جاده جنگ هنوز هموار نیست!

گفتگو با: منصور انوری درباره وضعیت ادبیات دفاع مقدس

تا پیش از تعلق گرفتن‌ جایزه قلم زرین، شاید کمتر کسی از اهالی ادبیات داستانی نام منصور انوری را شنیده بود. پس از آن هم شاید کمتر کسی بداند که او خراسانی است و عمری است که در مشهد زندگی می‌کند- حتی بسیاری از همشهری‌های او.

انوری متولد روستای بیش‌آقاچ از بخش سرولایت نیشابور در سال 1334 خورشیدی است. دوران کودکی را هم در همان روستامی گذراند اما در ادامه و از سن 15سالگی ساکن مشهد می‌شود. اولین‌بار، شنیدن افسانه «ملک جمشید» در خردسالی از زبان کشاورزی ساده‌دل او را با جهان داستان آشنا و متصل می‌کند؛ پیوندی که باعث می‌شود هر روز مبلغی به آن مرد بپردازد و در قبالش قصه‌ای بشنود؛

منصور انوری نویسنده «جاده جنگ» درباره وضعیت ادبیات دفاع مقدس اینگونه عقیده اش را بیان می کند و معتقد است آنچه تاکنون در مورد جنگ منتشر شده بیشتر جنبه مستند نگاری داشته و اگر می خواهیم تاثیرگذاری مان در این حوزه بیشتر شود باید این مستند نگاری به سمت ادبی شدن بروند.

جایگاه فعلی ادبیات دفاع مقدس در کشورمان را چگونه ارزیابی می کنید؟

آنچه تاکنون درباره جنگ انجام شده بیشتر جنبه مستندنگاری دارد و گاهی فکر می‌کنم اگر ادبیات داستانی قوی‌تری داشتیم، این رویکرد و قالب مستند می‌توانست در بافت ادبی حل شود.البته گاهی رویکرد داستانی به مستندات لطمه می‌زند، ولی این دلیل نمی‌شود در قالب تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری به جنبه‌های ادبی دقت نشود و اتفاقا هرقدر این مستندنگاری‌ها ادبی‌تر شوند، تاثیرگذاری‌شان بیشتر می‌شود.

دفاع 8 ساله ما در قبال حمله عراق ظرفیت‌های ادبی فراوانی دارد فکر می کنید ما متناسب با این ظرفیت کار کرده ایم؟

متناسب با ظرفیتی که این موضوع دارد، کار نکرده‌ایم و ادبیات دفاع مقدس هنوز به جایگاه شایسته‌اش نرسیده است.جنگ برای ما فقط یک درگیری با پیروزی و شکست‌های میدانی نبوده است، بلکه فراتر از این شکل ظاهری، جنگ ما یک بطن و لایه درونی داشت که آن را با دیگر جنگ‌ها متفاوت می‌کند و ضمن اینکه ما هرگز در آن اتفاق، مهاجم نبودیم، بلکه از خود دفاع کردیم.

اینکه گفته می شود که برخی نویسندگان حوزه دفاع مقدس درباره طیف دیگر نویسندگان صف‌بندی کرده و مانع ورود آنها به این حوزه شده اند تا چه اندازه منطبق با واقعیت است؟

شاید این فکر وجود داشته باشد که هرکس توان وارد شدن به این عرصه را ندارد، ولی هرگز ممانعتی از سوی نویسندگان دفاع مقدسی برای حضور هر طیف دیگری ایجاد نشده و مقابل آنها موضع نگرفته‌اند.

به نظرتان نویسنده‌ای که قرار است درباره جنگ 8 ساله بنویسد آیا باید از لحاظ تعالی روحی به جایگاه خاصی رسیده باشد تا بتواند در این وادی قلم بزند و چون دفاع مقدس بوده باید نویسندگانش هم مقدس باشند؟

سوال جالب و پیچیده‌ای است و جواب دادن بدان سخت. شاید بتوان این مثال را زد که وقتی کسی قرار است درباره عرفان بنویسد حال چه عرفان نظری و چه عملی، اگر وارد این جرگه نشده باشد فقط سطوری می‌نویسد و تاثیر چندانی ندارد و دفاع مقدس نیز اینگونه است که اگر در بطن آنچه رخ داده نباشیم نمی‌توانیم درباره آن متن تاثیرگذار خلق کنیم.ما نویسندگانی داریم که جنگ را از نزدیک درک نکرده‌اند که این خلا را با پژوهش می‌توان برطرف کرد همانطور که تولستوی در «جنگ و صلح» کرد، ولی اگر به این اتفاق باور نداشته باشند صورت ظاهر را می‌نویسند و یا ناقد می‌شوند. نمی‌دانم شاید اگر نویسنده‌ای حرفه‌ای تمام عیار باشد بتواند بدون دخالت دادن باورهای شخصیش درباره یک اتفاق و تنها بر اساس مستندات داستان بنویسد.

فکر می کنید در زمینه ادبیات دفاع مقدس کم‌کاری شده است؟

ما انبوهی از خاطرات را مکتوب کرده‌ایم که اگر این خاطرات عینا وارد حوزه ادبیات نشده ولی جزئی از آن است. ولی نکته مهم این است که ادبیات دفاع مقدس منفک از کلیت ادبیات کشورمان نیست و ما کلا در زمینه ادبیات داستانی قوی نیستیم که امیدوارم نسل‌های بعدی ما این مهم را انجام دهند.

چطور می توان میل به نوشتن درباره جنگ تحمیلی را در نسل‌های جدید ایجاد کرد؟

هر نویسنده‌ای باید خودش بخواهد که درباره موضوعی بنویسد و این جوهره خودش بستگی دارد ولی فکر می‌کنم هر نویسنده‌ دست به قلمی اگر صداقت داشته باشد به این سمت می‌رود. مساله اینکه شک و تردید درباره ماهیت دفاع مقدس در ذهن نسل‌های جدید ایجاد شده است یا خیر هم مساله‌ای سیاسی است نه ادبی.اگر ما به وضعیت ادبیات داستانیمان سر و سامان بدهیم، بپذیریم باید قویتر باشیم و جایگاه فعلی خودمان را درست تشخیص وضع ادبیات دفاع مقدس هم بهتر می‌شود. ما در حوزه ادبیات داستانی آثار متنوع و شاخصی به زبان‌های دیگر ترجمه نکرده‌ایم و جوایز معتبر جهانی همچون نوبل نداریم در حالیکه کشورهای همسایه چون ترکیه و هند موفق به دریافت آن شده‌اند.لازم است همپای مستندنگاری، ادبیات داستانی دفاع مقدس هم رشد کند و چه خوب است ادبیات داستانی به مستندات جنگ متبرک شود.

فکر می کنید نویسندگان ما هم می توانند به استانداردهای جهانی برسند؟

ما استعدادهای داستان‌نویسی داریم که امیدوارم این ظرفیت‌ها شناخته و پرورش یابد تا بتوانیم خود را به جایگاهی برسانیم که در جهان هم مطرح شویم.

سوتیتر: مساله اینکه شک و تردید درباره ماهیت دفاع مقدس در ذهن نسل‌های جدید ایجاد شده است یا خیر هم مساله‌ای سیاسی است نه ادبی.اگر ما به وضعیت ادبیات داستانیمان سر و سامان بدهیم، بپذیریم باید قویتر باشیم و جایگاه فعلی خودمان را درست تشخیص وضع ادبیات دفاع مقدس هم بهتر می‌شود.

خب اگر موافق هستید کمی در زمینه نوع نوشتن در زمینه دفاع مقدس با سایر حوزه های صحبت کنید،به نظرتان چه تفاوتی در این زمینه وجود دارد؟

کسی که داستان جنگی می‌نویسد باید آشنایی ویژه با مسائل مرتبط با جنگ داشته باشد ولی اینگونه نیست که لازم باشد افراد خاصی در این زمینه بنویسند بلکه کسی که تخصص نویسندگی دارد با تکمیل اطلاعات تخصصی‌اش می‌تواند درباره جنگ هم بنویسد.البته ماهیت دفاع مقدس برای ما مقدس است و من هم به این تقدس قائل هستم و می‌گویم دفاع ما با همه جنگ‌ها تفوات عظیمی داشت.

مشکل ادبیات داستانی کشور چیست؟

ما در کلیت ادبیات داستانی ضعف‌های جدی داریم که جبران آنها زمان طولانی می‌برد و نسل‌های بعدی باید این ضعف‌ها را جبران کنند. همه این مشکلات را هم نباید متولیان امر برطرف کنند و ما نویسندگان خودمان هم باید فعالیت داشته باشیم. نویسندگی یک قلم است و کاغذ و مثل سینما نیست که لازم باشد ابزار آن با هزینه‌های زیاد فراهم شود. برخی آثاری که ما نویسندگان می‌نویسیم حتی خودمان رغبت نمی‌کنیم بخوانیم. به هر حال شکاف عظیمی بین ادبیات داستانی ما با جهان وجود دارد که باید برطرف شود.