ضمانت‏نامه هزار دعای مقبول!

بحث دعا - جلسه 8

لطفا مباحث جلسه یک ، دو ، سه ، چهارم ، پنجم ، ششم و هفتم را نیز مطالعه فرمایید.

اعوذ بالله من الشیطان الرّجیم؛ بسم الله الرّحمن الرّحیم؛ و الحمد لله ربّ العالمین

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّیّبین الطّاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین.

بسم الله الرّحمن الرّحیم؛ اللّهم صَلِّ عَلَی محَمّدٍ وَ آلِ محمَّدٍ و اسمَع نِدائی إذا نادَیتُک و اسمَع دُعائی إذا دَعَوتُک و أقبِل عَلَیَّ إذا ناجَیتُک فَقَد هَرَبتُ إلیکَ وَ وَقَفتُ بَینَ یَدَیک.

مروری بر مباحث گذشته

گفته شد که ماه مبارک رمضان، ماه تلاوت کلام الهی است که از مصدر وحی نازل شده است و هم‎چنین ماه دعا است، یعنی راز و نیاز و سخن گفتن عبد با ربّ و مطرح کردن احتیاجاتش، چه دعای مأثور و چه دعای غیر مأثور باشد. از افضل اعمال این ماه تلاوت قرآن و دعا کردن است.

بحث ما نسبت به روش دعا در دعای مأثور و هم‎چنین در آیات شریفه قرآن بود. جلسه گذشته به اینجا رسیدم که انسان باید در دعاها و تقاضاهایش از خداوند آنچه را که برای خود می‎خواهد، همان را برای برادران ایمانی‎اش هم بخواهد. این مسأله در آیات قرآن خیلی روشن بود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنین».[1] این یک روش دعا است که همان چیزی که انسان برای خودش می‎خواهد، برای دیگران هم بخواهد. جلسه گذشته روایاتی را هم در ارتباط با دعاهای پیغمبر اکرم نسبت به خودشان و امیرالمؤمنین(علیه‎السلام) مطرح کردم.

دعا برای غیر، نشانه کمال و فضیلت ایمان

حالا می‎خواهم به‏طور کلّی به بحثی اشاره کنم که در دعا کردن برای دیگران مطرح است. ما در باب ایمان و مؤمن مطلبی داریم که جزء معارف اساسی ما است. آنجا می‏گوییم مؤمن آن‎گاه به کمال ایمان می‎رسد که آنچه را که برای خود می‎خواهد، برای برادرهای ایمانی‎اش هم بخواهد. بعضی روایات این مطلب را به عنوان کمال ایمان و بعضی دیگر به عنوان افضل ایمان مطرح می‎کنند. در آینده اشاره می‎کنم که منشأ این مسأله چیست.

دو روایت مطرح می‎کنم که هر دو از پیغمبر اکرم است. در روایت اوّل دارد که حضرت فرمودند: «لَا یَسْتَكْمِلُ الْمَرْءُ الْإِیمَانَ حَتَّى یُحِبَّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِه».[2] بنده به کمال ایمانی نمی‎رسد و به آن دست پیدا نمی‎کند، مگر این‏که به چنین حالت روحی برسد که آنچه را که برای خود می‎خواهد، برای برادر مؤمنش هم دوست بدارد. هر چه برای خود می‎خواهد برای او هم بخواهد، آنچه که برای خودش دوست دارد، برای او هم بخواهد. این یک روایت که تعبیر «استکمال ایمان» را مطرح می‏فرماید.

حضرت در روایت دوم می‏فرماید: «أفضل الإیمان أن تحبّ لله و تبغض لله و تعمل لسانک فی ذکر الله عزّوجلّ»؛ با فضیلت‎ترین ایمان این است که انسان حبّ و بغضش بر محور خدا باشد و همیشه بر زبانش ذکر الهی را جاری کند. «و أن تحبّ للنّاس ما تحبّ لنفسک»؛ و آنچه را که برای خود می‎خواهد، برای برادر مؤمنش هم بخواهد.

تا اینجا با آن روایت اول مشترک بود، امّا در ادامه دارد: «و تکره لهم ما تکره لنفسک». و آنچه را که برای خود مکروه می‎دارد، برای دیگران هم مکروه بدارد. اصلاً در باب ایمان، این موضوع یکی از اساسی‎ترین مباحث معرفتی ما است که مؤمن آنچه را که از خوبی‎ها برای خود می‎خواهد، برای برادران ایمانی‎اش هم بخواهد و آنچه را که از بدی‎ها و شرور برای خود نمی‎خواهد، برای دیگران هم نخواهد. این مسأله هم در مورد جلب منفعت و هم در مورد دفع ضرر مطرح است.

بینش مادّی، عامل کوتاهی در دعا برای غیر

در دعا و خواستن و تقاضا است که معلوم می‎شود انسان در چه پایه‎ای از درجه ایمانی قرار گرفته است. آیا در آن اموری که از خدا برای خودش می‎خواهد، بین خود و دیگری فرق می‎گذارد یا فرق نمی‎گذارد؟ من تقریباً بحث را ریشه‎ای کردم. اصلاً دعا یکی از مصادیق خیلی بارز و روشن این روایات است. چون در این روایات تقاضا مطرح است؛ یا تقاضای جلب منفعت است و یا تقاضای دفع ضرر است. در اینجا این بحث مطرح است که ـ‏نعوذبالله‏ـ چه می‎شود که انسان در دعا کردن بین خودش و دیگری تفاوت قائل می‎شود؟ معارف ما می‎گوید نباید تفاوت قائل شوی، چرا تفاوت قائل می‎شوی؟

حالا من سِرّش را می‎گویم. سِرّ این تفاوت قائل شدن، بینش غلطی است که داعی ـ‏یعنی درخواست کننده‏ـ نسبت به مدعوّ ـ‏یعنی آن موجودی که دارد از او درخواست می‎‎کندـ دارد. سِرّش بینش این داعی است. ما موجودات مادّی هستیم که مادیّت، روی روح ما اثر گذاشته و سبک بینش‎ها و تفکّرات ما را مادّی کرده است، تا جایی که حتی بینش ما نسبت به خدا هم به سبک مادّی شده است.

حالا یک مثال می‎زنم که روشن شود، مثلاً من به پول احتیاج دارم، رفیقی دارم که او هم به پول احتیاج دارد، حالا می‎خواهم بروم سراغ کسی و از او تقاضا کنم که بیا گره کار ما را باز کن؛ وقتی سراغ او رفتم، اوّل حاجت خودم را می‎گویم، چون می‎ترسم اگر اوّل حاجت دوستم را بگویم و حاجت او را بدهد، کم بیاورد و بعد گره من باز نشود! چون دیدگاهم مادّی است؛ چون می‎دانم که پول او لایتناهی نیست و سقف دارد. لذا نگرانم که نکند اگر حاجت دوستم را داد، به من بگوید دیگر حاجت تو را نمی‏توانم بدهم.

این سیستم تفکر مادّی در باب دعا و خواسته‎هایمان از خدا هم مطرح است. اگر این سیستم فکری و بینشی که رنگ مادیّت گرفته است، در بحث دعا و درخواست از خدا هم مطرح شود، نتیجه‏اش این می‏شود که انسان اوّل حاجت خودش را مطرح می‎کند و بعد حاجت دوستش را می‎گوید. چون سبک تفکرش مادّی است. یعنی هنوز خدا را آن‎طور که باید بشناسد، نشناخته است. نمی‎داند که اعطای خدا از خزائن نعمت و کرم و رحمتش نمی‎کاهد. به همین جهت است که در دعا خودم را بر دیگران مقدّم می‎دارم.

این‏ها تقدیم و تأخیر بود، حالا می‎آییم سراغ این‏که آنچه که برای خود می‎خواهم، برای او هم بخواهم. چرا عین آنچه که برای خودم می‎خواهم، برای دیگری نمی‎خواهم؟ چون می‎ترسم اگر برای او بخواهم دیگر نوبت به من نرسد! دو روایت از پیغمبر اکرم خواندم که هر دو مربوط به ایمان بود.