از چه کسانی نباید کمک خواست؟

اسلام به ما آموخته که تا می توانید از دیگران چیزی نخواهید و تنها خواسته های خود را از خداوند طلب کنید. چرا که ابراز نیاز به دیگران جایگاه انسان را تنزل می دهد و گاه به آبروی انسان نیز لطمه وارد می کند.

امیر مومنان على علیه السلام در این باره می فرماید:

التَّقَرُّبُ إلى اللّهِ تعالى بمَسألَتِهِ و إلى الناسِ بتَركِها(غرر الحکم، ص 199)؛ مقرّب شدن نزد خداوند متعال با درخواست كردن از اوست و مقرّب شدن نزد مردم، با ترک درخواست از آنان.

با این وجود گاهی هم انسان مجبور می شود در سایه درخواست از خدا، از بندگان او هم درخواست هایی داشته باشد و از آنان برای کارهای خود، طلب مساعدت کند. اما در این صورت نیز باید مراقب باشد که نیاز خود را به هر کسی عرضه نکند و آبروی خود را به تاراج نسپارد. امام علی علیه السلام می فرماید:

ماءُ وَجهِكَ جامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤالُ فَانظُرْ عِندَ مَن تُقطِرُهُ(نهج البلاغة، حكمت 346)؛ آبروى تو، یخِ منجمد است و سؤال و خواهش، آن را قطره قطره مى چكاند. پس، بنگر كه آن را نزد چه كسى فرو مى چكانى.

بنابراین حتی اگر مجبور شدیم که درخواستی از دیگران داشته باشیم، باید شخصیت او را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و از هر کسی طلب یاری نکنیم. روایات اهل بیت به ما می آموزند که از افراد ذیل نباید یاری طلبید:

1ـ دشمن

هیچ عاقلی به خود اجازه نمی دهد که دستان امیدش را در مقابل دشمنش دراز کند و از او کمک بخواهد. چرا که یاری طلبیدن از دشمن، جدای از آنکه بر حیثیت انسان لطمه وارد می کند، بسیار پرخطر است و ممکن است نتیجه ای عکس داشته باشد و بهانه ای برای پیاده کردن اهداف شوم دشمن گردد.

به خصوص اگر دشمنی دشمن، ریشه در اعتقادات دو طرف داشته باشد که در این صورت حیثیت و آبرو نقش بیشتری خواهد داشت و انگیزه مخالفت دشمن بسیار بیشتر خواهد بود. امام صادق علیه السلام می فرماید:

شِیعَتُنَا مَنْ ... لَا یَسْأَلُ عَدُوَّنَا وَ إِنْ مَاتَ جُوعاً(الكافی، ج 2، ص 239)؛ شیعه ما كسى است كه اگر از گرسنگی بمیرد، از دشمن ما چیزى نمی خواهد.

2ـ تبهکار و فاجر

آموزه های دینی، ارتباط با گنهکاران و تبهکاران را به شدت نهی کرده اند و ما را به همنشینی با مومنان راهنمایی می کنند. در این میان درخواست از فاسقان و فاجران نیز امری نکوهیده برشمرده شده است. چرا که تبهکار، هیچگاه به دیگران رحم نمی کند و در پی برطرف کردن حاجت دیگران نخواهد بود. چنین کسی تنها به فکر این خواهد بود که از هر موقعیتی کلاهی برای خود بدوزد و استفاده ای برای لذت های پوچ خود ببرد. امام جواد علیه السلام می فرماید:

مَن أمَّلَ فاجِرا كانَ أدنى عُقُوبَتِهِ الحِرمانُ(كشف الغمّة، ج 2، ص 350)؛ هر كس به فاجر و نابكار امید بندد، كمترین سزایش ناكام شدن است.

بنابراین هیچ وقت نباید به چنین آدمی اعتماد کرد و از او یاری طلبید.

3ـ بخیل و بداخلاق

هیچ کس حق ندارد حیثیت و اعتبار خود را به بهانه های واهی بر باد دهد و با دستان خود آبروی چندین و چند ساله خود را به زیر پای دیگران لگد مال کند. چرا که آبروی انسان یکی از گنجینه هایی است که خداوند به او اعطا کرده. یاری خواستن از برخی از افراد هم ضربه ای جدی به حیثیت و آبرو انسان وارد می کند. امیر مومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:

إیّاكَ و طَلَبَ الفَضلِ و اكتِسابَ الطَّساسِیجِ و القَرارِیطِ مِن ذَوِی الأكُفِّ الیابِسَةِ و الوُجوهِ العابِسَةِ؛ فإنّهُم إن أعطَوْا مَنُّوا و إن مَنَعُوا كَدُّوا. (بحار الأنوار، ج 93، ص 16ظ )

مبادا از صاحبان دستهاى خشک(بى خیر) و چهره هاى در هم كشیده، بخششى بخواهى و(حتى) یک پول سیاه بگیرى؛ زیرا این افراد اگر چیزى بدهند، منّت مى گذارند و اگر ندهند رنجور سازند.

4ـ کسی که دست رد به سینه می زند

کسی که نیاز خود را به دیگران ابراز می کند، در پی آن است تا نیازش بر طرف گردد. بنابراین عاقلانه آن است که دست کمک به سوی کسانی که معمولا دست رد به سینه دیگران می زنند و عادت به گره گشایی از دیگران ندارند، دراز نکند. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

لا تَسألْ مَن تَخافُ أن یَمنَعَكَ(أعلام الدین، ص 3ظ 4)؛ از كسى كه مى ترسى دست رد به سینه ات زند، چیزى مخواه.

5ـ ناآزموده و نابلد

هر کاری اگر قرار باشد به نتیجه برسد باید به دست کاردان همان فن سپرده شود. بنابراین انسان عاقل هم اگر نیازی پیدا کرد، باید کار خود را به کاردان و آزموده آن بسپارد و از اعتماد به نابلد بپرهیزد. از امیر مومنان نقل شده که فرمود:

لا شَیءَ أوجَعُ مِنَ الاِضطِرارِ إلى مسألَةِ الأغمارِ(غرر الحكم، ح 1ظ 744)؛ چیزى دردناكتر از این نیست كه انسان، ناچار شود از افراد نا آزموده و نابلد، چیزى بخواهد.

6ـ فرومایه و تازه به دوران رسیده

یکی دیگر از مواردی که در صورت یاری طلبیدن به حیثیت انسان ضربه خواهد زد و در اکثر موارد نتیجه ای هم در پی نخواهد داشت، درخواست از فرومایگان و تازه به دوران رسیدگان است. پیامبر خدا در این باره می فرماید:

یا عَلِیُّ، لَئن اُدخِلَ یَدِی فی فَمِ التِّنِّینِ إلى المَرْفَقِ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن أسألَ مَن لَم یَكُن ثُمَّ كانَ(من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 373)؛ اى على! اگر دست خود را تا آرنج در دهان افعى كنم، برایم خوشتر است تا از تازه به دوران رسیده چیزى بخواهم.

بزرگی می‌گفت سالها پیش گذرم به یک دستشویی بین راهی افتاد. دم در دستشویی فردی نشسته بود و چند آفتابه پر از آب کنار خودش گذاشته بود. رفتم یکی از آنها را بردارم که با چوب دستیش بر روی آن زد و گفت: این را برندار. آن را که من می‌گویم بردار. گفتم: چه فرقی می‌کند. گفت: فرقش این است که من می‌گویم!

امیر مومنان علی علیه السلام نیز در این باره می فرماید:

فَوْتُ الحاجَةِ أهوَنُ مِن طَلَبِها إلى غَیرِ أهلِها(نهج البلاغة، حكمت 66)؛ با نیازمندى به سر بردن، آسانتر است از دست نیاز به سوى نااهل دراز كردن.

مقصود از نااهل، همان فرومایگان و تازه به نعمت رسیده هاى بی ریشه‏اند. دست نیافتن به حاجت به این دلیل آسانتر است كه غالبا درخواست از نااهلان بی ‏نتیجه است و علاوه بر غم از دست رفتن حاجت، اندوه خوار شدن در برابر فرومایه را نیز درپی خواهد داشت.