تفاوت روزه با سایر عبادات

در بعضی از روایات آمده است که روزه بگیرید برای آنکه طراوت و خرمی و شادابی غیر ماه مبارک را از دست بدهید؛ زیرا آنها نشاط کاذب و زودگذر است. وقتی انسان روزه گرفت و به آن دل بست، کم کم به باطن روزه پی می‏ برد. باطن روزه انسان را به لقای حق می‏کشاند که خدای سبحان فرمود: «الصّوم لى وأنا أجزى به» روزه مال من است و من شخصاً به آن جزا می‏دهم. این تعبیر فقط درباره ی روزه وارد شده است.

همه اشیا و موجودات جهان امکان از آن خداست. چیزی در جهان خلقت نیست که مال خدا نباشد؛ چون مخلوق و مملوک اوست. چشم و گوش ما هم از آنِ خداست: « أَمَّن یَمْلِكُ السَّمْعَ والأَبْصَارَ » (یونس آیه 31)

امیرالمؤمنین (س) فرمود: «… أعْضاؤکم شهوده و جوارحکم جُنوده و ضمائرکم عُیونه وخَلَواتکم عِیانه»؛ مواظب باشید، بدانید در خلوت و جلوت، نهان و آشکار، در محضر خدای سبحان هستید. خلوات شما جلوات عیون و مَشهد و مرآی اوست.

چیزی در جهان نیست که به یاد حق و خدای سبحان نباشد. این انسان است که گاهی غافل است و گاهی غیر غافل. فرشته‏ ها نفس ها را می‏شمارند که برای چه انسان نفس می‏کشد. وقتی به فرموده قرآن سرتاسر جهان، مِلک و مُلک خداست ، همه اعضا و جوارح ما سپاه حق است: « وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ » (فتح آیه 4)

این که فرمود: روزه مال من است، خصوصیتی را می ‏رساند که قابل ملاحظه و دقت است.

گاهی انسان از سحر تا افطار امساک می ‏کند؛ این یک درجه روزه ‏داری است؛ تلاشی است که حداکثر در قیامت نسوزد یا وارد بهشت بشود؛ بهشتی که «جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ » ؛ امّا به آن بهشت که «فَادْخُلِی فِی عِبَادِی. وَادْخُلِی جَنَّتِی » (سوره فجر آیات 29و30) ؛ و در میان بندگان من درآى، و در بهشت من داخل شو.

روزه، ضمن اینکه حکم و ادبی خاص دارد، حکمتی هم دارد که آن لقا و محبّت خداست.

این حدیث در انسان شوق ایجاد می‏کند تا عاشق شود. انسان تا مشتاق نباشد، تلاش نمی‏ کند و تا تلاش نکند، نمی‏ رسد. وقتی روزه مال خدا بود، خدا هم شخصاً جزای روزه‏ دار را بر عهده گرفته است.

مرحوم مولی محمد تقی مجلسی که گذشته از مقام شامخ فقاهت در بسیاری از معارف اسلامی و علوم عقلی نیز اهل نظر بوده است، می‏ گوید: خدای سبحان به این معنا اکتفا نکرد که بفرماید: «الصوم لى». فرمود: «أنا أجزى به». ضمیر متکلم وحده را قبل از فعل ذکر کرده و با ذکر کلمه «أنا» خودش را مطرح می‏کند که: روزه مال من است و من هستم که جزای روزه ‏دار را می‏ دهم .

چگونگی پاداش

به کسانی چون اولیای الهی که روزه‏ های مستحبی می‏ گیرند و سهمیه افطار خود را به یتیم و اسیر و مسکین می‏دهند، در عین حال که "جنّاتٍ تجری من تحتها الأنهار" در اختیار آنهاست، می‏ فرماید: «فَادْخُلِی فِی عِبَادِی . وَادْخُلِی جَنَّتِی » زیرا برای مطلب بالاتری، روزه می‏ گیرند. امّا آنها که برای ورود به بهشت و برای استفاده از میوه ‏های دلپذیر آن روزه می‏گیرند، تنها نوعی سوداگری دارند.

از موارد فرق بین روزه و سایر عبادات همین است که درباره اعمال دیگر، ملائکه الهی هنگام مرگ به استقبال مؤمنین می‏ آیند که: "سلامٌ علیکم طبْتم فادْخلوها خالدین" درهای بهشت را باز می‏کنند و می‏گویند از هر دری که خواستید بفرمایید. امّا درباره روزه ‏دار خدای سبحان فرمود: من خودم جزا می‏دهم. این جزء احکام و آداب روزه نیست؛ لذا نه در سلسله بحث های واجب و مستحب که فقه عهده ‏دار آن است آمده و نه در بحث های آداب روزه؛ بلکه جزو حکمت های عبادت است که چگونه انسان به جایی می‏رسد که خداوند متعال مستقیماً جزای او را به عهده می ‏گیرد.

ابن اثیر می‏گوید: یکی از نکاتی که خدای سبحان بر اساس حدیث قدسی «الصّوم لى وأنا أجزى به» فرموده این است که در هیچ ملّتی از ملل شرک و بت ‏پرستی، برای بت ها روزه نمی‏ گرفتند. اگر چه برای بت ها نماز می‏ خواندند، قربانی می‏کردند و مراسم دیگر داشتند. روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بت ‏پرستی، برای تقرّب به بت روزه نگرفته است. چون روزه یک فرمان الهی است. سایر عبادات، مورد شرک قرار گرفته و برای غیر خدا هم انجام می‏دادند. اما خدای متعال روزه را به خود اسناد داده و شخصاً جزای روزه ‏دار را به عهده گرفته است .

* برگرفته از کتاب حکمت عبادات حضرت آیت الله جوادی آملی،ص131

منبع: مجله الکترونیکی اسراء، شماره 18، مرداد 1390.

بخش قرآن تبیان