چه دعایی مستجاب نمی‌شود؟

---

یکی از وظایف ما در ماه رمضان، دعا کردن است. دعا انسان را به خدا نزدیک می‌کند؛ معارف را در دل انسان ماندگار و مؤثّر و ایمان را قوی می‌کند.

وعده‌ی الهی

و إذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریبٌ اجیبُ دعوةالدّاع إذا دعان

دعا از چند سو دارای برکات بزرگ است .

یکی از وظایف ما در ماه رمضان، دعا کردن است. دعا انسان را به خدا نزدیک می‌کند؛ معارف را در دل انسان ماندگار و مؤثّر می‌کند؛ ایمان را قوی می‌کند؛ علاوه بر این که مضمون دعا -که خواستن از خداست- إن‌شاءاللَّه مستجاب می‌شود و خواسته انسان برآورده می‌گردد .

در قرآن کریم بارها در باب دعا و دعایی که بندگان صالح خدا کرده‌اند، سخن گفته شده است. همه این‌ها برای آن است که به ما درس داده شود. انبیای الهی در مواقع سختی دعا می‌کردند و از خدای متعال کمک می‌خواستند: «فدعا ربه انّی مغلوب فانتصر» که از قول حضرت نوح علیه‌السّلام نقل شده است. یا از قول حضرت موسی علیه‌السّلام نقل شده است: «فدعا ربّه ان هؤلاء قوم مجرمون» موسی به خدا شکایت کرد و به او پناه برد.

خدای متعال در چند آیه از آیات قرآن وعده کرده است که دعا را مستجاب خواهد کرد. یکی از آیات، همین آیه مبارکه «و قال ربّکم ادعونی استجب لکم» است؛ یعنی پروردگار شما فرموده است که مرا دعا کنید، تا استجابت کنم. ممکن است استجابت به معنای برآورده شدنِ صددرصد آن خواسته هم نباشد. گاهی ممکن است قوانین خلقت، اقتضای این را نکند که خدا آن حاجت را حتماً برآورده کند. در مواردی قوانینی وجود دارد که آن خواسته برآورده شدنی نیست، یا به زودی برآورده شدنی نیست. در غیر این موارد، قاعدتاً خدای متعال پاسخش این است که خواسته شما را برآورده می‌کند؛ همچنان که در دعای شریف ابوحمزه ثمالی -که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود- به همین معنا اشاره می‌کند.

کرم خداوند به ندادن نیست!

در قرآن فرموده است: «و اسئلوا اللَّه من فضله إن اللَّه کان بکلّ شی‌ءٍ علیماً»؛ اگرچه خدا عالم است و نیازهای شما را می‌داند اما شما از خدا بخواهید و به خدا عرض کنید. این آیه را در دعا ذکر می‌کند. (البته در دعای شریف: «إن اللَّه کان بکلّ شی‌ءٍ رحیماً» دارد اما در قرآن «کان بکلّ شی‌ءٍ علیماً» است.) بعد می‌فرماید: «و لیس من صفاتک یا سیدی أن تأمر بالسؤال و تمنع العطیه». امام سجاد علیه‌السّلام عرض می‌کند: پروردگارا! عادت تو این نیست که مردم را به خواستن امر کنی اما آنچه که آن‌ها خواستند به آن‌ها ندهی. یعنی معنای کرم الهی و رحمت الهی و قدرت محیطه الهی این است که اگر می‌گوید بخواهید، اراده فرموده است که آن خواسته را اجابت کند. این همان وعده الهی است که در آیه‌ی اول بیان کردیم .

صریح این معنا را بیان می‌کند: «و إذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریبٌ اجیب دعوة الدّاع إذا دعان»؛ هرگاه بندگان من درباره من از تو سؤال کنند که کجاست، بگو ای پیامبر، من نزدیکم و پاسخ می‌گویم و دعوت و خواسته آن کسی را که از من می‌خواهد و مرا می‌خواند، اجابت می‌کنم. هر کس خدا را بخواند، پاسخی در مقابلش هست: «لکلّ مسألة منک سمع حاضر و جواب عتید»؛ هر سؤالی از خدا، هر خواسته‌ای از خدا، یک پاسخ قطعی در مقابل دارد. این خیلی مهم است و باید بندگان مؤمن خدا آن را خیلی قدر بدانند. حالا کسی که ایمان ندارد، طبیعی است که از این موقعیت -مثل خیلی از موقعیت‌های دیگر- استفاده نمی‌کند. این وعده قطعی الهی است؛ یعنی خدای متعال هر خواسته‌ای را جواب خواهد داد. این یک وعده است و البته هر وعده‌ای هم شرایطی دارد.کارهای خدا قانون دارد !خداوند متعال، وعده‌های فراوانی به بندگان خود داده است. مثلاً یکی از وعده‌های الهی این است: «من عمل صالحاً فلنفسه و من اساء فعلیها»؛ هرکس کار بد بکند، این بدی به خود او برمی‌گردد و علیه خود اوست. یکی دیگر از وعده‌های الهی این است: «إنا لانضیع أجر من أحسن عملاً»؛ کسی که کار خوب انجام دهد، خدای متعال پاداش او را ضایع نمی‌کند. فقط هم در آخرت نیست. شامل دنیا و آخرت است؛ یا در دنیا یا در آخرت.

وعده دیگر این است: «من کان یرید العاجلة عجلنا له فیها ما نشاء لمن نرید»؛هر کس که خیر نزدیک -یعنی دنیا- را هدف گیرد و به آخرت کاری نداشته باشد، «عجلنا له»؛ ما کمک می‌کنیم آنچه را که او هدف گرفته است؛ یعنی او را به آن هدف می‌رسانیم: «ما نشاء لمن نرید». البته قید و شرط‌هایی هم دارد: اگر تلاش کند، اگر زحمت بکشد و اگر بکوشد به آن هدف‌ها می‌رسد. در دنباله همین آیه می‌فرماید: «و من أراد الآخرة و سعی لها سعیها و هو مؤمن فاولئک کان سعیهم مشکوراً. کلّاً نمدّ هؤلاء و هؤلاء»؛ هم کسانی که درصدد کسب دنیا هستند ما کمکشان می‌کنیم، هم کسانی که درصدد کسب آخرت هستند. در این‌جا تلاش دنیوی را با رضای الهی تطبیق می‌کنند. می‌فرماید آن‌ها را هم کمک می‌کنیم. این سنّت آفرینش است، این سنّت الهی در عالم است؛ یعنی اگر تلاش کردید و زحمت کشیدید، حتماً به نتیجه خواهید رسید. خدای متعال هیچ تلاشی را بی‌نتیجه نمی‌گذارد؛ حتماً نتیجه‌ای دنبالش هست. گاهی افراد می‌توانند آن نتیجه را بشناسند، همان را هدف می‌گیرند و به آن هم می‌رسند؛ اما گاهی آن نتیجه‌ای که بر آن عمل مترتّب است، آن را درست نمی‌شناسند و دنبال نتیجه دیگری می‌گردند؛ ولی آن عمل نتیجه خودش را می‌دهد و بالاخره به نتیجه می‌رسند. بنابراین، خدای متعال هیچ تلاشی را بدون پاداش نگذاشته است.

وعده‌ای که ایمان و عمل صالح را نتیجه دار می‌کند

وعده الهی دیگر این است: «وعد اللَّه الذین آمنوا منکم و عملوا الصّالحات لیستخلفنّهم فی‌الأرض کما استخلف الّذین من قبلهم». این هم یک وعده قطعی است. هر قومی، هر ملتی و هر جمعیتی که ایمان و عمل صالح داشته باشد، خلیفه خدا در زمین خواهد شد؛ یعنی قدرت را در زمین در دست خواهد گرفت. برو برگرد ندارد. آن‌هایی که ایمان داشتند، اگر عمل صالح را با آن همراه کردند، همین اتّفاق افتاد؛ کما این که در ایران اسلامی اتّفاق افتاد؛ کما این که در هر دوره‌ای از دوره‌های تاریخ خود ما که چنین چیزی پیش آمد، اتّفاق افتاد؛ «لیستخلفنهم فی الأرض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم». اگر ایمان باشد ولی عمل صالح نباشد، خلیفه خدا در زمین نخواهند شد. ایمان خشک و خالی و ایمان بی‌عمل، نتیجه‌ای ندارد؛ اما اگر ایمان با عمل همراه باشد، حتماً محقّق خواهد شد.

چه دعایی مستجاب نمی‌شود؟

لازم نیست دعا همیشه قوانین طبیعی را به هم بزند و برخلاف قوانین طبیعی عمل کند؛ نه. دعا در چارچوب قوانین طبیعی مستجاب می‌شود و خواسته شما برآورده می‌گردد. این قدرت خداست که قوانین را جور می‌آورد، کنار هم می‌گذارد و مقصود شما برآورده می‌شود. البته آن جایی که دعای شما با یک قانون الهیِ دیگری تصادم پیدا کند، مستجاب نمی‌شود.

وعده الهی حقّ است اما آن وعده هم درست است. آدم‌هایی که بی‌کار باشند و در راه اهداف خودشان تلاش نکنند، تضمینی نیست که به هدف و مقصد برسند. حالا شما دعا کن، معلوم است که این دعا خیلی اقبال استجابت ندارد. البته یک وقت هم دیدید مستجاب شد اما تضمینی نیست.

در جایی برخلاف یک قانون طبیعیِ مسلّم شما دعا کنید، معلوم نیست تضمینی داشته باشد. اگرچه در مواردی بلاشک دعا قوانین را هم خرق می‌کند اما این‌طور نیست که وقتی می‌گوییم دعا مستجاب می‌شود، یعنی دعای شما اگر با قوانین دیگر الهی منافات داشته باشد و عملی همراهش نباشد و یا حتّی خود دعا از روی توجّه هم نباشد، باز مستجاب می‌شود؛ نه. در دعا، طلب کردن و خواستن از خدای متعال و حقیقتاً مطالبه کردن لازم است. این دعا مستجاب می‌شود. اگر عمل و تلاش در راه اهداف بزرگ، همراه این دعا باشد، اقبال استجابت این دعا واقعاً بیشتر است. آن وقتی که دعا استمرار پیدا کند، حتماً اقبال استجابت در این دعا بیشتر است. اگر دیده شد که یک دعا چند بار تکرار گردید و مستجاب نشد، نباید مأیوس شد؛ به خصوص در مسائل بزرگ، به خصوص در مسائل مربوط به سرنوشت انسان و سرنوشت کشور و سرنوشت ملت‌ها؛ چون گاهی طبیعت کارهای بزرگ چنین است که تحقّقش زمان می‌طلبد.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان