تبیان، دستیار زندگی
آنچه تحت عنوان اطلس اندیشه‌های شیعی تقدیم خواننده محترم می‌شود، مجموعه افکار و اندیشه‌هایی است که ایدئولوژی شیعه بر محور آن شکل گرفته است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اطلس اندیشه‌های شیعی(1)


آنچه تحت عنوان " اطلس اندیشه‌های شیعی" تقدیم خواننده محترم می‌شود، مجموعه افکار و اندیشه‌هایی است که ایدئولوژی شیعه بر محور آن شکل گرفته است. در اطلس اندیشه‌های شیعی، تلاش می‌شود امّهات اصول و فروع عقاید شیعه به شکلی خردپذیر و باورمند تبیین گردد تا از رهگذر آن، هم شیعی معتقد، در ایمان خود راسخ‌تر شود و هم حقّانیت تشیع با برهان و بیّنه‌ی روشن برای دیگران به اثبات رسد. 


گمرک اندیشه تان را مراقبت کنید

پیش درآمد

پیش از ورود به مباحث، تبیین مفاهیمی چون اصول دین، فروع دین، اصول مذهب، عقیده و شریعت ضروری می‌نماید.

اصول جمع واژه اصل به معنای پایه و شالوده است. و اصول دین به سه رکن اعتقادی مسلمانان گفته می‌شود که خیمه دین اسلام بر روی آن‌ها بنا شده است؛ یعنی؛ توحید، نبوت و معاد.

تمامیت دین متوقف بر پذیرش این اصول سه گانه است و بدون آن‌ها اقرار به هیچ حکم شرعی ممکن نیست.

فرق میان اصول دین و اصول مذهب

اصول دین به سه اصل اعتقادی توحید، نبوت و معاد اطلاق می‌شود که شخص با اعتقاد بدان‌ها مسلمان نامیده می‌شود.

اما دو اصل دیگر، عدل و امامت را، که فرد مسلمان به واسطه اعتقاد بدان‌ها، شیعه خوانده می‌شود، "اصول مذهب" می‌گویند.

وقتی کسی به آیین اسلام تشرف می‌یابد به واسطه اقرار و اعتقاد به اصول دین، جانش، مالش و آبرویش حرمت می‌یابد و تعرض به هر یک از آن‌ها مجازات اسلامی را در پی خواهد داشت. همچنین تمام احکامی که بر شخص مسلمان مترتب می‌شود نظیر طهارت، ازدواج، ارث و... بر وی نیز مترتب است مادامی که ناصبی نباشد که در آن صورت، حکم دیگری خواهد داشت.

اما اصول مذهب با عنایت به دلایلی که در آینده خواهیم آورد، حسن عاقبت امر و قبولی اعمال فرد را به واسطه ایمان به ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) به ارمغان خواهد آورد.

عقیده و شریعت

"عقیده" در لغت به معنای تصدیق به شیء و جزم بدان است به گونه‌ای که خالی از هر گونه شک و شبهه باشد، چنین جزم و باوری را "ایمان" خوانند.

عقیده در اصطلاح شرع، عبارت است از: باور جزمی و خالی از تردید به اصول پنجگانه اعتقادی و لوازم آن چون وحدانیت خدا و صفاتش، نبوت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)‌  و قرآنش، امامت ائمه(علیهم السلام) و عصمتشان، رستاخیز و بهشت و جهنم.

مراد از "شریعت"، احکام عملی است و "دین"، عقاید و احکام، هر دو را شامل می‌شود.

توحید تنها یك اصل از اصول دین نیست، بلكه خمیرمایه همه اصول و فروع اسلام است

تفاوت اصول دین با فروع دین

میان اصول و فروع دین از جهات سه گانه زیر فرق است:

1. در اصول دین تقلید جایز نیست و مکلف می‌بایست از روی دلیل و برهان بدان‌ها ایمان آورد بر خلاف فروع دین که تقلید در آن رواست.

2. انکار هر یک از اصول دین، مستلزم خروج از دایره دین و دینداری است اما فروع دین چنین نیست(ناگفته نماند گاه انکار فرعی از فروع دین به نفی اصلی از اصول می انجامد که در این صورت حکم آن همچون انکار اصول دین است.)

3. ایمان به اصول دین صرفا باید همراه با دلایل عقلانی باشد و به ادله‌ی نقلی تنها به عنوان شاهد و موید می‌توان استدلال کرد حال اینکه در فروع دین چنین نیست.

تقلید در اصول دین

آزاد اندیشی،حوزه ،فکر ،اندیشه

قول مشهور میان علما این است که تقلید در اصول دین جایز نیست(1) چه آنکه عقاید پایه، اموری عقلی‌اند که نیازمند به تصدیق و اذعان می‌باشند و صرف تقلید در این گونه امور یقین‌آور نیست از این رو معرفت تفصیلی بدین عقاید، موجب حصول ایمان است و مراتب ایمان افراد به اندازه میزان معرفتشان بدین امور عقلی است.

روح عقاید

«اگر در یك مثال ساده تعلیمات دین را از اصول و فروع به دانه هاى گوهرى تشبیه كنیم، باید توحید را به آن ریسمانى تشبیه كرد كه این دانه ها را به هم پیوند مى‌دهد، و از مجموع آن گردنبند پر ارزش و زیبائى مى سازد.

و یا این كه، اگر هر یك از تعلیمات دین را به یكى از اعضاء پیكر انسان تشبیه كنیم، باید بگوئیم توحید روحى است كه در مجموع این پیكر دمیده است.

در بحث هاى معاد و نبوت، این واقعیت به ثبوت رسیده است كه: آنها جدا از توحید نیستند، یعنى: هنگامى كه خدا را با همه صفاتش بشناسیم، مى دانیم چنین خدائى باید پیامبرانى بفرستد، و نیز حكمت و عدالت او ایجاب مى كند دادگاه عدل و رستاخیزى وجود داشته باشد، مسائل اجتماعى و كل جامعه انسانى و هر چه در ارتباط با آن است باید پرتوى از توحید و وحدت باشد، تا سامان یابد. به همین دلیل، در احادیث مى خوانیم: جمله «لا إلهَ إلاَّ الله» قلعه محكم پروردگار است و هر كس در آن وارد شود از عذاب و كیفر الهى در امان است.

اصول مذهب با عنایت به دلایلی که در آینده خواهیم آورد، حسن عاقبت امر و قبولی اعمال فرد را به واسطه ایمان به ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) به ارمغان خواهد آورد.

و نیز، همه شنیده ایم: پیامبر(صلى الله علیه وآله) در آغاز اسلام، مى فرمود: «اگر طالب رستگارى هستید زیر پرچم توحید در آئید» (قُولُوا لا إلهَ إلاَّ الله تُفْلِحُوا) بنابراین توحید تنها یك اصل از اصول دین نیست، بلكه خمیرمایه همه اصول و فروع اسلام است.

و مى توان گفت توحید، عصاره همه معتقدات و همه برنامه هاى فردى و اجتماعى سعادت بخش انسان است.»(2)

آنچه گذشت به منزله پیش درآمدی بود بر مباحث بنیادین اعتقادی. در نوشتار آتی، به نخستین اصل از اصول دین، توحید و خداشناسی، خواهیم پرداخت.

پی‌نوشت‌ها:

1. البته برخی از علمای متاخر همچون شیخ انصاری، تقلید در اصول عقاید را جایز می‌دانند.

2. تفسیر نمونه، ج 12، ص 622.

حسام الدین جهرمی‌زاده

بخش اعتقادات تبیان


منابع:

موسوعة الأسـئلة العقائدیة، تألیف "مركز الأبحاث العقائدیة"

اعتقادات، ابن قولویه

نرم‌افزار معارف اسلامی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.