آداب توبه
بسیاری از واجبات و مستحبات و دستورات دینی را شنیده ایم و از اهمیت آن خبر داریم. مساله مهم اینجاست که هر یک از این دستورات حیاتی،آداب خاص خودش را دارد. به عنوان مثال، اهمیت نماز بر کسی پوشیده نیست ولی بسیاری از مردم با آداب آن آشنا نیستند.
روزه نیز مثال معروف و ملموس دیگری است. در این مقاله به بررسی آداب توبه خواهیم پرداخت. توبه یکی از مهمترین واجبات است. همانطور که نماز واجب است، توبه از گناه نیز واجب است و وجوب فوری دارد. اما اینکه این آداب چیست و چگونه باید توبه کرد، نکته بسیار مهمی است.
خداى تعالى درباره توبه مى فرماید:
توبوا الى الله جمیعا ایها المومنون لعلكم تفلحون(1)
توبه به معناى برگشت از گناه است . قبل از هر چیز باید دانست كه گناه چیست تا بتوان از آن بازگشت نمود روشن و واضح است كه كارهاى انسان بر پنج نوع است :
1- كارى كه حتما باید انجام داد و ترك آن جایز نیست . (واجب )
2- كارى كه نباید انجام داد و انجام آن جایز نیست . (حرام )
3- كارى كه انجام آن از انجام ندادن آن بهتر است . (مستحب )
4- كارى انجام ندادن آن از انجام آن بهتر است . (مكروه )
5- كارى كه انجام دادن آن و ندادن آن یكسان است . (حلال )
گناه عبارت از كارى است كه از نوع دوم یعنى حرام مى باشد و توبه از آن بر همه عاقلان واجب است و منظور از گناه در اینجا تمامى گناهان فكرى و زبانى و عملى است كه با اختیار و اراده هر انسان عاقلى صورت مى گیرد.
و اما ترك مستحب كه از نوع سوم ، و انجام مكروه كه از نوع چهارم است ترك اولى نامیده مى شود، و براى معصومین ترك اولى ناپسند است و بایستى از آن توبه كنند و براى اهل سیر و سلوك كه به غیر از خداوند مقصدى ندارند توجه به غیر خدا گناه محسوب مى شود و باید از آن توبه كنند. پس توبه بر سه نوع است :
1- توبه عام كه مربوط به همه بندگان است (كه بایستى از ترك واجبات و انجام محرمات توبه كنند).
2- توبه خاص كه مربوط به معصومان است (كه بایستى از ترك اولى توبه كنند).
3- توبه اخص كه مربوط به اهل سیر و سلوك است (كه بایستى از توجه به غیر خدا توبه كنند).
و اما توبه گنهكاران از نوع اول است و توبه حضرت آدم علیه السلام و سایر انبیاء از نوع دوم و توبه پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم كه مى فرماید:
و انه لیغان على قلبى و انى لاستغفر الله فى الیوم سبعین مرة(2)از نوع سوم است .
توبه عام
و اما توبه عام متوقف بر دو شرط است :
1- آگاهى نسبت به تمامى كارها كه كدام كار موجب رسیدن به كمال ، و كدام كار موجب نقص است .
البته كمال بر حسب اشخاص گوناگون است . براى برخى از افراد نجات از عذاب ، و براى عده اى رسیدن به ثواب و براى گروهى رضا و تقرب به پروردگار است .
نقص نیز مانند كمال گوناگون است براى برخى عملى كه موجب استحقاق كیفر است و براى عده اى عملى كه موجب محرومیت از ثواب است و براى گروهى عملى كه موجب غضب آفریدگار یعنى لعنت است نقص محسوب مى گردد.
2- آگاهى نسبت به فائده كمال ، یعنى رضاى خداوند، و ضرر نقص ، یعنى غضب الهى .
هر عاقلى كه این دو شرء یعنى این دو آگاهى را دارا باشد گناه نمى كند و اگر احیانا مرتكب شده باشد توبه مى نماید.
منابع:
آسان ترین راه برای سیر و سلوک (خواجه نصیر الدین طوسی)
1- سوره نور: آیه 31. اى مؤ منان همگى به سوى خداوند توبه كنید تا شاید رستگار شوید.
2- بحارالانوار، ج 63، ص 183. به درستى كه بر قلب من زنگارى مى نشیند و من هر روز هفتاد مرتبه استغفار مى كنم .
تهیه و فرآوری: محمد حسین امین – گروه حوزه علمیه تبیان
