قصه؛ خوابی که در کودکی متوقف شد

نسلهای قدیمی تر کودکی خود را با قصه های شیرین بزرگترها سپری کرده اند، روزگاران شیرینی که اکنون بچه ها فرصت تجربه کردن آنر ا ندارند، چرا که امروز خلوت بچه ها با بازیهای کامپیوتری پر شده تا هیچ وقت خوابهای خوشی که ما دیدیم، تجربه نکنند. قصه گویی در کشور ما سابقه ای دیرینه دارد، قدمتی به اندازه تاریخ "شنگول و منگول"، "کدو قلقله زن"، "شاه پریان" و... قصه های جور واجور دیگر.

کودکی ما با تعریف قصه های زیبا از زبان مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها گذشت، قصه هایی که هر کدام در دل خود پیام تربیتی مثل درستکاری، هوشیاری، تحرک و تلاش برای یادگیری داشت و بزرگترها ما را با زبان قصه تربیت می کردند.

اما این روزها با نفوذ عوامل و وسایل ارتباط جمعی و علاوه بر آن مسائل خاص حوزه های شهرنشینی، نقش قصه گویی را کمرنگ کرده است و در حالیکه قصه گویی می تواند ابزار آموزشی باشد اکنون کمتر در سیستم آموزشی مورد توجه است.

قرآن، نمونه کامل توجه به قصه گویی

برای پی بردن به اهمیت قصه و قصه گویی در تربیت انسان ها، همین بس که به قرآن رجوع کنیم. تعداد داستان های قرآن کریم به هر تعداد باشد خواه 116 یا 208 قطعه، نشان از توجه این کتاب آسمانی به قصه و داستان برای انتقال پیام خود است.

63 سوره از 114 سوره قرآن کریم، حاوی قصه و حکایتی است و این یعنی آن که بیش از نیمی از سوره‏های قرآن با هنر قصه‏پردازی به انتقال پیام خود پرداخته‏اند.

یشترین داستان‏های قرآنی درباره حضرت موسی و قوم بنی اسرائیل و فرعونیان است، پس از آن، بالاترین آمار متعلق به داستان‏های حضرت ابراهیم (ع) و داستان‏های حضرت عیسی (ع) و مادرش حضرت مریم (ع) است.

قصه های قرآنی؛ روایتی الهی از یک رویداد حقیقی

کارشناسان دینی بین قصه های قرآنی با قصه های ما آدم ها تفاوت قائل شده اند و گفته اند: قصه های قرآن روایت حقیقت و امر رخ داده است و قصه های ما آدم ها ساخته و پرداخته ذهنمان است.

هیچ یک از داستان‏های قرآنی براساس خیال‏پردازی یا شخصیت‏های فرضی نیست و همه قصه‏های قرآن واقعیت داشته‏اند و در واقع، روایتی الهی از یک رویداد حقیقی است.

از این روست که این حقایق داستان گونه بر دل می نشیند و منشاء تحولات عظیم در روح انسانی است.

قصه گویی، هنری آمیخته با مهارت قصه گویی

تقریبا همه از کودکی به خاطر داریم، قصه گویی مادرانمان را که آمیخته با حرکات دست و صورت بود و حتی گاهی با نگاه و چشم خود تلاش می کردند بخشی از قصه را برایمان تفهیم کنند.

درست که بیندیشیم به این نتیجه می رسیم که مادران آن دوره از روش غیر مستقیم و جالب توجه و غیر تکراری برای بیان قصه و هدفش استفاده می کردند، گویا قصه گویی آنان آمیخته با مهارت و هنر بود.

به قصه گویی به عنوان فن، نگاه نمی شود

به قصه گویی هنوز به عنوان یک فن نگاه نمی شود. یک مادر بزرگ قصه گو معتقد است: امروز در کانون های پرورش فکری توجهاتی به این هنر می شود و سالانه جشنواره ای هم برگزار می شود با این حال توجه یک دستگاه به این امر کافی نیست و باید قصه گویی را وارد سیستم آموزشی کرد.

زهرا محمودی گفت: بسیاری از علاقمندان به این فن، به تجربه های شخصی خود متکی هستند و کمتر با روشهای علمی و اصول قابل قبول این فن آشنایی دارند.

وی اضافه کرد: در حالیکه از نظر اجتماعی شرایط زندگی متفاوت کرده است و کودکان دارای نیازهای جدید شدند و قصه گویی نیز باید با شرایط گام بردارد.

در کشور ما به رغم وجود گنجینه های علم و معرفت و داستانها و افسانه های زیبا و آموزنده، اولیا و مربیان بیشترین وقت خود به مسائل آموزشی کودکان اختصاص می دهند و دانش آموزان نیز، در خانه و مدرسه بیشتر اوقات خود را صرف یادگیری های غیر فعال کرده، از سختی و خشکی دروس و اضطراب امتحان و نمره رنج می برند.

قصه، سر فصل ادبیات کودکان

ادبیات کودک شامل قصه ، شعر ، نمایش ، افسانه و داستان است. ادبیات کودکان عبارتست از، تلاشی هنرمندانه در قالب کلام برای هدایت کودک به سوی رشد، با زبان و شیوه ای مناسب و در خور فهم او، به بیانی دیگر ادبیات عبارت است از چگونگی تعبیر و بیان احساسات، عواطف و افکار به وسیله ی کلمات در اشکال و صورتهای گوناگون.

کودک بیش از هر شاخه ادبی، به قصه علاقه نشان می دهد و آرام می گیرد، و این زمینه ای برای گنجاندن قصه، در سیستم آموزشی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

قصه جذاب است

از جمله فعالیتهایی که می تواند بدون ایجاد حساسیت در نظام آموزشی از عهده ی مسئولیت خطیر پرورش کودکان بر آمده و همه چیز را همانند حلقه ای واحد به دور خود جمع کند، فعالیت قصه گویی است.

یک کارشناس امور تربیتی در این باره گفت: قصه به لحاظ نیاز فطری انسان، همیشه یکی از برنامه های مورد علاقه ی اوست، در طول تاریخ علی رغم پیشرفتهای سریع تکنولوژی هنوز زبان ساده ی قصه نقش بسیار مهمی در بیان مسائل آموزشی دارد.

نرگس محمدی افزود: هرچند با توجه به تغییرات تکنولوژی، تغییراتی اساسی در استفاده از قصه ها صورت گرفته است و به سختی رویکردهای سابق نسبت به قصه گویی ایجاد می شود، اما با هماهنگی بین بخشهای مختلف نظام های آموزشی می توان خلا موجود در آن را پر کرد.

وی با بیان اینکه، قصه کودک را در همه اوقات زندگی پرورش می دهد و باعث مسرت خاطر، وسعت تخیل و قوت تصور او می شود و نیز نیروی ابتکار و ابداع به او می بخشد، گفت: قصه هایی که کودکان می خوانند و می شنوند اثری عمیق در فکر و روحیه ی آنان می گذارد و آنها را برای رویارویی با مسائل رشد و معاشرت با دیگران آماده می سازد و نیز در درک و فهم مشکلات زندگی آنها را یاری می دهد.

قصه و تکوین شخصیت

داستان و قصه نقش بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد، و از طریق قصه و داستانهای خوب کودک به بسیاری از ارزشهای اخلاقی پی می برد.

کارشناس امور تربیتی، پایداری، شجاعت، نوع دوستی، امیدواری را از جمله  ارزشهایی اصلی و محور قصه ها و داستانها دانست و گفت: این موضوع نقطه قوت روایت های قدیمی است که باید بازآفرینی شود.

مریم رضایی، پرورش حس زیبایی شناسی در کودک، متوجه ساختن کودک به دنیایی که اطرافش را از درس قصه دانست و گفت: پرورش عادات مفید در کودک، تشویق حس استقلال طلبی و خلاقیت در کودک هدفهای اصلی طرح قصه های خوب برای کودکان است.

انعکاس هستی در قصه و داستان

داستانها منعکس کننده نگاه انسان به جهان هستی و محیط پیرامون اوست و به همین دلیل قصه گویی راهی برای انتقال و آموزش آداب و رسوم و سنن از نسلی به نسل دیگر است.

در تجدید حیات جاری قصه گویی، تعیین مرز ظریف بین اجرا و گفتن قصه به گونه ای فزاینده دشوار است و این تفاوت مربوط به رابطه بین گوینده و شنونده است و قصه در کانون این رابطه قرار دارد.

دانش آموز باید بتواند در طول قصه با قصه گو همراه باشد اگر در نظام آموزشی به این مساله توجه شود، که قصه می تواند بسیاری از آموزه های تربیتی را به خوبی به مخاطب منتقل کند، مطمئنا رویکردها نسبت به فعالیت قصه گویی تغییرات جالبی پیدا خواهد کرد.

گول قصه ها و بازی های رنگارنگ خارجی را نخوریم

اهمیت قصه اکنون به اندازه ای است که دولت های سلطه نه تنها از آن به عنوان عامل نفوذ استفاده می کنند که با ربودن شخیصیت های داستانی دیگر کشورها، آنر ا بومی سازی کرده و با رنگ و لعاب مد نظر خود در تلاش برای خوراندن آن به کودکان و فرزندان ما هستند.

مگر نه این است که اوج گرفتن برخی فیلم های هالیوودی با استفاده از زبان قصه و قهرمان پروری های کاذب است؟

کنار هم گذاشتن مسائل دنیای قصه، در برهه کنونی نشان می دهد که باید به این مقوله توجه بیشتری کنیم.

دین وادبیات ایران، گنجینه ای مملو از داستان های حقیقی و راستین است که توجه به آن برای سالهای سال تغذیه فکر و اندیشه کودکان و فرزندان این کشور کافیست.

گنجاندن قصه در نظام آموزشی، استفاده از قصه گویان مجرب برای کودکان، یادآوری قصه گویی به پدرها و مادرها و شنا کردن آنها با فن قصه گویی، آشنا کردن معلمان با روش های قصه گویی به خصوص در دوره ابتدایی، توسعه قصه گویی داستان های قرآنی و آشنا کردن خانواده با قصه های قرآنی و توجه رسانه ها به قصه گویی دغدغه هایی است که در این زمینه وجود دارد و باید به آن توجه شود.