راه درمان قساوت قلب!
در مبحث قبل به 4 مورد از موارد بیماریهای قلب ، که روح انسان را دچار عفونت میکند اشاره کردیم . این بیماریها شامل کفر ،ریا ، شرک و شک میشد . در این مقاله پیرو مبحث گذشته به شرح 3 مورد باقی مانده ( قساوت ، ریا و عجب ) میپردازیم .
قساوت
از دیگر بیماریهای قلب، قساوت و سنگدلی است ؛ قرآن مجید از برخی انسانها که علت بسیاری از بدبختیها و محروم کننده انسان از رحمت الهی هستند در آیاتی خبر میدهد:
[أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ] « سوره مبارکه حدید / آیه 16 ». آیا برای اهل ایمان وقت آن نرسیده که دلهایشان برای یاد خدا و قرآنی که نازل شده نرم و فروتن شود؟ و مانند کسانی نباشند که پیش از این کتاب آسمانی به آنان داده شده بود، آن گاه روزگار [سرگرمی در امور دنیا و مشغول بودن به آرزوهای دور و دراز] بر آنان طولانی گشت، در نتیجه دلهایشان سخت و غیر قابل انعطاف شد، و بسیاری از آنان نافرمان بودند.
[ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ...] « سوره مبارکه بقره / آیه 74 ».
سپس دلهای شما بعد از آن [معجزه شگفتانگیز] سخت شد، مانند سنگ یا سختتر.
[فَلَوْلا إِذْجاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُونَ] « سوره مبارکه انعام / آیه 43 » پس چرا هنگامی که عذاب ما به آنان رسید، فروتنی و زاری نکردند؟ بلکه دلهایشان سخت شد و شیطان، اعمال ناپسندی که همواره مرتکب میشدند در نظرشان آراست.
معالجهی بیماری قساوت
قساوت نمیگذارد انسان در برابر خطاهایش از خدا عذر بخواهد و جلوی ریختن اشک چشم را میگیرد.
علت قساوت و سنگدلی دو چیز است: 1 - دوری از عبادت، 2 - آلودگی به گناه.
اگر بخواهید قساوت و سنگدلی را معالجه کنید، باید به عبادت روی آورده و در حقیقت با تمام گناهان ترک رابطه کنید.
جهت درمان بیماری قساوت ، باید زیاد یاد خدا کرد و با کمال عشق و شوق قرآن خواند و از دعاهای عالی اسلامی به خصوص دعای کمیل، دعای عرفه، مناجات خمس عشر، دعای ابوحمزه غفلت نکرد. جهت علاج این بیماری دردناک باید به ائمه طاهرین علیهم السلام توسل جسته و قسمتی از شب را با محبوب واقعی خلوت کرده و از گناهان گذشته و تقصیرهایی که در عبادت داشتهایم یاد کرده و طلب عفو کنیم .
با به کار گرفتن این سلسله مسائل به تدریج زنگار دل پاک شده و قلب انسان به نور الهی صفا میگیرد و شیاطین دل انسان را رها کرده، حق در آن خانه تجلی میکند.
ریا
ریا در اعمال عبادی به طور قطع باعث باطل شدن عمل میشود . ریاکار، در حقیقت دنیا پرست است و خدا خواهی او پوششی برای پرده ننگین دنیا پرستی اوست.
کسی که دارای خواستههای مادی و معنوی است و میبیند برای رسیدن به این خواستهها ، باید از نیروی مردمی استفاده کند و نیروی مردمی جز از طریق جلب رضا و اعتماد آنان بهدست نمیآید و جلب رضا و اعتماد مردم، جز از راه نشان دادن عبادات و خوبیها میسر نیست، پس به دایره عبادات قدم میگذارد و دست به هر کاری خیری میزند، باید گفت: او پهلوان میدان ریا است و در حقیقت برای رسیدن به اهداف پلیدش دست به وسایل پاک میزند .
قلب اگر از ریا خالی نباشد، انسان نمیتواند عمل واقعی و با ارزش داشته باشد و نمیتواند در پیشگاه حق دارای مقام بندگی باشد، پاکی عمل و ارزش آن بستگی به قلب سالم از ریا دارد و انسان بیریا از بسیاری گناهان در امان و مصونیّت است.
بسیاری از مردم هستند که در تمام جوانب زندگی زیاد زحمت میکشند و خیلی کار خیر میکنند، اما چون زحمات آنان آلوده به ریا است، برای زحمات و کوشش آنان عاقبتی نخواهد بود و قرآن مجید آنان را از زیان کارترین مردم میداند:
[قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا* الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً] « سوره مبارکه کهف / آیات 103 – 104 ».
بگو: آیا شما را از زیان کارترین مردم از جهت عمل آگاه کنم؟ [آنان] کسانی هستند که کوششان در زندگی دنیا به هدر رفته { و گم شده است } در حالی که خود میپندارند ، خوب عمل میکنند .
ریا در اعمال عبادی به طور قطع باعث باطل شدن عمل میشود . ریاکار، در حقیقت دنیا پرست است و خدا خواهی او پوششی برای پرده ننگین دنیا پرستی اوست
عجب
دیگر از گناهان قلب، عجب است؛ عجب، خود بزرگ بینی و بیعیب دانستن خود ؛ و خود را از همه برتر انگاشتن است.
این بیماری برای انسان ، به وجود آورنده تکبر، مورث بسیاری از پلیدیهاست!! انسان مُعجب، هر مقامی را حقّ خود میداند و عقیده دارد که تمام احترامات خاص اوست ، توقع دارد همه در برابر مقام او خضوع کنند. انسان گرفتار عجب در هر حدّی که از عبادت و نیکوکاری باشد، بریده از خداست.
قرآن تنها نجات دهنده انسان را روز قیامت قلب سلیم او معرفی میکند :
{ یَومَ لا یَنفَعُ مالٌ وَ لا بَنونٌ إلّا مَن أتی اللهُ بِقَلبٍ سَلیمٍ } « سوره مبارکه شعراء / آیات 88 – 89 »
روزی است که مال و فرزندان نفع نمیدهند، آنچه نفع دارد قلبی است که صاحبش آن را سالم نزد خدا آورده باشد
امام سجّاد علیهالسلام در دعای بیستم «صحیفه» چنین عرضه میفرماید:
وَعَبِّدْنی لَکَ وَلا تُفْسِدْ عِبادَتی بِالْعُجْبِ « صحیفه سجادیه / دعای مکارم الاخلاق ».
الهی! مرا بنده خودت گردان و عباداتم را به عجب و خودپسندی تباه مکن.
خانه قلب اگر بخواهد تجلی گاه نیّت صادقانه گردد ، باید از تمام این گناهان پاک شود، قلب آلوده به این گناهان، قدرت بر نیّت صادقانه ندارد؛ باید در گفتار امام صادق علیهالسلام که فرمودند: « صاحِبُ النِّیَّةِ الصَّادِقَةِ صاحِبُ الْقَلْبِ السَّلیمِ » خیلی دقت کرد و جداً باید از آلودگی قلب ترسید که قلب آلوده، خالی از صداقت در نیّت است و عمل خالی از صداقت در نیّت، در نزد حق تعالی کم ارزش یا فاقد ارزش است و انسان چون عملش بیارزش باشد، نجاتش بس مشکل است!!
منابع :
کتاب عرفان اسلامی / ج3 / نوشته آیت الله استاد حسین انصاریان
سایت حوزه