نویسندگان فرانسوی و پیامبر اسلام (ص)

نگاهی کوتاه به کتاب شناسی پیامبر اسلام در فرانسه

توجه به زندگی و آیین پیامبر اسلام منحصر به فرد یا گروه خاصی نبوده است. به عبارت دیگر فقط محققان و نویسندگان بدان توجه نداشتند بلکه شاعران هم از آن الهام می‌گرفتند.

ظاهراً نخستین نویسنده فرانسوی که در باره پیامبر اسلام مطلبی نوشته «پی یر به ایل» (Pierre Bayle) است که در 1696 م در کتاب فرهنگ تاریخی و انتقادی خود مقاله مفصلی در به اره پیامبر نوشته و عقاید مسیحیان آن زمان را که آمیخته با دروغ و کینه بود، بیان نموده است. در واقع از دیر باز تا آن زمان محمد (ص) را دشمن عیسی (ع) می‌دانستند و بر ضد دیانت اسلام تبلیغ می‌کردند تا بدان جا که نویسنده ای به نام پریدو (Prideaux) در سال 1699 م کتابی به نام زندگی محمد دروغ‌زن منتشر کرد و در سال 1748 م ژان گانیه (Jean Gagnier) کتاب محمد بر اساس قرآن، سنت و آرای مؤلفان عرب را چاپ کرد. در این کتاب شایستگی‌های پیامبر اسلام مورد تایید قرار گرفته و اصول دین اسلام و مخصوصاً احکام آن در به اره طهارت و بهداشت که در آن زمان در اروپا ناشناخته بود، به دقت بررسی شده است. پس از آن یک فرانسوی دیگر به نامم تورپن ( M.Turpin) در سال 1773 م کتابی در سه جلد نوشت که تاریخ زندگی محمد، قانون گذار جزیره‌العرب نام دارد و تحقیقی مبسوط در زندگی پیامبر اسلام است. نویسنده این کتاب ظهور اسلام را در عربستان نتیجه ضعیف شدن مسیحیت در آن سرزمین دانسته است. ولتر نویسنده معروف هم که در آغاز عمر، پیامبر اسلام را تخطئه کرده بود، سر انجام به حقیقت آیین اسلام آشنایی یافت و نوشت: «قرآن، به صورت مجموعه قوانین قضایی و حقوقی همه ملت‌های مسلمان در آمده است و همه مفسران آن متفق‌القولند که پیام آن به این صورت خلاصه می‌شود: به کسی که شما را می تارند نزدیک شوید، به کسی که از شما دریغ می‌کند انفاق کنید، بر کسی که شما را می‌آزارد ببخشایید، به همگان نیکی کنید.» به این ترتیب در قرن هیجدهم توجه کمابیش عینی و واقع بینانه به پیامبر اسلام آغاز می‌شود و در قرن نوزدهم صورت نسبتاً جدی می‌یابد. در کتاب سه جلدی کوسن دو پرسوال ( Caussin de Perceval) در سال 1847 م با عنوان تاریخ اعراب از پیش از اسلام تا صدر اسلام جای عمده ای به تحقیق در به اره زندگی حضرت محمد (ص) داده شده است. این کتاب که مرجع به شمار می‌رود شاید نخستین اثر در زبان فرانسوی است که اطلاعات خود را مستقیماً از منابع عربی گرفته است.

توجه به زندگی و آیین پیامبر اسلام منحصر به فرد یا گروه خاصی نبوده است. به عبارت دیگر فقط محققان و نویسندگان بدان توجه نداشتند بلکه شاعران هم از آن الهام می‌گرفتند چنانکه لامارتین در یکی از کتاب‌هایش در سال 1854 م فصلی به زندگی پیامبر اسلام اختصاص داده است. ویکتور هوگو نیز چند بیت با عنوان سال نهم هجرت در ستایش پیامبر سروده است و این امر جزئی از گرایش فکری و معنوی قرن نوزدهم اروپا بوده است؛ و سرانجام بارتلمی سنت ایلر ( ST.Hilaire) سیاستمدار و مترجم آثار ارسطو در نیمه قرن نوزدهم نوشت: «محمد، هوشمندترین، مذهبی‌ترین و مهربان‌ترین عرب زمان خود بود. او امپراتوری خود را مدیون برتری معنوی خویش است. دینی که او تبلیغ کرد نعمت بزرگی برای مردم بود.» در سال 1874 م یک فرانسوی به نام هانری دولاپورت ( Henri de Laporte ) که کنسول فرانسه در مشرق زمین بوده است کتابی به نام زندگانی محمد بر اساس قرآن و آرای مورخان عرب نوشت. اما به نظر نمی‌رسد که این نویسنده واقعاً از منابع عربی استفاده کرده باشد زیرا که محتوای کتاب بسیار عامیانه است. در اواخر قرن نوزدهم اندیشه های سوسیالیستی رواج می‌یابند و طبعاً بر نویسندگان شرح احوال پیامبر نیز این دیدگاه اثر می‌گذارد چنانکه شخصی به نام اوبر گریم (Huber Grimme) در 1892 تا 1895 م کتابی در دو جلد با عنوان «محمد» منتشر کرد که در آن با آگاهی و دقت تمام یک تفسیر سوسیالیستی از زندگی و کارهای پیامبر اسلام ارائه داده است.

حقیقت این است که در اروپا تا پایان قرن نوزدهم هیچ کوشش علمی جدی برای شناخت سرچشمه‌های حقایق اسلام انجام نگرفت و حتی با هر کوششی در این زمینه مخالفت می‌شد. اما تحولات علمی و اجتماعی سر انجام سبب دگرگونی در این نگرش شد و تحقیق جدی علمی درباره اسلام و زندگانی پیامبر اسلام در قرن بیستم صورت تازه ای یافت و دانشمندان کوشیدند تا به کمک روش‌های علمی برای ظهور و بعثت پیامبر توضیح و تبیین تاریخی، روان‌شناختی و آیینی بیابند. کتاب «ریمون لوروژ» (RAYMON LEROUGE ) با عنوان «زندگی محمد» در سال 1939 م نمونه ای از این حرکت تازه است. کتاب دیگری که در سال 1947 نوشته و منتشر گردید، زندگی محمد پیامبر خدا نام دارد که اثر «اوژن دینه و حاج سلیمان بن ابراهیم» Dinet et Sliman ben Ibrahim است و از کتب مورد اعتماد برای مطالعه سیره پیامبر به زبان فرانسوی است. نویسندگان این کتاب ابتدا به توصیف جغرافیایی جزیره‌العرب پرداخته و بعد مشخصات بومی مردم آنجا را توصیف کرده‌اند. آنگاه به خانواده قریش، وضع شهر مکه، ساختمان کعبه، آغاز وحی و بعثت و توطئه های قریش پرداخته‌اند. این کتاب بر اساس منابع معتبر و کهن و نو عربی تألیف شده است.

کتاب زندگانی محمد و سنت اسلامی اثر «امیل درمنگن» (DERMENGHEM EMILE) نیز به همین شیوه است. نویسنده در مقدمه کتاب می‌گوید: «تا به امروز هیچ کس نسبت به وجود پیامبر اسلام تردید نکرده است و من بر آن هستم تا گزارشی زنده و واقعی از احوال او به دست دهم. این گزارش مبتنی بر منابع اولیه عربی و آثاری است که اخیراً در این زمینه صورت گرفته است.» نویسنده منابع اولیه عربی را قرآن، سنت و سیرت دانسته و برای دست یابی به سنت و سیرت به احادیث روی آورده است. نویسنده کوشیده است تا در تحقیق خود حد وسط را رعایت کند نه همچون اوژه دینه جانب‌دارانه و احساساتی و نه همچون برخی از کشیشان و مستشرقین همه چیز را انکار کند. کتاب او با آغاز زندگی پیامبر شروع می‌شود و با شرح احوال مسلمانان، داستان عام الفیل، زندگی خدیجه، بعثت، فشارهای مخالفان، گرویدن حمزه و عمر به اسلام، روابط با مسیحیان، هجرت، وضع مدینه، جنگ‌های بدر و یهود و احد ادامه می‌یابد و با حجه الوداع به پایان می‌رسد.

کتاب دیگر با عنوان «محمد» انتشار در 1973 اثر «اومبرتو ریزیتانو» (UMBERTO RIZZITANO) است. نویسنده بر آن است تا در این کتاب سیمای یک قدیس را تصویر و توصیف کند، اما خود اعتراف می‌کند که این کار بسی حساس و دشوار است به ویژه با بحث در به اره آیینی سرو کار دارد که آیین وحدت است و نیاز به آگاهی های خداشناسانه عمیق دارد. او در عین حال می‌کوشد تا از رهگذر شرح زندگانی پیامبر، اثری را که مأموریت الهی او در تحول انسان داشته است، نشان دهد. کتاب نثری روان دارد و برای خواننده متوسط نوشته شده است. اما تحقیق عالمانه و نیز معتقدانه ای که درباره زندگی پیامبر صورت گرفته، اثری است از «روژه آرنالدز» Roger Arnaldez به نام «محمد» که در 1975 منتشر شده است. این اثر پژوهشی عینی است مبتنی بر این اعتقاد که پیامبر اسلام صادق و امین بوده است. در این کتاب معنویت اسلام مورد تاکید قرار گرفته است. تعداد قابل ملاحظه ای حدیث نبوی، که به صورت موضوعی تبویب شده است، کتاب را تکمیل می‌کند. از این عالمانه تر، کتابی است که یک کشیش مسیحی به نام «ادمون رباط» RABBATH Edmond در سال 1981 م در بیروت به مناسبت حلول سال 1400 هجری قمری و آغاز قرن پانزده هجری منتشر کرده است. کتاب به زبان فرانسوی است اما یک عنوان عربی به نام «محمد نبی عربی و مؤسس دوله» هم دارد. این کتاب در واقع حاصل جمع همه نوشته‌هایی است که به زبان‌های اروپایی در به اره پیامبر اسلام وجود دارد.

یادآور می‌شوم کوچک‌ترین کتاب درباره پیامبر اسلام کتابی است با عنوان «محمد» اثر «پل لواوژور» Lehugeur Paul که در سال 1884 م چاپ شده است. این کتاب 7 سانتیمتر عرض و 12 سانتیمتر طول دارد و دارای 36 صفحه است. نیمی از آن حاوی اطلاعات جغرافیایی و قومی و نیم دیگر در به اره زندگانی، بعثت، هجرت، غزوات و رحلت پیامبر است.

بخش کتاب و کتاب‌خوانی تبیان

منبع: وبلاگ فرانسه- محمدحسین نعیمی