مقدمه

اندیشه سیاسی همواره از دانش های مورد نیاز جوامع و نظام های سیاسی بوده است  که در بالندگی و شکوفایی حکومت ها تأثیر مستقیمی داشته است؛ از این رو پرداختن به آراء اندیشمندانی که در حوزه تمدن اسلام به سیاست پرداخته و اندیشه ورزی نموده اند امری مهم و ضروری است و ما را در کارآمدی حکومت دینی و خروج از بن بست های سیاسی و اجتماعی یاری می دهد.

این مقاله به بررسی نظرات شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر- که در قلمروا اندیشه سیاسی دارای نظرات مهمی هست می پردازد.

1. منظر اندیشه ای

شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر به عنوان فقیهی عالی مقام و مجتهدی ژرف نگر از رهگذر فقه به مباحث سیاسی می پردازد. از نظر صاحب جواهر فقه «علم به احکام فرعی شرعی اسلام از روی مبانی و ادله تفصیلی آن‏ها است» از این رو فقه را بستر اندیشه سیاسی می داند. بنابراین مباحث سیاسی صاحب جواهر در ذیل فقه سیاسی مطرح می گردد.

2. قلمرو اندیشه

صاحب جواهر به عنوان فقیه مجتهد وظیفه تبیین و استخراج جزئیات سیاسی و حکومتی را از منابع شریعت بعهده دارد از این رو صاحب جواهر با بحث از ولایت سیاسی فقیهان مرحله اول را در فقه سیاسی بنا نموده و با حاکم دانستن این اصل در سراسر فقه به جزئیات زمامداری و نحوه اداره حکومت و ... پرداخته است.

3. رابطه دین و سیاست

یکی از مسائل مهم در اندیشه سیاسی متفکران مسلمان مسئله رابطه دین و سیاست و نحوه تعامل شان با یکدیگر و فروعات دیگر آن بوده است.

صاحب جواهر در تعامل دین و سیاست و نفی سکولاریته و عدم جدایی دین از سیاست ، دین و سیاست را لازم و ملزوم یکدیگردانسته اند و بر این نکته تأکید فراوان داشته اند که از مسیر دنیا و زندگی سعاتمندانه دنیوی است که راه سعادت اخروی هموار می شود. و معتقدند که دین برای سعادت دنیوی و اخروی بشر آمده است و برای زندگی دنیوی دارای برنامه می باشد.

اندیشه این اندیشمند در غالب مکتب و پارادایم" هدایت" جای می گیرد که برخلاف پارادایم "قدرت" جهان مادی را مقدمه ای برای رسیدن به آخرت سعادتمند می دانند و تفکیک امور سیاسی را از امور دینی امری ناپسندیده و جاهلانه است. در مکتب هدایت تمامی امور در خدمت اهداف دین است و به دولت و حکومت و اقتصاد و دیگر جنبه های زندگی به عنوان تکلیف و وظیفه دینی و به گونه ای که رضایت شارع حکیم تأمین گردد پرداخته می شود.

 4. رابطه شریعت و سیاست

در اندیشه صاحب جواهر علم فقه بستر اندیشه سیاست و حکومت است مجتهدان در محدوده فقه «به مدد ادله اربعه در فرآیند اجتهاد، فهم صحیحی از تعالیم سیاسی اسلام می تواند عرضه کند.»

 5. ضرورت حکومت

در اندیشه صاحب جواهر بحث، حکومت امری ضروری و لازم است و با کسانی که از آنان به عنوان «آنارشیست» یاد می شود که نافی مرجع اقتدار و آمریّت هستند مخالفند؛ بلکه بر ضرورت حکومت تأکید دارند.

 6. انواع حکومت

صاحب جواهر با نگاه فقاهتی به انواع نظام های سیاسی اشاره داشته است. انواع نظام های سیاسی از نظر صاحب جواهر عبارتند از:

الف: حکومت سلطان حق؛

ب: سلطان جائر موافق؛

ج: سلطان جائر مخالف؛

د: ولایت فقیه.

 7. شکل مطلوب حکومت

صاحب جواهر هر با منظر خاص خویش نسبت به شکل مطلوب حکومت به این نظر اشاره می کند که: حکومت عبارت است از حکومت و ولایت سیاسی انبیا در عصر حضور نبی؛ حکومت و ولایت سیاسی امامان معصوم در عصر حضور معصوم؛ و حکومت و ولایت سیاسی فقیهان مجتهدِ عادل در عصر غیبت.

8. مشروعیت حکومت

در اندیشه سیاسی صاحب جواهر حکومت و ولایت از آن خداوند است و غیر او بواسطه امر خدا و نصب الهی دارای ولایت و رهبری می شود. از این رو مشروعیت ولایت انبیا و ائمه معصومین از سوی خداوند متعال و با نصب او است و همچنین امام معصوم از این حق بواسطه نصب  و مشروعیت الهی برخوردار است که این منصب را در زمانی به دیگران بسپارد و تصدی این منصب بدون اذن امام معصوم، غصب و غیر مشروع خواهد بود. بنابراین همانطور که امام معصوم هیچ گاه مشروعیت خود را وامدار اقبال مردم نیست، ولایت فقیه نیز مشروعیت خویش را متضمن اقبال مردم به خود نمی داند. بلکه اقبال مردم به فقیه در مرحله فعلیت و مقام اثبات دارای آثار است.

 9. کارویژه های حکومت دینی

کارویژه ها و اهداف حکومت از نظرگاه صاحب جواهر نیز عبارتند از:

1. اجرای امر به معروف و نهی از منکر؛

2. قطع منزعات و از بین بردن مفاسد؛

3. اجرای حدود الهی؛

4. نظم و سامان بخشی به امور شیعه،

5. کمک به برّ و تقوا؛

6. استیفای حقوق شیعه؛

 10. شرایط حاکمان

حاکم اسلامی در اندیشه صاحب جواهر باید دارای ویژگی های زیر باشد:

1. اجتهاد؛

2. عدالت؛

3. مورد اعتماد و امین بودن؛

4. مصلحت شناس.

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه

منبع: وب سایت دکتر نجف لک زایی