طلای سیاه ایران در اختیار امارات

سابقه تاریخی مزیت اقتصادی به قرن هجدهم می‌رسد. در آن زمان، در اقتصاد کلاسیک، تئوری مزیت نسبی برای تشریح تفاوت بین اقتصادهای مختلف ارائه شد:

آدام‌اسمیت اصطلاح "مزیت مطلق" را به کار برد و منظورش این بود که هر کشور کالایی را صادر می‌کند که با کم‌ترین هزینه تولید می‌کند. او در کتاب ثروت ملل (1776) از تجارت بین‌المللی و مزیت نسبی به تفصیل سخن به میان می‌آورد. به نظر اسمیت، تقسیم کار و تخصص، مهم‌ترین عامل رشد اقتصاد کشورهاست و نفع هر کشور در آن است که کالاهایی را که هزینه تولید آن‌ها در خارج کمتر است از کشورهای دیگر خریداری کند. اگر کشوری بتواند همه محصولات موردنیاز خود را به قیمت ارزان در داخل تولید کند از داد و ستد با سیار کشورها و از بازرگانی بین‌المللی سودی نخواهد برد.

بعدا” دیوید ریکاردو این دیدگاه را اصلاح کرد و مقوله‌ای را که به "مزیت نسبی" معروف شده مطرح کرد. منظور دیوید ریکاردو آن بود که عوامل بازار، منابع کشور را به صنایعی سوق می‌دهند که کشور در آن‌ها بیشترین بهره‌وری نسبی را داشته باشد. یعنی کشور ممکن است کالایی را وارد کند که خودش می‌تواند با هزینه کم تولید کند، ولی در تولید کالای دیگری بهره‌ورتر باشد.

امروزه رقابت در بسیاری از صنایع به صورت بین‌المللی درآمده است. این رقابت نه فقط در تولید کارخانه‌ای بلکه به طور روزافزون در بخش خدمات مشاهده می‌شود. جهانی شدن تولید موجب شده که مواد اولیه، ماشین‌آلات و بسیاری از خدمات مرتبط در سطح بین‌المللی در دسترس باشد. جابجایی نیروی انسانی و سرمایه نیز مشکل کمبود آن‌ها را در بسیاری از کشورها از بین برده است. امروزه کاربرد عوامل ( و نه صرفاً امکان دسترسی به آن‌ها) نقش تعیین‌کننده در موقعیت رقابتی دارد.

بر همین مبنا منطق حکم می‌کند که کشورها هر چه می‌توانند در تولید کالاهایی با مزیت اقتصادی سرمایه گذاری کنند و با تبدیل شدن به یک تولیدکننده قدرتمند در منطقه و یا حتی در جهان شانس ورود به بازارهای قدرتمند بین‌المللی را به دست آورند. ایران از دیرباز در تولید کالاهایی مثل پسته، زعفران و خاویار دارای مزیت اقتصادی بوده است. فرصتی که به نظر می‌رسد به سادگی رو به نابودی است. بعد از بازار پسته و زعفران و ورود دیگر کشورها، این بار چشم ما به ورود امارات به عرصه تولید خاویار روشن شد

نباید فراموش کرد که دانش فنی تولید ماهیان خاویاری چهل سال است نزد کشور ما وجود دارد و ما در بخش عمل آوری می‌توانیم حرف اول دنیا را بزنیم و از سوی دیگر، شرایط آب و هوایی و نیروی کار ارزان و برند تجاری خاویار ایران، فرصت مناسبی برای تولید سودآور در کشور است که همه این‌ها در صورت بی توجهی و سرمایه گذاری نکردن در تولید خاویار از ماهیان پرورشی از دست خواهد رفت.

سال‌هاست که اخبار غم انگیزی از تولید محصولاتی ـ که از مزیت‌های اقتصادی خاص ایران بشمار می‌روند ـ در دیگر کشورها  به گوش می‌رسد؛ کالاهایی چون فرش ایرانی، پسته و زعفران از این دست بوده و امروز، نوبت شنیدن خبر تولید انبوه خاویار در کشور گرمسیری چون امارات است.

این در حالی رخ می‌دهد که بنا بر آمارها، وضعیت تولید خاویار در ایران در بیست سال گذشته رو به کاهش بوده است. همچنین با بر هم خوردن شرایط برداشت و تولید خاویار در خزر پس از فروپاشی شوروی و شدت گرفتن افول آن به دلیل برداشت‌های بی رویه و صید غیر اصولی کشورهای تازه استقلال یافته، بحث روی آوردن کشور به تولید ماهی خاویاری پرورشی مطرح و اقدامات پژوهشی و آزمایشی موفقی نیز در سال 1389 در این زمینه انجام شد، ولی هیچ یک از این موفقیت‌ها در اندازه کاهش چند صد درصدی تولید خاویار ایران نبود.

ایران در سال 1370 برابر با 283 تن خاویار تولید کرد که این آمار در سال 1385 به چهارده تن رسید و این روند نزولی تا جایی ادامه یافت که بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در سال 1388 طی بازدیدی از شیلات گیلان گفت: اکنون کمتر از سه تن خاویار در سال به دست می‌آید و در صورت ادامه این وضعیت در سال 1404 صادرات این محصول از بین می‌رود.

جدول زیر نشان دهنده آمار استحصال خاویار ایران در فاصله سال‌های 1370 تا 1385 است:

شبکه الجزیره در گزارشی اعلام کرد: بزرگ‌ترین مجتمع پرورش ماهی خاویار در جهان در امارات عربی متحده راه اندازی شد و پیش بینی می‌شود این مجتمع 10درصد تقاضای جهانی خاویار را به میزان سی و پنج تن در سال تولید کند.

اماراتی‌ها اعلام کرده‌اند، این مجتمع که با هزینه نزدیک صد و پانزده میلیون دلار ساخته شده است، مکان‌های ویژه‌ای را برای تخم گذاری و پرورش بچه ماهی خاویار فراهم کرده است.آن هم در مجتمعی پیشرفته که  آب سرد مناسب را برای این نوع ماهی گران‌قیمت فراهم کرده است.

بنا بر این اطلاعات، اماراتی‌ها بدون داشتن مزیت اقتصادی در تولید خاویار و با سرمایه گذاری و فراهم ساختن شرایط مصنوعی، قصد به دست آوردن بازار این کالای گرانبها را دارند و ایران به عنوان یکی از معدود کشورهای دارای مزیت طبیعی در تولید خاویار، رفته رفته در حال از دست دادن سهم خود در بازارهای بین‌المللی این کالاست.

اماراتی‌ها می‌گویند، انتظار می‌رود سال آینده ماهی‌های خاویار این مجتمع، تخم ریزی کنند تا مسئولان مجتمع، کار پرورش ماهی خاویار را آغاز کند و مسئولان مجتمع می‌گویند سی و پنج تن ماهی خاویار در سال تولید خواهند کرد.

به گفته متخصصان، هر مقدار محل زندگی خاویار مناسب‌تر باشد، خاویار آن نیز بهتر خواهد بود و مجتمع پرورش ماهی خاویار در امارات، این شرایط را پدید آورده است؛ مجتمعی که از پیشرفته‌ترین تکنولوژی برای پرورش و نگهداری ماهیان خاویار استفاده می‌کند.

این روزها کشورهایی مانند چین، روسیه، بلغارستان، ایتالیا، آلمان و فرانسه خیز بلندی برای تولید ماهیان خاویاری پرورشی برداشته‌اند و تنها فرانسه سالانه ده تا پانزده تن خاویار به بازار عرضه می‌کند.

هرچند تحولات اکوسیستم دریای خزر غیرمنتظره و غیر طبیعی بوده و ایران در میان کشورهای حاشیه خزر، بیشترین تلاش را برای نگهداری و احیای آن با رهاسازی گسترده بچه ماهی و کنترل زمان و میزان صید داشته است، این دلیل پذیرش شکست و از دست دادن فرصت نیست و قطعا همچنان مزیت ایران در تولید خاویار، ولو از نوع پرورشی از کشوری چون امارات و البته دیگر کشورهای خارج از منطقه خزر بیشتر است.

گفتنی است، چین بزرگ‌ترین بازار خاویار در جهان است و ثروتمندان آن حاضرند برای خاویار هر مبلغی بپردازند. بازار روسیه و پس از آن، آمریکای شمالی، از دیگر بازارهای بزرگ خاویار است؛ هر کیلو خاویار بیش از پنج هزار دلار ارزش داد.

هم اکنون 90 درصد ماهی خاویاری جهان در دریای خزر زندگی می‌کنند که رشد جمعیتی منفی داشته و به شدت در معرض انقراضند. تقاضای سالیانه جهان برای خاویار چهارصد تن است؛ اما به دلیل به هم خوردن شرایط در اکوسیستم دریای خزر، تولید آن در جهان از صد و بیست تن فراتر نمی‌رود.

تنها مطلب قابل ذکر این است که باید فکری کرد و در غیر این صورت صدمات جبران ناپذیری به شیلات کشور وارد خواهد‌شد

فراوری:ریحانه حمیدی فر

بخش اقتصاد تبیان

منبع : تابناک

بازاریابی