پول و حج، آزمون الهی

امام علی علیه السلام در این زمینه چنین فرموده است: «خداوند بندگانی دارد که آنان را به نعمت ها مخصوص ساخته است تا به بندگان سود برسانند، پس تا وقتی که از آن نعمت بذل و بخشش می کنند، آن را در دستشان برقرار می دارد؛ هر گاه که از دادن و بخشیدن آن رویگردان شوند، آن نعمت را از ایشان می گیرد و به دیگران می سپارد».(1)

سنت استدراج و مهلت دهی در مسائل مالی نیز وجود دارد. امام در این زمینه نیز چنین فرموده است: «هر گاه دیدی خداوند، پیوسته نعمت هایش را در اختیار تو می گذارد، در حالی که تو او را نافرمانی می کنی، پس از او بترس».(2)

وقتی کسی از نعمتی سوء استفاده کند یا نسبت به صاحب نعمت نافرمانی کند، باید آن نعمت از او گرفته شود؛ ولی وقتی معصیت ادامه یابد، نعمت خدا هم استمرار دارد؛ ممکن است برنامه ای در کار باشد تا خداوند در فرصت معین مچ بنده خطاکار را بگیرد و با پرونده ای سنگین به پا میز محاکمه بکشاند. امام علیه السلام در این زمینه چنین فرموده است: «ای مردم! خداوند باید شما را از نعمت هراسان و بیمناک ببیند، ان گونه که شما را از انتقام کیفر ترسان و نالان می بیند؛ کسی که به او وسعت مالی و ثروت داده شود، اما این را "استدراج" نبیند، خود را از کاری ترسناک، ایمن پنداشته است و هر کس دچار تنگدستی و فقر گردد و این را آزمایشی نپندارد، آنچه را می توانست پاداش آور باشد، تباه ساخته است».(3)

حضرت در جای دیگری فرموده است: « خداوند امت های پیشین را با مخمصه و تنگناها و سختی ها مورد آزمایش قرار داده است».(4)

کسی که چنان به مال دنیا دلبسته باشد که نه حقوق واجب دینی را بپردازد، نه از آنچه دارد به بینوایان کمک کند، نه در راه عقیده و تکلیف دست از آنچه دارد بکشد، نه اهل انفاق و صدقه و مشارکت در امور خیر باشد و نه خیرش به کسی برسد، شایسته برخورداری از نعمت های خدا نیست و داشته هایش در معرض زوال و نابودی قرار می گیرد، در امتحان الهی مردود و این مردودی نیز برایش گران تمام می شود؛ هم چنانکه قارون در این امتحان الهی مردود و این مردودی برایش خیلی گران تمام شد.

یکی دیگر از آزمون های الهی حج و زیارت خانه خدا و انجام اعمال و مناسک آن است. امام علیه السلام در خطبه ای طولای درباره این آزمایش الهی چنین فرموده است: «آیا نمی بینید که خداوند سبحان، همگان را از حضرت آدم تا کسانی که پس از آن ها آمده اند، در این جهان به وسیله سنگ هایی آزموده(5) که نه زیان می زند و نه سود می بخشد، نه می بیند و نه می شنود. آن را خانه با حرمت خود ساخت و برای فراهم آمدن و عبادت مردم قرار داد. سپس این خانه را در سنگلاخ ترین سرزمین و بی گیاه ترین جای دنیا و کم فاصله ترین دره ها قرار داد، در میان کوه های خشن و سخت و سنگریزه های انبوه و چشمه های کم آب و آبادی های دور از هم که نه شتر در این سرزمین می آساید، نه اسب و نه گاو و گوسفند. سپس به آدم علیه السلام و فرزندان او فرمان داد که به سوی کعبه آیند.

این چنین، خانه خدا مرکز تجمع سفرهایشان و سرمنزل کوچیدن هایشان گشت، به گونه ای که مردم با دل های شیفته از صحراهای خشک و دشت های دور و دره های عمیق و از شهرها و جزیره های پراکندة دریاها به سوی آن روی می آورند و خاشعانه بر گرد کعبه می چرخند و لا اله الا الله می گویند، با موهای آشفته و غبار آلود، در حالی که جامه های خویش را که نشانه شخصیت و امتیاز است، در آورده اند و با اصلاح نکردن موهای خود، زیبایی های خود را پوشیده می دارند. آزمونی بزرگ و امتحانی دشوار و گزینشی آشکار و پاکسازی روشن و رسایی است! خداوند، آن (دیدار خانه خود) را سببی برای رحمتش و پیوند دهنده و رساننده به بهشتش قرار داده است.

و اگر خداوند می خواست که خانه با حرمت و عبادتگاه با عظمت خویش را در میان باغستان ها  و نهرها و سرزمین های سرسبز و هموار و پردرخت و پرمیوه و در دل مناطق آباد و پر جمعیت و روستاهای به هم پیوسته و گندم زارها و باغات پر از گل و گیاه و خوش منظره و چشم نواز و پر آب و آبادانی و بوستان و جاده های آباد قرار دهد، به همان اندازه که آزمایش ساده بود، پاداش نیز کم می شد؛ و اگر شالوده و پایه های خانه خدا و سنگ های به کار رفته در این بنا، از زمرد سبز و یاقوت سرخ و دارای نور و روشنایی بود، سبب می شد که دل های دیرتر به شک افتد و تلاش شیطان را برای برگرداندن دل ها از توجه به این خانه دور می کرد و وسوسه و تردید را از سینه مردم می کاست. ولی خداوند بندگانش را با سختی های گوناگون می آزماید و با ناملایمات مختلف امتحانشان می نماید، تا تکبر را از دل هایشان بیرون کند و فروتنی را در دل هایشان جای دهد و این عبادت را درهایی گشوده به فضل و رحمتش و اسبابی فراهم و آماده برای بخشایش الهی قرار دهد».(6)

مهم ترین نکته و کلید این آزمون، این است که بنده مطیع مولا و تسلیم فرمان او باشد، حتی اگر نمی داند چرا؛ زیرا اگر بنا باشد در دستورهای خداوند فقط آنچه را که بفهمیم برای چیست، اطاعت کنیم؛ در واقع بنده فهم خود شده ایم، نه بنده پروردگار.

پی نوشت ها :

1. نهج البلاغه، حکمت 425.

2. همان، حکمت 25.

3. همان، حکمت 358.

4. همان، خطبه 192.

5. منظور خانه کعبه است که از سنگ های عادی بنا شده است.

6. نهج البلاغه، خطبه 192.

زهرا رضائیان

بخش نهج البلاغه تبیان