تبیان، دستیار زندگی
هر حالت یا رفتار ظاهری كه به گونه‏ای به رسالت‏های صنفی طلبه مدد رساند و جایگاه اجتماعی‏اش را به عنوان طلبه، یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت را مستحكم سازد، برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

رفتار و کردار طلبگی

طلبه
هر حالت یا رفتار ظاهری كه به گونه‏ای به رسالت‏های صنفی طلبه مدد رساند و جایگاه اجتماعی‏اش را به عنوان طلبه، یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت را مستحكم سازد، برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی است.

سخن از زی طلبگی یا زی روحانیت، سخن از ظواهر، بروزات بیرونی و تجلیات خارجی طلبه است و از هنجارهای حاكم بر سیمای مشهود طلبه در منظر دیگران و تصویر آشكار او در اجتماع كاوش می‏كند. این‏كه طلبه خود را چگونه بنمایاند و چه تصویری از خود در چشم دیگران ترسیم كند؟

از آن‏جا كه «وصف مشعر به علیت است» وقتی سخن از زی طلبه به میان می‏آید، انتظار می‏رود طلبه با وصف طلبگی (بما انه طلبه و روحانی) مورد نظر باشد و صرفا به عنوان یك مؤن (بما انه مسلم و مؤن) موضوع بحث نباشد. اكنون میان زی ایمانی طلبه و زی طلبگی او تفاوتی ملاحظه می‏شود. طلبه از آن جهت كه یك مسلمان مؤن است، موظف است در زی اهل ایمان باشد؛ اما فراتر از آن، از جهت شخصیت صنفی و نقش اجتماعی خاص طلبگی نیز، لازم است در جلوه‏های ظاهری خود هنجارهایی را مراعات كند كه الزاما هر مؤنی در هر صنفی ملزم به رعایت آن نیست. این هنجارها، مصادیق خاص زی طلبگی‏اند.

به بیان دیگر، طلبه چون انتساب آشكاری به یك صنف اجتماعی دارد، رفتارش رفتار آن صنف تلقی می‏شود و به پای آنها نوشته می‏گردد. آبروی شخصی او، با آبروی صنف او و آبروی صنفی او پیوند دارد و از بین رفتن اعتبار شخصی‏اش، غالبا ملازم با خدشه در اعتبار صنفی او و اعتبار صنف او است. بنابراین، اگر طلبه در رفتارهای خود مراقبت لازم را نداشته باشد و از حدود پاره‏ای هنجارها فراتر رود، علاوه بر آن‏كه با زی ایمانی تطابق ندارد و شأن او را پایین می‏آورد، به منزلت و جایگاه روحانیت آسیب رسانده و ارج و قدر این نهاد مقدس را كه حاصل صدها سال پای‏مردی و صداقت و خدمت و مجاهدت عالمان ربانی است، مخدوش ساخته است.

بنابراین، هر حالت یا رفتار ظاهری كه به گونه‏ای به رسالت‏های صنفی طلبه مدد رساند و جایگاه اجتماعی‏اش را به عنوان طلبه، یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت را مستحكم سازد، برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی است و هرچه كه مانع اجرای بهینه رسالت حوزوی شود، برای او مذموم و خلاف زی طلبگی به شمار می‏رود.

در این كتاب، میان زی ایمانی طلبه و زی طلبگی او تفكیك روشنی قایل نشده‏ایم و مصادیق خاص زی طلبگی را با مصادیق عام زی ایمانی به هم آمیخته‏ایم؛ زیرا میان این دو ملازمه و پیوند وثیقی وجود دارد و نیز، بدین جهت كه طلبه در مراعات زی ایمانی، از عموم مؤنان وظیفه بیشتر و تكلیف مؤدتری دارد، بسیاری از این بایدها و نبایدها در زندگی هر انسان مؤن مقیدی ـ از جمله طلبه ـ باید حضور داشته باشد؛ اما پای‏بندی به این وظایف برای طلبه بسیار زیبنده‏تر و لازم‏تر است. امام صادق علیه‏السلام به یكی از یاوران و شیعیان نزدیك خود فرمودند:

الحَسَنُ مِن كلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ مِنك أَحسَن، لِمَكانِك مِنّا. وَ القَبیحُ مِن كلِّ أَحَدٍ قَبیحٌ وَ مِنك أَقبَح، لِمَكانِك مِنّا؛ [15]

كار خوب، از هر كس خوب است، اما از تو خوب‏تر است؛ به جهت نسبتی كه با ما داری. كار بد، از هر كس بد است و از تو بدتر؛ به جهت نسبتی كه با ما داری.

نظیر این‏كه در قرآن كریم برای زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله حساب ویژه‏ای در نظر گرفته شده و از آنان توقع بیشتری بیان شده است. زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به جهت نسبتی كه با او دارند، تكلیف بیشتری دارند. این نسبت و قرابت از جهتی برای آنان مزیت است و از سوی دیگر، برای آنان مسئولیت ایجاد می‏كند:

«یـنِسَآءَ النَّبِی مَن یأْتِ مِنكُنَّ بِفَـحِشَةٍ مُّبَینَةٍ یضَـعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَینِ وَكَانَ ذَ لِكَ عَلَی اللَّهِ یسِیرًا * وَ مَن یقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِی وَ تَعْمَلْ صَــلِحًا نُّؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَینِ وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِیمًا * یـنِسَآءَ النَّبِی لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَآءِ»؛ [16]

ای زنان پیامبر! هر یك از شما كه گناه آشكاری انجام دهد، عذاب او دو برابر خواهد بود و این بر خدا آسان است. و هر یك از شما كه خدا و رسولش را پیوسته فرمان برد و عمل شایسته انجام دهد، پاداشش را دو برابر خواهیم داد و برای او روزی ارزشمندی آماده ساخته‏ایم. ای زنان پیامبر! شما مانند سایر زنان نیستید.

در این بحث، ابتدا به دنبال كشف حسن و قبح و بایستگی و نابایستگی رفتارها و جلوه‏های ظاهری هستیم. پس از كشف این هنجارها، تأكید آن را برای طلبه ـ بر اساس این آیه و آن روایت ـ بیشتر و توصیه آن را برای طلبه برجسته‏تر می‏بینیم. گمان می‏كنیم به جهت اهمیت خاص رعایت‏ایمانی برای طلبه، می‏توان به یك اعتبار از زی اسلامی و ایمانی به عنوان زی طلبگی یاد كرد؛ به خصوص این‏كه در منابع روایی سخنی درباره ظواهر عالمان دین مشاهده نمی‏شود.

برای توضیح بیشتر، این نكته را هم اضافه كنیم كه هر انسان مومن موظف است بنده خدا و در بند فرمان او باشد. این بندگی و فرمان‏برداری همان‏گونه كه در افكار و عقاید و خلقیات انسان تجلی می‏یابد، در ظواهر او نیز مصداق دارد؛ یعنی

هر مؤنی موظف است ظاهر و باطن خود را بر اساس روش بندگی و ادب عبودیت شكل دهد و همان‏گونه كه در خلوت، بنده و فرمان‏بردار خدا است، در میان مردم نیز سرسپردگی خود را به خدا بروز دهد و ظاهر خود را مناسب رضای خدا تنظیم كند.

همان‏گونه كه مهم‏ترین دغدغه باطنی او خشنودی خدا است، باید در منظر دیگران نیز به گونه‏ای باشد كه خدا می‏پسندد. جلوه‏های ظاهری انسان نیز، باید به امر خدا شكل گیرد و با رضای خدا پدید آید. در این نوشتار، بر آنیم كه رفتارهای اجتماعی مشهود طلبه را از نظر خوبی و بدی ارزش‏گذاری كنیم و الگوی مناسب رفتاری در جامعه را برای او معلوم سازیم؛ به گونه‏ای كه هر طلبه بتواند درستی و نادرستی رفتارها و تصمیم‏های اجتماعی خود را تشخیص دهد و نیز انتقادهای وارد و ناوارد به روحانیت از جانب مردم معلوم گردد.

در این مقال، بدون اشاره به امور باطنی و لایه‏های زیرین شخصیت، به ظواهر طلبه پرداخته و كوشیده‏ایم فرمان خدا و رضای او را تنها در حوزه مناسبات ظاهری او با اجتماع به دست آوریم.

موضوع سخن، طلبه در نگاه دیگران است؛ یعنی طلبه با نمای آشكارش، طلبه در منظر و علن، و در میان مردم. این نوشتار، تنها به بخش آشكار شخصیت طلبه، و رویه ظاهر او پرداخته است، و با شخصیت واقعی طلبه كه در نهان‏خانه و در ارتباط با خود و خدا نمایان می‏گردد، كاری ندارد. بی‏شك، سخن از ویژگی‏های طلبه در خفا و خلوت، و در ارتباط با خود و خدا نیز، ضروری است كه نیاز به مجال دیگری دارد.

ممكن است كاری فی نفسه و ثبوتاً ـ با قطع نظر از ناظر خارجی ـ بد باشد، بی‏شك طلبه نباید مرتكب آن شود؛ اما در این نوشتار تنها به ذكر كارهای خوب یا بد با فرض حضور ناظر خارجی پرداخته‏ایم. از آن‏جا كه در این اثر، نظر به ظواهر زندگی طلبه داریم، لازم است اندكی به مناسبت میان ظاهر و باطن بپردازیم.


پی نوشتها :

[1]. هرگاه واو و یا در یك كلمه كنار هم قرار گیرند و اولی از آن دو، ساكن و غیر منقلب باشد واو به یا تبدیل و در آن ادغام می‏گردد، مانند سیود، مهدوی و علیو كه تبدیل به سید، مهدی و علی می‏شود ر. ك: صرف ساده، ص 125، قواعد اعلال خاص به اسم.

[2]. الزی الهیئة الظاهرة صحاح العرب، الزی بالكسر اللباس و الهیئة، و اصله زوی، یقال زَییتُهُ و القیاس زَوَّیتُهُ. یقال الزی الشّاره (اللباس و الهَیئه) و الهَیئَه و المَنظَر. قد زَییتُ الجاریه‏ای زینتُها و هَیأتُها. تَزیا (من باب تَفَعّل) فلان بزی حسن و قد زَییتُهُ تَزِیه (من باب تفعیل) بكذا اذا جعلتَ له زیا، و القیاس زوّیته لانه من بنات الواو لكنّهم حَملوه علی لفظ الزی تخفیفا (لسان العرب).

[3]. تنها در آیه 74 سوره مریم: «وَ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَـثًا وَرِءْیا» قرائت غیر مشهور دیگری به صورت "احسن اثاثا و زیا" وجود دارد.

[4]. لغت‏نامه دهخدا.

[5]. انَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الاَنبِیاءِكافی، ج 1، ص 34.

[6]. توبه 9: آیه 122.

[7]. فقه با فهم سه تفاوت دارد؛ فقه، فهم همراه با تأمل و تعمق است. علاوه بر فكر، با قلب نیز ارتباط دارد؛ یعنی فهم همراه با دل است و نیز، به سوی عمل تجهیز می‏كند؛ یعنی فهم اگر به آستانه فقه برسد، عمل‏زا است.

[8]. تلاش برای اجرای دین دامنه بسیار گسترده‏ای دارد و شامل هرگونه اقدامی كه به نوعی بستر و زمینه تحقق اهداف دین را فراهم كند می‏شود. هر جا كه انسان از اختیار و نفوذ خود در دیگران به گونه‏ای استفاده كند كه راه دین‏داری هموارتر و انگیزه عمل تقویت شود، به تحقق دین كمك كرده است؛ مثلاً اقدام رهبر انقلاب در تشویق جوانان به انس با قرآن، با ایجاد رقابت و اهدای جوایز سنگین و ... كه موجب پیدایش جریان اقبالِ به قرآن و تشكیل جلسات قرآنی فراوان گردید و در نهایت به آشنایی نسل جوان با معارف قرآنی انجامید، یا تأمین تسهیلات و امتیازات ویژه برای ازدواج جوانان یا اجرای حدود و قصاص و تعزیرات كه در فقه اسلامی در نظر گرفته شد