گزارش یک «پایان نامه» فیلم سینمایی «پایان‌نامه» فیلمی مهم است؛ اهمیتی که الزاماً نسبت مستقیمی با کیفیت سینمایی آن ندارد اما نمی‌توان و نباید آن را نادیده گرفت.
از میان چند فیلمی که با مضامین سیاسی روز در جشنواره بیست ونهم روی پرده رفتند فیلم سینمایی «پایان نامه» جایگاهی متفاوت دارد، چه اینکه مستقیماً حمایت مدیران جشنواره را پشت خود داشت و هم اکرانش با حاشیه هایی غریب همراه بود. صراحت بیان فیلم پایان‌نامه که درصدی از آن مدیون جسارت کارگردان و درصد بیشتری از آن حاصل رویکرد حمایتی مدیران سینمایی در سال‌های اخیر با هدف احیای «سینمای سیاسی» است، اصلی‌ترین عامل توجه‌برانگیز فیلم است. فیلمی که در کنار فیلم‌هایی چون «اخراجی‌ها3» ساخته مسعود ده‌نمکی، «گزارش یک جشن» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا و «خیابان‌های آرام» ساخته کمال تبریزی فصلی نو در سینمای سیاسی ایران را رقم زده است. حامد کلاهداری البته در دومین تجربه کارگردانی خود به‌راستی نتوانسته‌است استانداردهای یک سینمای «اصولی» و «حقیقت‌گرا» را به منصه ظهور برساند اما توجه به همین نخستین تولیدات در این فضا و صدالبته آسیب‌شناسی بی‌تعارف و صریح آنها می‌تواند متضمن رسیدن به مقصود مشترک مدیران سینمای، سینماگران و مخاطبان باشد. آنچه در ادامه می خوانید مروری است کوتاه بر پروسه ساخت این فیلم.
کلاهداری کیست؟
از میان مخاطبان نه چندان اندک فیلم‌های «شاخ گاو» و «تعطیلات تابستانی» در سال‌های نه‌چندان دور شاید حتی یک نفر هم نبود که در مخیله‌اش بگنجد ایفاگر نقش نوجوان تیزهوش و خرابکار این فیلم‌ها تنها یک دهه بعد و در عنفوان جوانی خرقه بازیگری از تن درآورده و با سری پر از شور کارگردانی وارد میدان پرمخاطره سیاست شود.
حامد کلاهداری در دومین تجربه کارگردانی خود نتوانسته‌است استانداردهای یک سینمای «اصولی» و «حقیقت‌گرا» را به منصه ظهور برساند اما توجه به همین نخستین تولیدات و صدالبته آسیب‌شناسی بی‌تعارف و صریح آنها می‌تواند متضمن رسیدن به مقصود مشترک مدیران سینمای، سینماگران و مخاطبان باشد.
حامد کلاهداری همان نوجوان ریزنقش و شر فیلم «شاخ گاو» است که در نوجوانی با حضور مقابل دوربین کارگردانی چون کیانوش عیاری سینما را شناخت و در جوانی جسورانه دوربین به دست گرفت و هدایت بازیگران پیشکسوتی چون داریوش ارجمند، علیرضا خمسه و جمشید هاشم‌پور را عهده‌دار شد. «شکلات داغ» و «پایان‌نامه» حکم گام‌های نخست فیلمسازی 29 ساله را دارند که شدیداً علاقمند سینماست و با شروع پرسروصدایی که داشته توجه بسیاری از پی‌گیران سینمای ایران را به سمت خود جلب کرده‌است؛ چه آنها که فیلم‌هایش را دوست‌دارند و چه آنها که با او و سینمایش مخالفند!
یک فیلمساز تازه‌نفس
اولین زمزمه‌ها درباره ورود حامد کلاهداری به میدان فیلمسازی شهریورماه سال 88 رسانه‌ای شد. زمانی که یکی از خبرگزاری‌ها تیتر زد «سجادپور شكلات داغ را درباره روزهای انتخابات تولید می‌كند». آن روزها سجادپور هنوز ردای مدیریت اداره نظارت و ارزشیابی ارشاد را بر تن نکرده بود و همین هم حساسیت‌ها درباره این خبر را می‌توانست به حداقل برساند اما سجادپور گویی تمایلی به کاهش حساسیت‌ها نداشت که خود اینگونه درباره پروژه تازه‌اش گفت: «همزمان با فعالیت‌هایی كه در زمینه انتخابات داشتیم، به روال معمول شغل تهیه‌كنندگی، مقدمات تولید فیلم سینمایی را فراهم آوردیم كه به خاطر علاقه‌ای كه به همكاری با نیروهای تازه نفس و فیلم اولی دارم، حامد كلاهداری را برای كارگردانی آن انتخاب كردم. فیلمنامه از فضای اجتماعی روز برخوردار است و خط داستانی فیلم، درباره وقایع یك كافی شاپ است كه در شرایطی كه جامعه در انتظار واقعه بزرگ اجتماعی انتخابات ریاست جمهوری است، این كافی شاپ محل رفت و آمد اقشار مختلف جامعه است كه تحت تأثیر ورود یك غریبه قرار می‌گیرند و این در روال عادی زندگی آنها تأثیر می‌گذارد.» ارجاع داستان فیلم به حال و هوای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آن‌هم در روزهای پر تب‌وتاب سال 88 کافی بود تا نام حامد کلاهداری بی‌آنکه شاید خود بخواهد در همان ابتدای راه با سینمای سیاسی عجین شود.
حال و هوای انتخاباتی!؟
یک ماه پس از انتشار این خبر و در ایامی که سجادپور از سوی جواد شمقدری عهده‌دار مدیریت اداره کل نظارت و ارزشیابی ارشاد شد، کم‌کم ساخت «شکلات داغ» از مرکز توجه رسانهها دور شد و کلاهداری یک تنه فیلم را به جشنواره فیلم فجر رساند. از آن لحاظ یک تنه که از میانه راه سجادپور به دلیل حضور در رأس برگزاری جشنواره از تهیه‌کنندگی فیلم کناره گرفت تا کلاهداری در نخستین تجربه فیلمسازی تهیه‌کنندگی فیلمش را هم به نام خود ثبت کند(اتفاقی که البته چندان دوام نداشت و در بازه اکران فیلم با نام علیرضا سجادپور در مقام تهیه‌کننده روانه پرده سینماها شد!)
از ایده های تبلیغاتی برای اكران عمومی این فیلم، اقدامی نمادین است كه در آن قرعه‌كشی میان مخاطبان «پایان‌نامه» در پایان زمان اكران عمومی انجام خواهد شد و ماشین‌های استفاده شده در فیلم به برگزیدگان اهدا می‌شود.
با تمام حاشیه‌ها فیلم «شکلات داغ» در میان بهت اهالی رسانه روی پرده جشنواره فیلم فجر رفت چراکه به‌رغم اعلام ابتدایی حال و هوای فیلم هیچ قرابتی با روزهای انتخابات نداشت و فیلم اثری به شدت شخصی درباره ارتباط چند کاراکتر بود، ساختار فیلم اما بعنوان نخستین ساخته کارگردان توجه منتقدان را به خود جلب کرد و فیلم هم در جشنواره و هم پس از آن در اکران عمومی با اقبال نسبی مخاطبان مواجه شد. اما تفاوت حال هوای فیلم با آنچه انتظار می‌رفت، سبب شد بسیاری این اظهارنظر کلاهداری در فروردین‌ماه 89 را ناشنیده بگیرند و به آن واکنشی نشان ندهند. کلاهداری درباره فیلم دوم خود گفته بود: «پایان‌نامه درباره حوادث بعد از انتخابات، نیمه خرداد كلید می‌خورد.»
حاشیههای ناخواسته
«در حال آماده‌سازی مقدمات فیلم جدیدم به نام پایان‌نامه هستم كه با موضوع حوادث بعد از انتخابات تولید خواهد شد و فیلمی سیاسی و قطعا بسیار پرسر و صدا خواهد بود. به‌عقیده من تاكنون فیلمی كه با این صراحت در مورد مسائل سیاسی صحبت كند، در سینمای ایران نداشته‌ایم. قطعا ساخت این فیلم، دستاوردهای خوبی هم برای مردم و هم برای نظام جمهوری اسلامی دارد.» این نخستین توضیحات کلاهداری درباره دومین فیلمش در مقام کارگردان بود. اظهاراتی که به‌وضوح نشان از دورخیز این کارگردان جوان برای ثبت یک اثر پرحاشیه داشت. فیلم سرانجام بدون انتشار جزئیات فیلمنامه و در سکوت نسبی خبری مقابل دوربین رفت. اما حاشیه‌ها چندان در انتظار پایان کار کلاهداری نماندند و در میانه راه به‌ناگاه رسانه‌ای شدند. اصلی‌ترین این حاشیه‌ها هم به حضور دو بازیگر در فیلم ارتباط داشت. لیلا اوتادی و امیر آقایی دو بازیگری بودند که هر یک به نوعی نامشان با حاشیههای فیلم «پایان‌نامه» گره خورد؛ اولی ناخواسته طعمه خبرسازی و جو آلوده برخی سایت‌های شبه‌سیاسی شد. دومی اما خود به استقبال حاشیه رفت و کناره‌گیری خود از پروژه در میانه راه را رسانه‌ای کرد. باوجود این حاشیه‌ها فیلم سرانجام در اسفندماه 89 به سرانجام رسید و برای نخستین‌بار در جشنواره بیست و نهم فیلم فجر روی پرده رفت. اکران فیلم در سینماهای مردمی با استقبال مواجه شد اما رونمایی از آن در سالن ویژه رسانهها با حاشیه‌هایی ناخوشایند همراه شد.
ایده‌های غریب برای اکران
با تمام این فرازو فرودهای رسانه‌ای این روزها فیلم سینمایی «پایان‌نامه» (به گفته کارگردان با تدوین مجدد و کوتاه‌تر از نسخه جشنواره‌ای) روانه پرده سینماها شده‌است. فیلمی که با توجه به تمام حاشیههای مورد اشاره در این گزارش پتانسیل بالایی برای جذب مخاطب به سالن‌های سینما دارد. در این بین اما از دو مورد نمی‌توان چشم‌پوشی کرد؛ تیزر تبلیغاتی و نیز ایده‌های غریب پخش‌کننده فیلم. تیزر اولیه‌ای که برای تبلیغ فیلم روی سایت رسمی منتشر شد فضایی کاملاً خاص داشته و با بهره‌گیری از برخی دیالوگ‌ها و صحنه‌ها سعی در القای محتوایی متفاوت از فیلم دارد. از سوی دیگر روابط عمومی موسسه جبرائیل به نقل محسن صادقی مدیرعامل این موسسه در مقام پخش‌کننده فیلم اعلام کرده‌است: برای اكران «پایان‌نامه» برنا‌مه‌های گوناگونی در نظر گرفته‌ایم كه از جمله آن می‌توان به قرعه‌كشی میان مخاطبان و اهدای پنج سكه بهار آزادی در پایان هر هفته اكران اشاره كرد كه با حضور عوامل فیلم صورت می‌گیرد. وی افزود: همچنین از دیگر كارهای تبلیغاتی كه برای اكران عمومی این اثر انجام شده، اقدامی نمادین است كه در آن قرعه‌كشی میان مخاطبان «پایان‌نامه» در پایان زمان اكران عمومی انجام خواهد شد و ماشین‌های استفاده شده در فیلم به برگزیدگان اهدا می‌شود كه این اتومبیل‌ها به‌زودی بر روی داربست در مكان‌های تعیین شده قرار می‌گیرد. این پخش‌كننده سینما در ادامه درباره چگونگی شركت مخاطبان در این قرعه‌كشی گفت: در سینماهای نمایش‌دهنده این فیلم پس از پایان هر اكران برگه‌هایی دراختیار تماشاگران قرار می‌گیرد كه بر اساس آنها اقدام به قرعه‌كشی و اهدای جوایز می‌كنیم. باید منتظر ماند و دید این ایده‌ها و تمهیدات تا چه حد در استقبال مخاطبان از دومین فیلم کلاهداری مثمرثمر واقع خواهد شد.
فرآوری: امید صبوری
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منابع: خبرگزاری فارس/ خبرگزاری مهر/ کافه سینما
