غلط دیکته ای که تازه آمده! در نوشتن زبان محاوره ای، افزودن «ه» و «ـه» به انتهای یک واژه به جای «است / هست» می باشد و استفاده به جای حرکت زیر (ــِـ / کسره) اشتباهی ست که متاسفانه در حال همه گیر شدن است.
سخن گفتن به فارسی برای کسانی که این زبان را از کودکی آموخته‌اند ظاهرا کار آسانی است، ما به همان سادگی که نفس می‌کشیم با دیگران نیز سخن می‌گوئیم. اما نوشتن به فارسی به این آسانی نیست. هنگامی که قلم به دست می‌گیریم تا چیزی بنویسیم، حتی اگر یک نامه کوتاه باشد، غالبا درنگ می‌کنیم و با خود می‌گوییم: آیا «آذوقه» درست است یا «آزوقه»؟ «چمدان» یا «جامه دان»؟ «حوله» یا «هوله»؟ «بوالهوس» یا «بلهوس»؟ «خواروبار» یا «خواربار»؟ «طوفان» یا «توفان»؟ «خشنود» یا «خوشنود»؟ «لشکر» یا «لشگر»؟ «انزجار» یا «انضجار»؟ «بنیانگذار» یا «بنیانگزار»؟ نواری که روی زخم می‌بندند آیا «تنظیف» است یا «تنزیب»؟ هوا «صاف» است یا «صافی»؟ «نواقص» باید گفت یا «نقایص»؟ رئیسم دچار «غیظ» شده است یا «غیض»؟ به من «مظنون» شده است یا «ظنین»؟ و من دچار «محذور» شده‌ام یا «محظور»؟ آیا حسابم را با طلبکارم «تصفیه» کرده‌ام یا «تسویه»؟ آیا او می‌خواهد برای دخترش «جهاز» بگیرد یا «جهیز» یا «جهیزیه» یا «جهازیه»؟ آیا درآمد من دچار «نکس» شده است یا «نکث»؟ و آیا اصلا این دو کلمه به معنای «کاهش» است؟
حدود سه-چهار ماهی ست که غلط دیکته ای فاحش در نوشته های فارسی که به صورت زبان محاوره ای نوشته میشوند همه گیر شده است. این اشتباه نگارشی که معلوم نیست از کجا وارد روش نگارش نسل جدیدمان شده است، بیشتر در تارنگار های شخصی، نامههای خصوصی و زیرنویس های فیلم و سریال خودنمایی میکند، به طوری که گاه، خواندن جمله را دشوارتر کرده و حتی معنی واژگان را تغییر می دهد.
این لغزش نگارشی استفادهی بی جا از «ه» و «ـه» به جای حرکت زیر «ــِـ» یا کسره است. برای مثال «این کتابه منه» که غلط است و باید به شکل «این کتابِ منه» نوشته شود. (از جمله ی غلط این معنی استنباط میشود که «این کتابه (که کتاب بی اهمیت است) یا این کتابه (اشاره به یک کتاب خاص) من هستم»)
میدانیم که «ه» و «ـه» در زبان محاوره ای بدل از «هست» یا «است» به کار میروند، که بنا به حرف آخر واژه ی انتهای جمله، تغییر می کنند. به مثال های زیر بنگرید:
«این شهر خیلی آباده» = «این شهر خیلی آباد است».
«امروز هوا گرمه» = «امروز هوا گرم است».
میدانیم که «ه» و «ـه» در زبان محاوره ای بدل از «هست» یا «است» به کار میروند، که بنا به حرف آخر واژه ی انتهای جمله، تغییر می کنند.
حال اگر واژه ای به حرف «الف»، «و» و «ـه» پایان پذیرد، در زبان فارسی دو روش برای افزودن «ـه» داریم: یک – چه در زبان محاورهای چه در نوشتاری، از واژه ی «است / ست» استفاده می کنیم. دو - در زبان محاوره ای پیش از «ـه»، «ئـ» می آوریم و به صورت «ئه» می نویسیم. نمونه های زیر را ببینید:
«این نقاشی ِپانته آ ست»(محاوره ای و نوشتاری)
یا «این نقاشی پانته آ ئه»(محاوره ای)
«این حالت تو به خاطر گرماست»(محاوره ای و نوشتاری)
«این حالت تو به خاطر گرمائه»(محاوره ای)
«این درخت هلوست»
«این درخت هلوئه»
«پدرم خانه ست» یا «پدرم خونه ست»(محاوره ای و نوشتاری)
«پدرم خونئه»(محاوره ای)
«این باد پنکه ست»(محاوره ای و نوشتاری)
«این باد پنکئه»(محاوره ای)
همانطور که دیدید «ـه»ی خود واژه در حالتی که «ئـ» به انتهای آن می افزاییم، حذف میشود.
کاربرد برای راحتی گفتار:
جایگزینی به عنوان حرف آخر فعل سوم شخص
در این کاربرد برای راحتی در گفتار، حرف «د» در پایان فعل سوم شخص به «ه» و «ـه» تبدیل می شود. مانند:
«این غذا رو دوست داره»
«باید بهش عادت کنه»
کاربرد «ه» و «ـه» برای تصغیر
گاهی افزودن «ه» و «ـه» به یک نام در زبان محاوره ای کاربرد «ک» در فارسی را دارد و برای کوچک کردن (بی اهمیت جلوه دادن) به کار می رود. (از آنجایی که این «ک» را «کاف تصغیر» می نامند شاید بتوان «ه» و «هـ» را در کاربردی این چنینی «ها» تصغیر نام نهاد.) مثال زیر را ببینید:
این مرده کیه؟ (محاوره ای) = این مردک کیست؟ (نوشتاری)
کاربرد برای اشاره به موردی خاص
تنها در زبان محاورهای برای اشاره به موردی خاصی «ه» و «هـ» را به پایان نام میافزایند. مانند:
این دفتره (اشاره) با اون دفتره (اشاره) فرق داره (جایگزینی).
این خونهه (اشاره) از اون خونهه (اشاره) بزرگ تره (هست).
اون ماهیه (مورد اشاره) بزرگ تره (هست).
فرآوری: مهسا رضایی
بخش ادبیات تبیان
منابع: ویکی پدیا، پایگاه پژوهشی آریابوم
