انسانهای درگیر جنگ در زیرخاکی

نگاهی به کتاب «زیرخاکی» نوشته مجید قیصری

مجید قیصری نویسنده‌ای است که با تمرکز روی خاطرات جنگ و با انتخاب لحظه‌ها و موقعیت‌های ناب و ماندگار به روایتی خونسردانه به جنگ و تبعات آن می‌پردازد. حضور آثاری چون رمان باغ تلو،گوساله سرگردان،ضیافت به صرف گلوله،دیگر اسمت را عوض نکن و... در کارنامه کاری نویسنده گویای این مدعاست که قیصری به دور از حس سانتی مانتالیستی و با نگاهی موشکافانه به بحران‌های روحی – عاطفی افراد در گیر و دار جنگ و ثبت لحظه‌های ناب می‌پردازد. «زیر خاکی» نام مجموعه داستان جدید قیصری که از سوی نشر افق به چاپ رسیده است؛شامل هشت داستان کوتاه است.

قیصری درباره موضوع داستان‌های کتاب «زیرخاکی» گفته است: «گرچه در این داستان‌ها به حال و هوای داخل جبهه‌های جنگ نیز پرداخته شده، اما آنچه در آن‌ها مورد توجه قرار گرفته، وضعیت انسان‌های درگیر جنگ است.»

ایده‌هایی خلاق‌، سرشار از حسی انسانی و زاویه‌ی دید خوب ویژگی‌های مجموعه‌‌داستان ‌زیر‌خاکی‌ست. مجید قیصری از لحظه‌هایی گفته است که در داستان جنگ کم‌تر به آن پرداخته شده است.

ماجرای زیر خاکی روزهای اشغال خرمشهر توسط ارتش رژیم بعث صدام است‌، خانه‌ای به محاصر در آمده ‌‌و سهراب یکی از شخصیت‌های داستان زیر خاکی را آن‌جا به امانت نهاده است باید برگردد و آن‌را دریابد، کشف این لحظه امتیاز خاص داستان ‌زیر خاکی‌‌ست.

در سه داستان این مجموعه نویسنده تبعات و پیامد‌های حاصل از جنگ را دست مایه کاری قر ار می‌دهد(‌پاپوش،جیرجیرک، درخت کلاغ)در دیگر داستان‌ها با اختصاص دادن فضا و مکان داستان به شهری که مورد حمله «آن‌ها» قرار گرفته به مشکلات حین جنگ اشاره دارد. آنچه بانی هماهنگی و یکپارچگی در کل مجموعه می‌شود نه تنها جنگ و حضور مرگ است؛ بلکه تاثیر گذشته‌ای است که در حال یکایک شخصیت‌های داستانی بارز به نظر می‌رسد.

در داستان «پاپوش» ماجرای زنی روایت می‌شود که از پاپوش‌ها،دست و پاهای همیشه به عرق نشسته همسر شیمیایی‌اش به تنگ آمده و به فکر جدایی است. شیمیایی شدن مرد در گذشته، او را دچار مشکلی حل ناشدنی در حال اکنونش کرده است. رزمنده مهربانی که هر کجا که می‌رود، باید چند‌تایی به قول خودش کفن به همراه ببرد. در داستان دیگر این مجموعه به نام «جیر جیرک» پدر همیشه فراری،سرانجام با تاثیر رخداد‌های گذشته روبه‌رو است. پسر وقتی پی به خیانت پدر در گذشته می‌برد، دیگر آن اعتماد و علاقه را نسبت به او از خود نشان نمی‌دهد. می‌بینیم که عمل خیانت در گذشته در زندگی کنونی مرد تاثیر می‌گذارد. در داستان‌های (بلبل، باغبان) تاثیر محیط زیستی و زندگی گذشته شخصیتها مثل تقلید صدای بلبل در جوانی یا شغل باغبانی در حال اکنون شخصیت‌ها (زمان جنگ)بانی پیامدهای خاص می‌شود. همچنین در داستان«ایستگاه هفت، درخت کلاغ، زیر خاکی» آنچه که موجب روایت راویان است، همان دگرگونگی روانی و بحران عاطفی افراد از پیامدِ رخدادهای گذشته در اکنون است که آنان را به سخن وا می‌دارد.

در سه داستان این مجموعه، خواننده با موضوع خیانت‌های ناخواسته عینی و ذهنی روبه رو است. چه آنجا که زنی در ذهنش به فکر جدایی و ترک مرد به صورت پنهانی است (پاپوش) چه وقتی که جیرجیرک در گذشته با لو دادن دوستان اسیرش به آنان خیانت می‌کند(‌جیرجیرک) و چه زمانی که راوی به قصد افشای راز،رفع تهمت و خیانت به دیگری شروع به نوشتن می‌کند(زیر خاکی).خیانت‌های ناخواسته‌ای که شرایط زیستی بر افراد تحمیل و این تفکر را ایجاد می‌کند که اگر زمانی ما جای این شخصیتها در آن شرایط خاص قرار بگیریم آیا دست به همین اعمال نمی‌زنیم؟ آیا گریزی از جبر‌های زیست محیطی می‌توان پیدا کرد؟ همچنین باید گفت که قیصری با تمرکز روی ریزه کار‌های روحی- روانی به بحران‌هایی اشاره می‌کند که گاه در وهله نخست خیلی بزرگ به نظر نمی‌رسند ولی موجب از پای انداختن فرد می‌شوند. قیصری از دودلی‌ها و رنج کشیدن‌های زن می‌گوید(پاپوش) از بحران‌های عاطفی که بابای مدرسه را مجبور به ترک شهر و محل کارش می‌کند ( درخت کلاغ) و آن سوتر بحران عاطفی- انسانی موجب روایت گذشته‌ها می‌شود.

اشتیاق قصه ‌تعریف‌کردن‌، یافتن لحظه‌های ناپیدای جنگ و تبعاتش، صراحت آمیخته با هم‌دردی اجرای بی‌ادا‌‌و‌اطوار دست‌به‌دست هم می‌دهد که مجموعه‌داستان ‌زیر خاکی‌ خوانده شود.

^*زیرخاکی/ نویسنده: مجید قیصری/ انتشارات افق/ 2800 تومان