تبیان، دستیار زندگی
از كاركردهای اصلی نهاد خانواده ، فرآیند جامعه پذیری است. طی این فرآیند است كه هنجارها و ارزش های اجتماعی درونی می شوند و انسانی اجتماعی و مدنی تكوین می یابد. هر چند كه پس از سال های اولیه جامعه پذیری در خانواده، در ادوار بع...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مقدمه ای بر آسیب شناسی روابط خانوادگی در ایران (قسمت سوم)


از كاركردهای اصلی نهاد خانواده ، فرآیند جامعه پذیری است. طی این فرآیند است كه هنجارها و ارزش های اجتماعی درونی می شوند و انسانی اجتماعی و مدنی تكوین می یابد. هر چند كه پس از سال های اولیه جامعه پذیری در خانواده، در ادوار بعدی زندگی فرد این فرآیند همچنان ادامه می یابد، لیكن به نظر می رسد كه جامعه پذیری اولیه بر شخصیت فرد تأثیری عمیق و دیرپا به جای می گذارد. فضایی كه این فرآیند درون آن شكل می گیرد بسیار اهمیت دارد. در فقدان فضایی سرشار از مهر و محبت، احتمال اندكی وجود دارد كه شخصیتی سالم و بری از عقده ها و حقارت ها به بار آید. سلامت روانی فرزندان در گرو پرورش یافتن در محیطی است كه به لحاظ عاطفی گرم و مهرآمیز باشد، در غیر این صورت اختلالات و كمبودها آنقدر جدی خواهند بود كه زمینه ساز انواع جبران گرهای منفی در سال های بعدی رشد می گردند.

فقدان عشق در زندگی زناشویی در كنار سایر عوامل، زمینه ساز پدیده طلاق  است. آثار مخرب و ویرانگر طلاق هم بر زوجین و هم بر فرزندان بسیار وسیع و چشمگیر است و از فرط وضوح حاجت به استدلال های پیچیده ندارد. قطع نظر از خود طلاق، بالا بودن گرایش نسبت به طلاق و مشاجرات و منازعات دامنه داری كه روزگاری توأم با تلخكامی را برای تمامی اعضای خانواده رقم می زنند نیز در این خصوص تأمل انگیز است. نكته قابل توجه این است كه به علل مختلف، شمار اندكی از زندگی های مشترك در جامعه ما به طلاق منتهی می شوند، اما فقدان عشق كه به نسبت ها و شدت های گوناگون بروز می كند وجوه تبلور و جلوه های بسیار متفاوتی می تواند پیدا كند. دلزدگی در روابط زناشویی و نارضایتی از زندگی مشترك نمونه هایی قابل ذكرند. با این همه عدم حصول رابطه ای مهر آمیز و برآورده نشدن نیازهای عاطفی افراد، ساختار زندگی مشترك  را بسیار متزلزل ساخته و زمینه را برای گسست (متعارف و نامتعارف) پیوند مهیا می کند.

در نبود مهر و محبت در فضای خانواده است كه خشونت خانگی امكان پذیر می شود. كانونی كه قرار بوده به برخورداری از مواهب و شادمانی بینجامد به مكانی كه مولد رنج و درد و آسیب است بدل می گردد. در این موارد دل آزار، نه تنها نقش حمایتی خانواده متحقق نمی گردد بلكه زمینه هایی جدی برای دوری و بیزاری از این كانون نیز فراهم می آید.

تلقی رایج این مفهوم ناظرست به تعرض فیزیكی به زنان توسط مردان. این در حالی است كه به نظر می رسد خشونت  صرفاً جنبه ای فیزیكی نداشته و نسبت به هر دو جنس نیز می تواند روا داشته شود. خشونت خانگی كه الزاماً در فقدان رابطه ای عاشقانه و مهرآمیز بروز می كند (جز در مواردی چون بیماری روانی) انواع گوناگونی از آزار و اذیت را دربرمی گیرد كه هر دو جنس می توانند نسبت به یكدیگر ابراز دارند. در این مقام بر سر برشمردن مصادیق گوناگون این قِسم آزارها نیستیم اما قدر مسلم خود این اقدامات آسیب زا مهرورزی در كانون خانواده  را هر چه دشوارتر می سازند. چنین خانواده ای به میدان نبردی شباهت می یابد كه هر یك در پی ضربه زدن به طرف مقابل در فرصت مناسب برمی آید. نتیجه چیزی جز تلخی، تنهایی و ضعف شدید اعتماد به نفس  نخواهد بود.

اریك فروم روانكاو مشهور به درستی استدلال می كند كه عشق ورزیدن یك هنر است و آن را می توان و می باید آموخت، در واقع عشق ورزی قابلیتی اكتسابی است. چنین نیست كه برخی به طور ژنتیكی فاقد آن باشند و بعضی آن را واجد باشند. البته ملاحظات قومی نیز در این بحث بسیار اهمیت می یابد. در محیط هایی كه انسجام قومی و گروهی به شدت بالا باشد از آنجا كه فردیت كمرنگ است، سخن گفتن از عشق و مهرورزی معنا ندارد. چرا كه عشق با آزادی عجین بوده و هیچ گاه با اجبار و اقتدار قرین نیست. به هر روی این هنر را باید آموخت. همچنان كه اشاره شد آموزش و پرورش و رسانه های گروهی در این خصوص می توانند بسیار نقش آفرین باشند. تمام تشكل های غیردولتی كه در زمینه خانواده به فعالیت اشتغال دارند نیز جا دارد كه بخشی از هـّم خود را مصروف همین مقوله پراهمیت سازند و بالاخره به همراه رفع موانع ساختاری كه در ایران عمدتاً از دولت برمی آید عنصر آگاهی نیز سهمی جایگزین ناپذیر دارد. به قول مولانا:

خود محبت هم نتیجه دانش است

كی گزافه بر چنین تختی نشست

منابع:

- مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده- تألیف باقر ساروخانی

- راه سوم: بازسازی سوسیال دموكراسی؛ گیدنز، آنتونی؛ ترجمه منوچهر صبوری- محمدرضا زمردی

لینک ها

انسان، خانواده ، تربیت

نظام حیات خانواده در اسلام

مسائل و مشكلات قانونی در خانواده

مدیریت خانواده ، برنامه ای مدون برای زندگی

زندگی و رسوم خانواده های اروپایی در قرون گذشته

نقش ها و وظایف همسران در به وجود آوردن خانواده ای شاد و سالم ( قسمت اول  )، ( قسمت دوم ) ، ( قسمت سوم ) ، ( قسمت چهارم )، ( قسمت پنجم )

کتاب های « روان شناسی » ، « خانواده » و « متفرقه » در فروشگاه اینترنتی تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.