ماه رجب؛ فرصت استثنایی
باید از فرصت‌ها استفاده کرد و بهترین اعمال را در فرصت‌های پیش‌آمده انجام داد تا چون به ابدیت خود وارد شدیم، خود را ملامت نکنیم. زیرا بالاخره در آن عالم از فرصت‌ها پرس و جو می‌شویم و نهایتاً به سوی اعمال خود رهسپار می‌گردیم. و رمزالرموز همّت‌های بلند اولیاء الهی و بزرگان وادی ایمان نکتة فوق است که نگذاشتند در محدودة کوچک دنیا، فرصت‌ها از دست برود.
قَالَ موسی‌بن‌جعفر«ع»: رَجَبٌ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِیرَةَ مِائَةِ سَنَةٍ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة. [1]
ماه رجب، ماه بزرگى است كه در آن حسنات چند برابر و گناهان در آن محو مىشود. كسى كه یک روز در ماه رجب روزه بگیرد، آتش جهنّم به اندازه یك‌صدسال از او فاصله مىگیرد، و كسى كه سه روز در آن ماه روزه بگیرد، بهشت براى او واجب مىشود.
وقتی حضرت میفرمایند کسی که در ماه رجب یک‌روز، روزه بدارد، آتش جهنم به اندازة یک‌صدسال از او دور می‌شود؛ بدان معنی است که از آن طریق جان و روح و روان در کلّ زندگی جهتی می‌گیرد که آن جهت به سوی اعمالی نیست که در قیامت منجر به ورود در جهنم شود و بر همین قیاس بدانید این‌که میفرمایند: «بهشت بر او واجب می‌شود» چون جهت کلی او به سوی رحمت الهی سیر می‌کند.
ماه‌ها؛ منازل و مراحلی هستند که انسان در بستر آن‌ها به سوی مرگ و منازل بعد از آن سیر می‌کند، و لازم است انسان در هر منزلی حقِ آن‌ها را اداء کند.
باید از فرصت‌ها استفاده کرد و بهترین اعمال را در فرصت‌های پیش‌آمده انجام داد تا چون به ابدیت خود وارد شدیم، خود را ملامت نکنیم. زیرا بالاخره در آن عالم از فرصت‌ها پرس و جو می‌شویم و نهایتاً به سوی اعمال خود رهسپار می‌گردیم. و رمزالرموز همّت‌های بلند اولیاء الهی و بزرگان وادی ایمان نکتة فوق است که نگذاشتند در محدودة کوچک دنیا، فرصت‌ها از دست برود.
پس از ماه محرم که ماه حرام خداوند و حَرم خاص الهی بود و از آن خارج شدیم، حال با ظهور ماه رجب دوباره حریم خاص الهی ظاهر شده. ماهی که پروردگار عالم اجازه نمی‌دهد حتی با بندگان کافر او بجنگند، پس نظر محبتش در این ماه به بندگان مؤمنش بسیار بیشتر است و از رعایت اعمال دینی در این ماه بیشتر از هر زمان دیگر خوشنود می‌شود.
آنچه امیدواری را صد چندان می‌کند قول رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» است که می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَكاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِكَ الْمَلَكُ كُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاكِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ تَغْفَرَنِی الشَّهْرُ شَهْرِی وَ الْعَبْدُ عَبْدِی وَ الرَّحْمَةُ رَحْمَتِی فَمَنْ دَعَانِی فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ مَنِ اسْتَهْدَانِی هَدَیْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ. [2]
خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را قرار داده که به او «داعی» گویند. چون ماه رجب فرا رسد آن فرشته از سر شب تا صبح ندا سر می‌دهد! خوشا به حال ذاکران و یادآوران خدا، خوشا به حال مطیعان. و خداوند تعالی می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که همنشین من است، من مطیع کسی هستم که مطیع من است، من بخشندة کسی هستم که تقاضای بخشش کند. ماه، ماه من، بنده، بندة من، رحمت، رحمت من. هرکس مرا در این ماه بخواند اجابتش می‌کنم، و هرکس از من چیزی طلب کند به او عطا کنم و هرکس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌کنم. این ماه را رشتة پیوندی بین خود و بین بندگانم قرار دادم، هرکس بدان چنگ زند به من متصل خواهد شد.
آری! روایت فوق مژدة بزرگی است برای آن‌هایی که می‌خواهند زندگی دینی خود را سر و سامان دهند و وارد شخصیت خاص دینی گردند و به اصطلاح در زمرة «رجبیّون» قرار گیرند. به‌طوری که از حضرت صادق«ع» داریم:
«إِذَا كَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَى مُنَادٍ فِی بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ الرَّجَبِیُّونَ فَیَقُومُ أُنَاسٌ یُضِیءُ وُجُوهُهُمْ لِأَهْلِ الْجَمْعِ عَلَى رُءُوسِهِمْ تِیجَانُ الْمَلِكِ مُكَلَّلَةً بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مَعَ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ أَلْفُ مَلَكٍ عَنْ یَمِینِهِ وَ أَلْفُ مَلَكٍ عَنْ یَسَارِهِ یَقُولُونَ لَهُ هَنِیئاً لَكَ كَرَامَةُ اللَّهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عِبَادِی وَ إِمَائِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُكْرِمَنَّ مَثْوَاكُمْ وَ لَأُجْزِلَنَّ عَطَایَاكُمْ وَ لَأُبَوِّئَنَّكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ إِنَّكُمْ تَطَوَّعْتُمْ بِالصَّوْمِ لِی شَهْراً عَظَّمْتُ حُرْمَتَهُ وَ أَوْجَبْتُ حَقَّهُ مَلَائِكَتِی أَدْخِلُوا عِبَادِی وَ إِمَائِی الْجَنَّةَ ثُمَّ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ«ع» هَذَا لِمَنْ صَامَ شَیْئاً مِنْ رَجَبٍ وَ لَوْ یَوْماً وَاحِداً فِی أَوَّلِهِ أَوْ فِی وَسَطِهِ أَوْ فِی آخِرِه».[3]
چون روز رستاخیز به پا شد، سروشى از درون عرش ندا مىدهد! رجبىها كجایند؟ گروهى برمىخیزند كه چهرهشان براى مردم محشر مىدرخشد، بر سرشان تاج پادشاهى آكنده از مروارید و یاقوت است. همراه هریك از ایشان هزار فرشته از سوى راست و هزار فرشته از سوى چپ ایستادهاند و به او مىگویند اى بنده خدا! كرامت خداى بر تو گوارا باد! از عرش هم ندا مىآید كه اى بندگان من! سوگند به عزت و جلال خودم جایگاه شما را گرامى و عطاى شما را فراوان قرار مىدهم و غرفههایى از بهشت به شما ارزانى مىدارم كه از زیر آن جوىها جارى است و جاودانه در آن خواهید بود و پاداش عملكنندگان چه نیكوست، شما براى من در ماهى روزه گرفتید كه حرمت آن ماه را بزرگ و حق آن را واجب كردهام. اى فرشتگان من! این بندگان مرا به بهشت درآورید. امام صادق«ع» اضافه فرموده است كه این پاداش كسى است كه چیزى از ماه رجب را روزه بگیرد، هر چند یك روز از دهه اول یا دوم یا آخر آن باشد.
در انسان به جهت داشتن نفس امّاره، درهایی به سوی جهنم هست و به جهت فطرت الهی راه‌هایی به سوی بهشت، و وظیفة او است تا با همت و تلاش خود جنبه‌های منفی خود را در کنترل درآورد و جنبه‌های مثبت و الهی خود را از حالت بالقوه به فعلیت در آورد، و ماه رجب و روزة آن ماه چنین امکانی را به انسان می‌دهد و لذا حضرت صادق«ع» میفرمایند:
«مَنْ صَامَ ذَلِكَ الْیَوْمَ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِیرَةَ سَنَةٍ وَ مَنْ صَامَ سَبْعَةَ أَیَّامٍ أُغْلِقَتْ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّیرَانِ السَّبْعَةُ وَ مَنْ صَامَ ثَمَانِیَةَ أَیَّامٍ فُتِّحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةُ وَ مَنْ صَامَ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً أُعْطِیَ مَسْأَلَتَهُ وَ مَنْ زَادَ زَادَهُ اللَّهُ «عزوجل»».[4]
هركس این روز را روزه بدارد، آتش جهنّم به فاصله یك‌سال از او دور مىشود؛ و هركس هفت روز را روزه بگیرد، درهاى هفتگانه جهنّم به روى او بسته مىشود؛ و كسى كه هشت روز را روزه بدارد، درهاى هشتگانه بهشت به روى او باز مىگردد؛ و هركسى كه پانزده روز، روزه بگیرد، حاجتى كه دارد برآورده مىشود؛ و كسى كه بیشتر (از این) روزه بدارد، خداوند پاداش او را افزون‌تر خواهد كرد.
در راستای جهت‌گیری به سوی صفای عقلی و قلبی، ماه رجب بستر بسیار مناسبی است و لذا حضرت موسى بن جعفر«ع» خبر می‌دهند:
«رَجَبٌ نَهَرٌ فِی الْجَنَّةِ أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ سَقَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ ذَلِكَ النَّهَر».[5]
رجب، نام رودى است در بهشت كه از شیر سپیدتر و از عسل شیرین‌تر است، كسى كه یك روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند متعال از (زلال جارى) آن رود به او مىنوشاند.
آری! کسی که در ماه رجب با انجام اعمال مخصوص آن ماه حرمت آن را نگه دارد از نظر قلبی و عقلی در شرایطی قرار می‌گیرد و شخصیتی را برای خود می‌سازد که بر اساس آن شخصیت با آن رود روبه‌رو می‌شود که از شیر سفیدتر است، بدین‌معنی که جنبة عقلی او هیچ کدورت باطلی ندارد. و از عسل شیرین‌تر است، بدین‌معنی که جنبة قلبی او در چنان نشاطی است که هیچ جنبة جزیی که حاکی از دوری حق باشد در او نیست.[6]
انسانی که توانست در ماه رجب شخصیت خود را سامان‌دهی کند به چنان بصیرتی می‌رسد که نه‌تنها خود را از مهلکه‌های انحراف نجات می‌دهد، بلکه اطرافیان خود را نیز به سوی هدایت الهی رهنمون می‌گردد که صورت این هدایت در قیامت به شکل شفاعت از گناهکاران ظاهر می‌گردد و لذا حضرت امیرالمؤمنین«ع» میفرمایند:
«مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ فِی أَوَّلِهِ أَوْ وَسَطِهِ أَوْ فِی آخِرِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مِنْ رَجَبٍ فِی أَوَّلِهِ وَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی وَسَطِهِ وَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی آخِرِهِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ مَنْ أَحْیَا لَیْلَةً مِنْ لَیَالِی رَجَبٍ أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ قَبِلَ شَفَاعَتَهُ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ رَجُلٍ مِنَ الْمُذْنِبِینَ وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فِی رَجَبٍ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ أَكْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی الْجَنَّةِ مِنَ الثَّوَابِ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَر».[7]
هركس یك‌روز از روزهاى نخست یا میانه یا آخر رجب را روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته و آیندهاش را مىآمرزد، و هركس سه روز در دهه اول و سه روز در دهه دوم و سه روز در دهه سوم رجب روزه بدارد، گناهان گذشته و آیندهاش آمرزیده مىشود و هركس یك شب از شب‌هاى رجب را به عبادت زنده بدارد، خدایش از آتش آزاد مىفرماید و شفاعت او را در مورد هفتاد هزار خطا كار مىپذیرد، و هركس در ماه رجب براى خشنودى خداوند صدقهیى بپردازد، خداوندش روز قیامت در بهشت با پاداشهایى او را گرامى مىدارد كه هیچ چشم چنان پاداش‌هایی ندیده و هیچ گوش چنان پاداش‌هایی نشنیده و بر هیچ دلى خطور نكرده است.
رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» میفرمایند: «فَمَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یَوْماً اسْتَوْجَبَ رِضْوَانَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ».[8] هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بدارد مستوجب رضوان‌الله اکبر می‌شود.
و نیز میفرمایند: «رَجَبٌ شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرِی وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی ثُمَّ قَالَ: مَنْ صَامَهُ كُلَّهُ اسْتَوْجَبَ عَلَى اللَّهِ ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ، مَغْفِرَةً لِجَمِیعِ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ عِصْمَةً فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَطَشِ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ فَقَامَ شَیْخٌ ضَعِیفٌ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی عَاجِزٌ عَنْ صِیَامِهِ كُلِّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ «صلی‌الله‌علیه‌وآله» صُمْ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْهُ فَإِنَّ الْحَسَنَةَ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا وَ أَوْسَطَ یَوْمٍ مِنْهُ وَ آخِرَ یَوْمٍ مِنْهُ فَإِنَّكَ تُعْطَى ثَوَابَ مَنْ صَامَهُ كُلَّهُ وَ لَكِنْ لَا تَغْفُلُوا عَنْ لَیْلَةِ أَوَّلِ جُمُعَةٍ مِنْهُ فَإِنَّهَا لَیْلَةٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِكَةُ لَیْلَةَ الرَّغَائِبِ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ إِذَا مَضَى ثُلُثُ اللَّیْلِ لَا یَبْقَى مَلَكٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا وَ یَجْتَمِعُونَ فِی الْكَعْبَةِ وَ حَوَالَیْهَا وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ لَهُمْ یَا مَلَائِكَتِی سَلُونِی مَا شِئْتُمْ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْكَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَبٍ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِكَ».
رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و رمضان ماه امت من است. سپس فرمود: هر کس کلّ آن ماه را روزه بدارد، هشت چیز بر خدا نسبت به او واجب می‌شود. مغفرت همه گناهانی که انجام داده، و حفظ او در باقی عمرش از انحراف، و امان از عطش روز فزع اکبر. پس پیرمرد ضعیف‌اندامی برخاست و عرض کرد ای رسول خدا! من از روزة تمام این ماه عاجز هستم. حضرت فرمودند: اول آن ماه را روزه دار – که هر حسنه‌ای ده برابر حساب می‌شود – و وسط و آخر آن را نیز روزه بدار که در این صورت ثواب روزة همة ماه را برده‌ای. اما از شب جمعه اول آن ماه غفلت نکن که ملائکه نام آن را «لیلة الرغائب» نامیده‌اند و آن از این قرار است که چون ثلث شب جمعه گذشت تمام ملائکه به گِرد کعبه جمع می‌شوند. خداوند می‌فرماید ای ملائکه از من طلب کنید هر چیزی را که مایل هستید. می‌گویند: پروردگارا! حاجت ما از تو غفران روزه‌داران ماه رجب است، و خداوند می‌فرماید: چنین کردم و سپس حضرت چگونگی اعمال لیلة الرغائب را فرمودند که آن را در مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی«رحمة‌الله‌علیه» تعقیب نمایید.
روایات فراوانی که از طریق رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» و ائمه معصومین«علیهم‌السلام» در رابطه با ماه رجب آمده نشان می‌دهد که هدایت‌گران الهی در آن ماه زمینة فراوانی در راستای هدایت معنوی انسان‌ها یافته‌اند و به ما تذکر داده‌اند. از جمله آن روایات؛ روایتی است که برای روزه هر روز از سی روز آن ماه برکاتی را نقل فرموده که رمز و رازهایی در آن نهفته است، و به جهت طولانی‌بودن آن از آوردن آن خودداری می‌کنیم و عزیزان را به کتاب شریف امالی صدوق، مجلس هشتادم ارجاع می‌دهیم و در این رابطه به ذکر این روایت بسنده می‌کنیم که رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» فرمودند:
«هر کس 3 روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند در برابر هر روز آن، روزه یک‌سال را برای او می‌نویسد و هرکس 7 روز آن را روزه بگیرد، درهای هفتگانه جهنم به روی او بسته می‌شود. و هر کس 8 روز از آن را روزه بگیرد، درهای هشتگانه بهشت به روی آن گشوده می‌شود و هرکس 15 روز از آن را روزه بگیرد، خداوند به راحتی از او حساب می‌کشد، و هر کس کلّ ماه رجب را روزه بگیرد، خشنودی خود را برای او می‌نویسد، و هرکس که خداوند خشنودی خود را برای او بنویسد، او را عذاب نمی‌کند».[9]
از اهمیت وارد شدن در عالَم نورانی ماه رجب همین بس که در روایت داریم:
حضرت سجاد«ع» در طول ماه رجب در کنار کعبه نماز خواند و به سجده می‌رفت و «عَظُمَ الذّنْبُ مِنْ عَبدک، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِک» از او شنیده می‌شد. و در طول اقامت در کنار کعبه جز این عمل را انجام نمی‌داد.[10]
وقتی رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» میفرمایند: رجب ماه خدا است، یعنی زمینة ارتباط با خدا به نحو کاملی فراهم است و لذا باید با دفع موانع و ایجاد عوامل زمینة ارتباط قلب با خدا را فراهم کرد، با استغفارهای دستورداده‌شده موانع را برطرف می‌نماییم و با ذکر «لا اله الاّ الله» و «قل هوالله احد ...» عوامل ارتباط با معبود اَحدی را فراهم می‌سازیم. إن‌شاءالله
مهم‌ترین ادعیه؛ ادعیة ماه رجب است که در مفاتیح‌الجنان آورده شده، یعنی عالی‌ترین نحوة ارتباط با خدا در این ماه فراهم شده است. خداوند به لطف و کرم خود همة ما را موفق به عالی‌ترین ارتباط با معبودمان بگرداند.
پی نوشت ها :
[1] - ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 54
[2] - مستدركالوسائل، ج 7 ، ص 535
[3] - روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2
[4] - ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 53 .
[5] - ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 53 .
[6] - به کتاب «ماه رجب؛ ماه یگانه شدن با خدا» رجوع شود.
[7] - روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج2 ، ص401
[8]- مستدركالوسائل، ج 7 ، ص 534
[9] - مصباح المتهجد، ص 797 .
[10] - مفاتیح‌الجنان، قسمت اعمال ماه رجب
منبع :سایت لب المیزان(بیانات استاد اصغر طاهر زاده)
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
