هنر تفهیم سخن (1)
سخنوران، در هر یك از رشتههاى دینى، علمى، قضایى، سیاسى، نظامى، اجتماعى، اقتصادى، اخلاقى و دیگر رشتهها، باید در القاى كلام و توضیح مسائل، آن قدر نیرومند و قوى باشند كه بتوانند شنوندگان مجالس را از هدف خود آگاه سازند و مطالبى را كه در ذهن خویش تنظیم نمودهاند، به آنان بفهمانند. اگر این منظور تحقیق نیابد و شنوندگان مقصد گوینده را درك نكنند، تشكیل مجالس سخنرانى لغو و بیهوده خواهد بود.
البته، در جایى كه ماده سخن ساده و روان باشد، فهماندنش مشكل نیست، ولى در پارهاى از مواقع، كه مطلب مورد بحث پیچیده است، فهماندنش مشكل و اگر موضوع، مسئله علمى دقیق باشد، فهماندنش مشكلتر.
براى نیل به این مقصد اساسى لازم است سخنوران، تا جایى كه مىتوانند، بررسى و تحقیق نمایند. راههایى كه وسیله روشن ساختن مقصود و تفهیم مطلب مورد بحث است و مىتوانند عملا آنها را دركرسى سخن به كار بندند، فراگیرند و به خوبى تمرین نمایند، تا بر آنها تسلط یابند و هر یك را در جاى خود مورد استفاده قرار دهند و نتیجه مطلوب را به دست آرند.
در این فصل، كه به همین منظور نوشته شده، پارهاى از روشهاى مفید، كه به فهماندن مطالب سخنرانى كمك مىكند و مستمعین را از مقصد گوینده آگاه مىسازد، مورد توضیح و تبیین قرار گرفته است.
كلمات روان
اولین وسیله تفهیم سخن، رعایت روانى كلام است. در بحث فصاحت توضیح داده شد كه لازم است سخنران، در گفتههاى خویش، از به كار بردن لغات نامأنوس و كلمات پیچیده و غیر واضح، اجتناب نماید و در ساختن جملات و عبارات، از الفاظى استفاده كند كه براى عموم قابل فهم باشد و مستمعین براى درك معنى آن، دچار وقفه نشوند و در ذهن خویش، به كاوش و جست و جو نروند.
قرآن شریف، كه براى هدایت مردم نازل گردیده، واجد این مزیت است و جملات آن براى عموم قابل فهم است. خداوند، این نكته را مورد توجه قرار داده و در آن كتاب شریف، خاطرنشان ساخته است.
و لقد یسرنا القرآن للذكر فهل من مدكر.(1)
ما قرآن كریم را براى خواندن، فهمیدن، و حفظ كردن آسان نمودیم. آیا كسانى هست كه از این كتاب آسان پند گیرد، بفهمد و آگاهى یابد؟
جملات كوتاه
یكى دیگر از راههاى فهماندن سخن به شنوندگان این است كه گوینده، جملات را كوتاه بگوید، فاصله بین مبتدا و خبر كم باشد و اگر گاهى جملات به درازا مىكشد، به گونهاى باشد كه طول كلام، رابطه لفظ و معنى را قطع ننماید.
مثلاً، مىگوید مسلمان راز مسلمان را فاش نمىكند، پرده مسلمان را نمىدرد، در امانتش خیانت نمىنماید و خلاصه، پیرو قرآن شریف و تربیت یافته مكتب اسلام، نسبت به برادر دینىاش مرتكب خیانت نمىشود. ملاحظه مىكنید كه جمله چهارم، از سه جمله اول طولانىتر شده، ولى به گونهاى نیست كه طول كلام، رابطه لفظ و معنى را قطع كند و مستمع رشته سخن را از دست بدهد.
در قرآن شریف و سخنان اولیاى گرامى اسلام، نظایر این بسیار آمده است و هیچ یك از آنها در فكر شنونده ایجاد اختلال نمىكند و او را از درك مقصود گوینده باز نمىدارد.
مقایسه و سنجش
از جمله راههایى كه خطیب مىتواند به وسیله آن مطلب خود را به شنوندگان بفهماند، حقیقت را بر آنان آشكار سازد، و ارزشها را روشن كند، مقایسه و سنجش است. این روش در قرآن كریم مكرر به كار رفته و در آیات متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.
قل هو یستوى الاعمى و البصیر ام هل یستوى الظلمات و النور.(2)
پیامبر به مردم بگو آیا نابینا و بینا با یكدیگر متساوىاند. و آیا تاریكى و روشنایى با هم یكساناند؟
مقایسه و سنجش، در تمام مسائل دینى، اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و سایر شئون، براى خطیب اسلامى، در كرسى خطابه و دیگر گویندگان در سایر موارد قابل استفاده است.
پی نوشتها:
1 - سوره قمر، آیه 17.
2 - سوره رعد، آیه 16.
سخن و سخنوری – محمد تقی فلسفی
تهیه و تنظیم:حوزه علمیه تبیان ، محمد حسین امین
