شاه نشینان هایکوی جهان

ماتسوئو باشو (1644 ـ 1694 م)

در یک خانواده سامورایی به دنیا آمد. درباره زمان قبل از هایکو سرا شدنش اطلاعات زیادی در دست نیست.

در سال 1644 به دنیا آمد. نام کودکی‌اش کین ساکو بود. سال‌های زیادی از عمرش در سفر بود؛ و از معابد و طبیعت زیبایی ژاپن دیدن می‌کرد؛ و در مورد آن‌ها هایکو و نثر می‌نوشت. او نام مستعارش را از درخت موز گرفت. باشو در زبان ژاپنی به معنای درخت موز است.

بیش از دیگر شاعران، هایکو باشو ست و باشو هایکو ست. باشو هایکو را ابداع نکرد بلکه هایکو را یک ژانر جدی و پر آوازه ساخت. قبل از باشو هایکو یک نوع بازی کم اهمیتی بود که در دربار توسط ادیبان بازی می‌شد. نوعی بازی با کلمات بود که پر از جناس و کنایه بود. اما باشو هایکو را بالا برد.

مشهورترین هایکو ی باشو برکه کهن:

برکه کهن

جهیدن غوکی

صدای آب

توجه داشته باشید که چگونه هر سه عنصر در این هایکو هم‌زمان جدا و به هم پیوسته است. غوک، برکه، و صدای جهیدن غوک. اینجا عملی صورت گرفته و حرکت ناگهانی و سکوتی که برای لحظه ای با جهیدن غوکی اتفاق می‌افتد. بعضی‌ها این هایکو را نوعی روشن شدگی بودایی (ساتوری) می‌بینند؛ و بعضی آن‌را تصویری واقعی می‌بینند.

بوسون (1716 ـ 1783 م)

یو سا بوسون دومین هایکو سری بزرگ به شمار می‌آید. شخصیتش با باشو تفاوت زیادی دارد. اما هایکوسرای جوان تر احترام زیادی برای هایکو سری بزرگ‌تر قائل بود که در هایکوها و نقاشی‌هایش نمایان ست. بوسون هم هایکوسرا و هم نقاش بود. او یک مرد خانواده دار بود و خودش را وقف دخترش کرد. در مورد او هایکوهای محبت آمیزی نوشت و نامه‌هایی که بیانگر نگرانی او از ازدواج دخترش با مردی ست که لیاقت او را نداشته ست.

بعضی از بهترین هایکوهای بوسون تحت تأثیر باشو و شاعران چینی ست اما باید یادآوری شود که در ژاپن کپی و تحت تأثیر شاعران و نویسندگان بزرگ‌تر بودن جز اصلی خلق اثر ست.

برای مثال این هایکوی بوسون:

کنار برکه کهن

پیر می‌شود غوک-

برگ‌های ریخته

بوسون به کاربرد ایماژ و رنگ مشهورست.

گل‌های سفید!

از شکاف دیوار

بهار می‌آید

می‌اندیشد

بهار اینجاست

دریا، دریا

***

درباره سنگی.

شعری می‌نویسم و می‌گذرم. -

علف‌زار خشکیده.

ایسا (1764 ـ 1827 م)

کوبی‌اشی ایسا در پنجمین روز از پنجمین ماه در سال 1763 به دنیا آمد؛ و یاتارو نامیده شد.

ایسا نام مستعاری ست که بعداً آن‌را انتخاب کرد و به معنای «برگ چای» است. بیشتر سال‌های زندگی ایسا غم انگیز است. وقتی دو ساله بود مادرش مرد و وقتی سیزده ساله بود مادر بزرگش. بعداً سه فرزندش و اولین همسرش کیکو مردند؛ و او را تنها گذاشتند تا اینکه در سه سال آخر عمرش با یک دختر سامورایی ازدواج کرد.

در هایکوهای ایسا خبری از زندگی غم انگیزش نیست. بر خلاف آن نشان دهنده آنست که ایسا سرنوشت خود را پذیرفته ست. ایسا به انسان گرایی و همدردی با جهان، از یک شالی‌کار گرفته تا یک کک مشهور ست.

“وی زبان محاوره و لهجه‌های مختلف را در هایکوهایش به کار برده ست. ایسا چیزهای کوچک و بی ارزش را دوست می‌داشت و آن‌ها را عمیقاً درک می‌کرد و به چیزهایی که احترامی بر نمی‌انگیختند عشق می‌ورزید. ”

ایسا “قلب هایکو” شناخته می‌شود. چون در مقابل نگاه واقع‌گرایانه بوسون و ذن درون گرایانه باشو او لحن انسان گرایانه ای دارد.

یکی از برجسته‌ترین هایکوهای ایسا برای مرگ دخترش ساتو سروده ست.

این جهانِ ِ شبنمی

بی شک شبنمی ست

و هنوز…

در این هایکو اندوهی که از مرگ فرزندش به او رسیده صرفاً در منظره ای می‌گنجاند. که در ابتدا ناپایداری زندگی با ایماژ شبنم نشان می‌دهد و تکرار ان نشان دهنده پذیرفتن این واقعیت ست. «و هنوز …» نشان می‌دهد که او هنوز در ایسا یا در بهشت یا در هایکو یا با تناسخ زنده ست.

شعر مرگ او:

یک بار حمام

وقتی به دنیا می‌آیی

یک بار حمام

وقتی که می‌میری؛

چه احمقانه!

شیکی (1867 ـ 1902 م)

چهارمین هایکو سری بزرگ ماساوکا شیکی ست. او در سال 1869 متولد شد. هایکوهایش دارای تصاویر واقعی ست و شامل اشیا و تصاویر و رنگ‌ها و اشکال و تقابلشان با همدیگر ست.

او به عنوان هایکو سری نو گرا شناخته شده ست. شیکی کلمه هوکو را نیز به هایکو تغییر داد.

و به جنبه روحانی و درون گرایی باشو واکنش نشان داد و برخلاف آن عمل کرد.

شیکی بیشتر عمر کوتاهش را با بیماری گذراند.

می‌اندیشم

این آخرین سال من ست!

می‌خورم این خرمالو را

شیکی همچنین بنیان گذار مجله هوتوتو گیسو (فاخته) در سال 1899 ست. هایکوهایش فاقد جنبه‌های انسان گرایانه ایسا و حس‌های روحانی و درون گرایانه باشو ست. هایکوهایش مانند نقاشی ست.

شبانه

ماه سپید تابستان

بر بادبان سپید

فرآوری: مهسا رضایی

بخش ادبیات تبیان

منابع: وازنا، فرهیختگان