تبیان، دستیار زندگی
مرور کارنامه پرویز پرستویی به بهانه اکران فیلم سینمایی «سیزده 59»
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : محمد صابری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آقای بیست


مرور کارنامه پرویز پرستویی به بهانه اکران فیلم سینمایی «سیزده 59»


آقای بیست

«من مطمئن هستم، این مرد اگر رشد درست و منطقی در عرصه هنر داشته باشد و به درستی مطالعه کند، یکی از بازیگران بزرگ هنر ایران خواهد شد.» عضو هیأت داوران جشنواره تئاتر شمال، آن سال وقتی روی سن و هنگام اهدای جایزه به بازیگر جوان این سخنان را بر زبان آورد، دلخوری برخی چهره‌های نام‌آشناتر حاضر در اختتامیه را برانگیخت. سال‌های پایانی دهه 50 بود. بازیگر جوان از همان‌جا به گروه تئاتر «کوچ» پیوست و بزودی ثابت کرد که معرفش به گروه (همان عضو هیأت داوران جشنواره شمال) پر بیراه نگفته و پیش‌بینی‌اش قرین واقعیت بوده‌است؛ پرویز پرستویی، ستاره بی‌بدیل و هنرمند تراز اول عرصه بازیگری سینما و تلویزیون ایران همان بازیگر جوانی است که با معرفی بهزاد فراهانی به گروه «کوچ» پیوست و پس از سال‌ها تجربه پراکنده در عرصه بازیگری به‌طور رسمی ردای «بازی» بر تن کرد، اما حضور بر صحنه تئاتر گام نخست بود، پرویز جوان فراز و نشیب‌‌های بسیاری را پشت‌سر گذاشت تا به پرستویی بزرگ تبدیل شود و نامش برای اقبال میلیونی به یک فیلم و یا مجموعه تلویزیونی کفایت کند.

متولد چارلی

تیرماه سال 1334 در روستای چارلی از توابع بخش کبودرآهنگ؛ یکی از شهرهای استان همدان، در خانواده‌ای کوچک کودکی چشم به جهان می‌گشاید. پدر کشاورز، نام فرزند خود را «پرویز» می‌گذارد و زمانی که 3 بهار از تولد او سپری می‌شود، کشاورزی را رها کرده و به تهران کوچ می‌کند. این آغاز ورود ستاره امروز سینما و تلویزیون ایران به شهر هزار رنگ تهران است؛ «پدرم در محله دروازه‌غار خانه‌ای اجاره کرد و زندگی کودکی من در کوچه‌پس‌کوچه‌های تهران آغاز شد.» پرویز در همان عنفوان کودکی و فارغ از دغدغه‌ای به نام «بازیگری»، بر حسب غریزه کودکی داستان‌های ذهنی خود را برای دیگران «بازی» می‌کرد و گاه این توانمندی خود را به محک نگاه دیگران می‌گذاشت؛ «در محله ما بویژه در دوران محرم تعزیه و پرده‌خوانی حضور ثابت داشت. از طرف دیگر معمولاً پهلوانان دوره‌گرد هم به این محله می‌آمدند و ما پای ثابت بساط آنها بودیم. من هم معمولاً در نحوه اجراها و نمایش‌ها غرق می‌شدم و بعد از تماشا معمولاً برای بچه‌های دیگر این صحنه‌ها را دوباره‌سازی می‌کردم.» در آن سال‌ها که تلویزیون وسیله‌ای فانتزی و غیر معمول در خانواده‌ها محسوب می‌شد اما علاقه پرویز نوجوان و دوستانش به جعبه جادو خاموش نماند و ارضای همین کنجکاوی آنان را به سرک کشیدن به مغازه‌ها و قهوه‌خانه‌ها وامی‌داشت؛ «تنها چاره ما برای دید زدن، ایستادن در کنار پنجره قهوه‌خانه‌ها بود. ما از آنجا نقالی‌های زنده و سریال‌های آن موقع تلویزیون را با لذت تماشا می‌کردیم و در همان عوالم کودکی خودمان را جای شخصیت‌های این سریال‌ها می‌گذاشتیم».

پرویز جوان در سال 52 دیپلم می‌گیرد و در همان سال هم با بازی در نمایش‌های «چشم در برابر چشم»، «شبی در حلبی‌آباد» و «پتک و خانه روشن» نام خود را به‌عنوان بازیگری فعال و پرکار بر سر زبان‌ها می‌اندازد.

جرأت هنرورزی

این شیطنت‌های کودکی اما با آغاز دوران تحصیل و حضور در کلاس‌های درس، صورتی دیگر به خود گرفت؛ «در دوران مدرسه تا می‌شد کار تئاتر انجام می‌دادیم. اصلاً فعالیت‌های فرهنگی ما در مناسبت‌های مختلف فقط بازی در نمایش بود. خوشبختانه چند تا از معلم‌ها هم هوای ما را داشتند و تشویق مان می‌کردند. سرانجام هم همین معلم‌ها بودند که با دیدن علاقه عجیب من و یکی، دو تا از دوستانم به بازیگری، ما را تشویق کردند به مرکز هنری نازی‌آباد برویم و به‌طور جدی به کار بازیگری و تئاتر بپردازیم.» این حمایت، اما در خانه رنگ می‌باخت و آن روزها کمتر فرزندی بود که در خانواده جرأت ابراز علاقه به بازی و بازیگری داشته باشد؛ نکته‌ای که در میان جنوب‌شهرنشینان تهران شکل حادتری هم به خود می‌گرفت: «ما آن موقع اصلاً جرأت نمی‌کردیم جلوی پدرمان نقش بازی کنیم یا حتی بگوییم به بازیگری و تئاتر علاقه‌مند هستیم. من حتی بعد از اینکه وارد مرکز هنری نازی‌آباد شدم و به‌صورت حرفه‌ای تئاتر را پیگیری می‌کردم، اما بازهم تا مدت‌ها از این موضوع یا تجربیاتم برای خانواده‌ام حرفی نزدم. به هر حال این موضوع در آن دوران زیاد برای خانواده‌ها قابل پذیرش نبود و آنها معمولاً موضعگیری جالبی در این زمینه نداشتند».

آقای بیست

عبور از دیار عاشقان

پرویز جوان در سال 52 دیپلم می‌گیرد و در همان سال هم با بازی در نمایش‌های «چشم در برابر چشم»، «شبی در حلبی‌آباد» و «پتک و خانه روشن» نام خود را به‌عنوان بازیگری فعال و پرکار بر سر زبان‌ها می‌اندازد. او که دیگر به شهرت رسیده بود در سال 53 نخستین‌ موفقیت خود را کسب کرد؛ برنده جایزه نقش دوم برای نمایش «دکه». در سال 54 هم جایزه نقش اول خانه‌های جوانان را به خاطر نمایش «تسلیم‌شدگان» از آن خود کرد. بازی او در نمایش پرطرفدار «میلاد» در نقش دلال زمین خیلی زود اسم او را در میان طرفداران تئاتر بر سر زبان‌ها انداخت. وی پس از انقلاب و در سال 60، زمانی که 26 ساله بود به‌عنوان منشی در دادگستری تهران مشغول به کار شد، در سال 62 برادرش شهید شد و آنجا بود که پیشنهاد حسن کاربخش را برای بازی در «دیار عاشقان» پذیرفت و راهی سر پل ذهاب شد. او با بازی در این فیلم (به‌عنوان نخستین حضور بر پرده سینما)، دیپلم افتخار نقش دوم را از دومین جشنواره فیلم فجر از آن خود کرد تا بیش از گذشته در میان سینما دوستان به عنوان بازیگری توانمند شناخته شود.

همراهی با خسروی سینمای ایران

در سال 1366 در فیلم «شکار» با خسرو شکیبایی همبازی شد. او خود روایتی خواندنی از این همراهی با خسروی سینمای ایران دارد: «زمانی که خسرو به عنوان بازیگر حرفه‌ای مطرح بود من هنوز آماتور بودم. نخستین‌ بار او را روی صحنه تئاتر دیدم. اسم نمایش خاطرم نیست اما یادم می‌آید در تالار مولوی اجرا می‌شد. صدای خسرو در آن صحنه و نور نمایش آنچنان به دلم نشست که همانجا به او و کارش علاقه‌مند شدم. بعد روزگار گشت و گشت تا فیلم شکار(مجید جوانمرد،1365) قرار بود نقش مقابل مرا رضا بابک بازی کند اما نمی‌دانم چه شد که یکدفعه قرعه به نام خسرو درآمد و ما زندگی با هم را شروع کردیم، در ایوانکی. تخت‌های‌مان یک سانت هم از هم فاصله نداشت. شاید اگر زندگی ما در پشت صحنه شکار ساخته می‌شد از خود فیلم کمتر نبود. یک روز آمد و گفت: پرویز من دلم تنگ شده. می‌روم تهران پروین را ببینم، فردا برمی‌گردم. کمپ ما در یک مدرسه بود. نیمه‌شب یکباره دیدیم در می‌زنند. در را باز کردیم، خسرو بود. گفتم: پس چرا برگشتی؟ گفت: دلم تنگ شد. نمی‌دانم حالتم چطور بود که پروین گفت: پاشو برو، تو مال اینجا نیستی. فکرت همانجاست. زندگی ما در پشت صحنه شکار یک زندگی شیرین بود که همه چیز را توامان داشت؛ غم، سکوت، شادی، جدیت و... . خیلی چیزها از خسرو یاد گرفتم. بازیگری خسرو فقط جلوی دوربین نبود. برای رسیدن به بازی سیر و سلوک خاصی را طی می‌کرد.» در همان سال‌ها بود که کار در دادگستری را به خاطر همخوانی نداشتن با روحیه رها کرد و به اداره تئاتر رفت و 12 سال کارمند آنجا بود: «10 سال کارمندی در اداره دادگستری را تحمل کردم. کار در اداره دادگستری تجربیات زیادی به همراه داشت که بعدها خیلی به دردم خورد... اما بالاخره توانستم وارد عرصه تئاتر شوم و به‌عنوان کارمند تئاتر استخدام شدم. این موضوع برای من اتفاقی فوق‌العاده خوشایند بود».

پرستویی: زندگی ما در پشت صحنه (فیلم) شکار یک زندگی شیرین بود که همه چیز را توامان داشت؛ غم، سکوت، شادی، جدیت و... . خیلی چیزها از خسرو (شکیبایی) یاد گرفتم.

حضور پررنگ بر پرده سینما

پرستویی زمانی به استخدام اداره تئاتر درآمد که در کارنامه هنری خود علاوه ‌بر نمایش‌ها و جوایز گوناگون چند فیلم سینمایی هم داشت و البته جایزه مهم و پراهمیت بهترین بازیگر از جشنواره فیلم فجر به خاطر حضور در «دیار عاشقان». پرستویی در دهه 60 چندان پرکار نبود و در کنار تجربیات خود بر صحنه تئاتر تنها فیلم‌های «پیشتازان فتح» (۱۳۶۳)، «مار» (۱۳۶۶)، «شکار» (۱۳۶۶)، «سازمان4» (۱۳۶۶) و «حکایت آن مرد خوشبخت» (۱۳۶۹) را به کارنامه خود افزود که از آن میان «شکار» بیش از دیگران دیده و البته پسندیده شد. دهه 70 اما داستانی دیگر داشت. پرستویی که پس از شهادت برادرش (بهروز پرستویی) قرابتی مثال‌زدنی با فضای فیلم‌های دفاع مقدس پیدا کرده بود، در آن مقطع دل چندان خوشی از فیلم‌های دفاع مقدس نداشت و حتی تصمیم گرفته بود دیگر سراغ فیلم‌های این ژانر نرود: «معتقد بودم سینمای ما به هیچ وجه نتوانسته درباره دفاع مقدس خوب عمل کند و فیلم‌هایی که در این حوزه ساخته می‌شد چنگی به دل نمی‌زد و راضی‌کننده نبود». شاید در همین فضا بود که ابتدا چندسالی به حاشیه رفت و سپس با قبول ایفای نقش در 2 فیلم طنز «آدم‌برفی» (۱۳۷۳) و «لیلی با من است» (۱۳۷۴) گامی بلند در جاده شهرت و محبوبیت برداشت. پس از آن «مرد عوضی» و «روانی» امتداد این درخشش بود. سال 76 اما تصویری ماندگار از پرستویی در ذهن سینمادوستان حک کرد؛ حاج کاظم. بازی در «آژانس شیشه‌ای» (۱۳۷۶) تثبیت حضور پرستویی در فهرست ستارگان سینمای ایران بود؛ حضوری که آغاز یک سلسله همکاری مشترک با غزلسرای سینمای جنگ، «ابراهیم حاتمی‌کیا» را هم برای او رقم زد. او تا پایان دهه 70 در فیلم‌های «روبان قرمز» (۱۳۷۷)، «مومیایی3» (۱۳۷۸)، «عشق شیشه‌ای» (۱۳۷۸)، «شوخی» (۱۳۷۸)، «موج مرده» (۱۳۷۹) و «آب و آتش» (۱۳۷۹) هم حضور یافت تا کم‌کم به چهره‌ای شناخته شده و البته بی‌بدیل در عرصه بازیگری سینما تبدیل شود. «عزیزم من کودک نیستم» (۱۳۸۰)، «دیوانه‌ای از قفس پرید» (۱۳۸۱)، «بانوی من»(۱۳۸۱)، «مارمولک»(۱۳۸۲)، «دوئل» (۱۳۸۲)، «کافه ترانزیت» (۱۳۸۳)، «بید مجنون» (۱۳۸۳)، «به نام پدر»(۱۳۸۴)، «پاداش سکوت» (۱۳۸۵)، «صد سال به این سال‌ها» (۱۳۸۶)، «کتاب قانون» (۱۳۸۷) و «بیست» (۱۳۸۷) دیگر برگ‌های کارنامه بازیگری پرستویی در سینمای ایران است که تا به اینجا دهه 80 را به دهه پرکاری برای او تبدیل کند. او که با درگذشت «خسرو شکیبایی» بشدت به خلوت تنهایی خود خزیده و کمتر با رسانه‌ای طرف صحبت می‌شود، این روزها فیلم سینمایی «سیزده 59» رابر پرده سینماها دارد و هم زمان مشغول بازی در تازه ترین ساخته خسرو معصومی به نام «خرس» است.

 امید صبوری

بخش سینما و تلویزیون تبیان