نخستین سال سال‌های بی‌شما

یادی از رفتگان فرهنگ و ادب دیار، در سالی كه رفت

سالی كه گذشت، بسیاری را با خود برد و فرهنگ و ادب این سرزمین هم چهره‌هایی را از دست داد؛ از آیت‌الله سیدجلال‌الدین آشتیانی - متفكر برجسته‌ی فلسفه‌ی اسلامی - در آغازین روزهای بهار تا كریم امامی - مترجم و ویراستار بنام - كه با تابستان رفت، و پاییز و زمستان كه آخرین بازمانده‌های شاگردان نیما یوشیج - پدر شعر نو ایران - را با خود برد...

منوچهر آتشی و محمود مشرف آزاد تهرانی (م. آزاد) از آخرین بازماندگان شاگردان نیما بودند.

منوچهر آتشی

در سن 74 سالگی، 29 آبان‌ماه امسال پس از جراحی كلیه در بیمارستان سینای تهران درگذشت و در خاك زادگاهش - بوشهر - آرام گرفت.

نخستین مجموعه‌ی شعر او با عنوان «آهنگ دیگر» در سال 1339 در تهران چاپ شد. «آواز خاك»، «دیدار در فلق»، «وصف گل سوری»، «گندم و گیلاس»، «زیباتر از شكل قدیم جهان»، «چه تلخ است این سیب» و «حادثه در بامداد» ازجمله مجموعه‌های شعر منتشرشده‌ی آتشی هستند و ترجمه‌های آثاری چون «دلاله» (تورنتون وایلدر)، «لنین» (مایاكوفسكی) و «فونتامارا» (ایگناتسیو سیلونه) نیز در كارنامه‌ی ادبی او به‌چشم می‌خورند.

آتشی هم‌چنین پنج كتاب نقد بر آثار نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری منتشر كرد.

م. آزاد

نیز 29 دی‌ماه به‌علت پیش‌رفت سرطان روده، پس از تحمل رنج چندماهه‌ی بیماری درگذشت.

او متولد آذرماه سال 1312 بود. از دانشكده‌ی ادبیات دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و نخستین كتابش - «دیار شب» - را با مقدمه‌ی احمد شاملو منتشر كرد.

«آیینه‌ها تهی است»، «قصید‌ه‌ی بلند باد»، «با من طلوع كن»، «گل باغ آشنایی» و «باید عاشق شد و رفت» دیگر مجموعه‌های شعر او هستند. م. آزاد هم‌چنین حدود 50 جلد كتاب در زمینه‌ی ادبیات كودكان و نوجوانان تألیف كرد.

بهرام اردبیلى

از شاعران جنبش مدرنیستى شعر نو در دهه‌ی 40 ، منسوب به «شعر دیگر» - بود كه اول اسفندماه امسال پس از یك توقف چندروزه در ایران درگذشت.

او البته سال‌ها بود كه از دنیای شعر دور شده و به عرفان روآورده بود.

سیداسماعیل نواب صفا

ترانه‌سرای پیش‌كسوت ایران - هم 19 فروردین در سن 81 سالگی از دنیا رفت.

او هم‌كاری خود را از سال 1326 در زمینه‌ی ترانه‌سرایی و نویسندگی با رادیو آغاز كرد و در سال 1335 به عضویت شورای نویسندگان رادیو درآمد. برنامه‌ی محبوب «كاروانی از شعر و موسیقی» را كه بین سال‌های 1339 تا 1342 از رادیو پخش می‌شد، بنیان گذاشت كه با حضور شاعران، نوازندگان و خوانندگان سرشناسی اجرا می‌شد.

او كه یكی از خوش‌ذوق‌ترین و پركارترین تصنیف‌سرایان رادیو محسوب می‌شد، ترانه‌ی «آمد نوبهار» را در سال 1327 سرود و خوانندگان مطرحی چون غلامحسین بنان، شعرهای او را اجرا كرده‌اند.

سیدمحمد عباسیه كهن

شاعر گیلانی - دوم تیرماه در بیمارستانی در تهران با زندگی وداع كرد.

از عباسیه كهن متولد 1335 رشت، مجموعه‌های شعر «رنگ نیلوفران»، «شهر من عشق»، «داوینچی آه می‌كشد» ، «یك كاروان شقایق» و «بین خودمان باشد» منتشر شده و چند كتاب ازجمله «پژوهشی در سبك هندی (2 جلد)» نیز از او منتشر خواهد شد. او عضو شورای شعر صدا و سیمای مركز گیلان بود و به تدریس اشتغال داشت.

محمدرضا آغاسی

شاعر مثنوی‌سرای اهل بیت (ع) و دفاع مقدس - نیز سوم خردادماه پس از یك عمل جرحی قلب درگذشت.

او اوایل دهه‌ی 70 به جلسه‌های شعرخوانی وارد شد و بعدها حضور مستمر و پررنگی در این عرصه داشت.

مهدی قهاری

شاعر کرمانی - سوم دی‌ماه دار فانی را وداع گفت.

از او کتاب‌هایی ازجمله «تردید آرش»، «اگر تمامی دریاها جوهر شود»، «درختان قلم» و «در حضور نقره خاکسترت» منتشر شده است. قهاری برگزیده نخست بخش آزاد هفتمین جشنواره شعر رضوی استان کرمان بود و در سال گذشته نیز کتاب او به‌عنوان کتاب سال استان در موضوع شعر برگزیده شد.

آیت‌الله جعفر شمس گیلانی (لنگرودی)

امام جمعه‌ی پیشین لنگرود، شاعر و مؤلف - دوم دی‌ماه در سن 88 سالگی درگذشت. اهل ادبیات و شعر بود و مجموعه‌ی شعر «خاطرات» و كتاب تحقیقی «گام‌هایی با تاریخ اسلام» از آثار به‌جای‌مانده‌ی اوست.

اما دو شاعر جوان هم رفتند؛ علی اخگر و نجمه زارع.

علی اخگر

شاعر 29 ساله‌ی اهل چهارمحال و بختیاری - كه حدود نه ماه به‌دلیل سانحه‌ی رانندگی در بستر بیماری بود، هفتم خردادماه در فارسان درگذشت. او كارمند كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان بود و از سنین نوجوانی شعرهای خود را در مجله‌های ادبی منتشر می‌كرد.

نجمه زارع

غزل‌سرای نوگرای كازرونی - نیز در سن 23 سالگی و در پی مرگ مغزی ناشی از یك عمل جراحی، دار فانی را وداع گفت. او مجموعه‌ی غزلی در دست انتشار و در جایزه‌ها و رویدادهای شعری حضور مستمری داشت.

ترجمه‌ی ایران اما چهره‌ی مهمی را از دست داد؛

كریم امامی

كه بویژه از معدود مترجمان ما بود كه به ترجمه و معرفی ادبیات خودمان پرداخت.

او سال‌ها از بیماری سرطان رنج می‌برد و درنهایت، 18 تیرماه در تهران درگذشت. كریم امامی یكی از پیش‌گامان ترجمه‌ی شعر فارسی به انگلیسی بود كه او را از مقابله‌گران بزرگ با تسلط توأمان به زبان‌های فارسی و انگلیسی می‌دانستند. از امامی علاوه بر ترجمه‌ی شعرهایی از انگلیسی به فارسی و برعكس، فرهنگ یك‌جلدی فارسی - انگلیسی برجای مانده است.

«با خشم به‌یاد آر» (نمایشنامه‌ای از جان آزبرن)، «گتسبی بزرگ» (اسكات فیتس جرالد)، «آپارتهید» (‌آلكس لاگوما)، «گراهام گرین» (دیوید لاج) و «ماجراهای شرلوك هلمز، كارآگاه خصوصی» (چهار جلدی / آرتور كانن دویل) و «عاشق همیشه تنهاست» ( گزیده‌ی شعرهای سهراب سپهری به زبان انگلیسی) از آثار منتشرشده‌ی اوست.

امامی هم‌چنین با تأسیس نشر سروش، سال‌ها به نشر كتاب‌های مختلف پرداخت.

فرهاد اسكندری

مترجم شیرازی - نیز كه چندسالی به سرطان معده مبتلا بود، 21 تیرماه و در سن 48 سالگی دارفانی را وداع گفت.

او به ترجمه‌ی ادبی در نشریه‌ها و تدریس زبان انگلیسی اشتغال داشت كه این اواخر به خاطر بیماری، كار ادبی‌اش را نمی‌توانست انجام دهد و ترجمه‌ی كتابی را كه شروع كرده بود، نیمه‌كاره گذاشت.

دكتر محمد قریب

هم مردادماه در سن 95 سالگی در اثر سكته مغزی دار فانی را وداع گفت.

او كه از شاگردان استاد عبدالعظیم قریب (بنیانگذار ادبیات نو فارسی) بود، بخشی از آثار تحقیقاتی‌اش عمدتا در كتاب‌های مختلف لغت‌نامه كه به‌عنوان كتاب‌های مرجع برای اهل ادب و تحقیق محسوب می‌شود، انتشار یافته است. ازجمله كتاب‌های مهم او، «نشر طوبی»، «تبیین لغات قرآن در خصوص شرح و تفسیر لغات قرآنی» و هم‌چنین كتاب‌های «واژه‌نامه نوین و فرهنگ اصیل اهل بیت (ع)» است.

اما نوروز 84، هم‌زمان شد با درگذشت آیت‌الله سیدجلال‌الدین آشتیانی، دكتر محمد مددپور و سیدعلی كمالی دزفولی.

آیت‌الله سیدجلال‌الدین آشتیانی

متفكر برجسته‌ی فلسفه‌ی اسلامی ـ سوم فروردین‌ماه پس از حدود هشت ماه بستری بودن، در سن 80 سالگی در مشهد درگذشت.

سیدجلال آشتیانی به اعتقاد بیش‌تر كارشناسان، از فیلسوفان برجسته‌ی جهان اسلام بوده و از پایه‌های مهم اندیشه‌ی ملاصدرا در سنت شیعه تلقی می‌شود. او برای تحصیل به حوزه‌ی علمیه‌ی قم رفت. در آن‌جا از محضر استادانی چون حضرت امام (ره)، علامه طباطبایی و علامه قزوینی بهره جست. چند سالی را به عتبات عالیات در عراق رفت و در سال 1342 ازسوی دانشگاه علوم معقول و منقول مشهد برای تدریس دعوت شد.

مناظره های علمی ـ فلسفی او با هانری كربن بسیار مشهور است. آثار به‌جای مانده از او را در سه حوزه‌ی تصحیح و شرح متن‌های عرفانی و فلسفی، تالیف و تحقیق در تاریخ فلسفه اسلامی می‌توان تقسیم كرد. استاد آشتیانی با تصحیح و شرح متن‌های عرفانی و فلسفه خصوصا آثار پیروان حكمت متعالیه‌ی صدرایی از به فراموشی سپرده شدن بسیاری از نسخه‌های خطی جلوگیری كرد.

مجموعه‌ی چهارجلدی «حكمای اسلام بعد از صفویه»، «شرح بر مقدمه‌ی تبصری»، «شرح بر زادالمسافر»، «نقدی بر تهانت الفلاسفه»، «هستی از نظر فلسفه و عرفان»، و «احوال و آثار و آرای ملاصدرا» از جمله آثار استاد است.

دكتر محمد مددپور

از متفكران و مؤلفان فلسفه‌ی هنر - نیز سوم فروردین‌ماه بر اثر سانحه‌ی رانندگی در شمال كشور درگذشت.

مددپور متولد سال 1334 در شهرستان بندرانزلی، مدیر دفتر مطالعات دینی پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی و عضو هیأت علمی دانشگاه شاهد بود. از آثار این صاحب‌نظر فلسفه‌ی هنر، به «سیر فرهنگ و ادب در ادوار تاریخی»، مجموعه‌ی چندجلدی «آشنایی با آرای متفكران درباره‌ی هنر»، مقاله‌ی «مبانی هنرهای تجسمی در اسلام»، مجموعه‌ی شش جلدی «سیر تفكر معاصر در ایران»، «حكمت معنوی و ساحت هنر» و «مباحثی در حكمت و فلسفه هنر اسلامی» می‌توان اشاره كرد.

استاد سیدعلی كمالی دزفولی

مؤلف و مفسر كتاب‌های علوم قرآنی ـ نیز فروردین‌ماه بدرود حیات گفت.

«شناخت قرآن»، «تفسیر قرآن برای همه»، «عرفان و سلوك اسلامی»، «تاریخ اسلام»، «خاتم‌النبیین (ص)» و «قرآن ثقل اكبر» ازجمله آثار او هستند.

آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی بهلول

تاریخ زنده‌ی حماسه‌ی مسجد گوهرشاد - مردادماه درگذشت. محمدتقی بهلول در واقعه قیام مسجد گوهرشاد با سخنرانی پرشور خود نقش اول را در قیام مردمی داشت.

وی مجتهد و به ادبیات عرب مسلط بود. شعر می‌سرود. از تاریج انبیای اسلام آگاه بود و شاهدی زنده بر تاریخ یك‌صد ساله اخیر ایران و جهان بود. هم‌چنین به فقه اهل سنت مسلط بود و سابقه تدریس در دانشگاه الازهر مصر را داشت.

حاج شیخ محمد آخوندی

كه بنیان‌گذار دارالكتب اسلامیه بود و بویژه در زمینه نشر دینی و معارف اسلامی فعالیت داشت، در مردادماه درگذشت.

آیت‌الله سیداحمد پیشوا

از علمای بنام فارس، مدیر حوزه‌ی علمیه بیت‌المهدی شیراز و عضو جامعه‌ی روحانیت شیراز - نیز 23 بهمن‌ماه دار فانی را وداع گفت.

دو نویسنده‌ی ایرانی هم هر دو به‌علت سرطان در خارج از كشور درگذشتند؛ جلال طوفان و پروین بیدار.

جلال طوفان

نویسنده و مترجم - كه بهمن‌ماه در آمریكا درگذشت، در سال 1331 امتیاز روزنامه‌ی «طوفان جنوب» را گرفت و 35 شماره در جهرم نشر داد. به‌خاطر مطالب منتشرشده در اولین شماره، دفتر روزنامه و خانه‌ی او را آتش زدند و روزنامه تعطیل شد.

«شهرستان جهرم»، «کودتای 28 مرداد» و «خانه به‌دوش‌های من» از جمله آثار اوست.

پروین بیدار

جامعه‌شناس و نویسنده‌ - نیز در سن 56 سالگی در انگلیس پایان یافت.

گاردین درباره‌ی او نوشت: پروین بیدار دوره‌ی تحصیلات ابتدایی‌اش را در ایران به پایان رساند. آن‌گاه به انگلیس رفت و لیسانس خود را در رشته جامعه‌شناسی در كالج بیركبك لندن گرفت. پس از آن در همین كالج مدرك كارشناسی ارشد خود و سپس دكتری خود را در رشته‌ی جامعه‌شناسی سیاسی گرفت.

پس از آن با شورای پناهندگان انگلیس و سرویس جهانی دانشگاهی هم‌كاری و در طرح «نجات كودكان در آسیای مركزی» (پاكستان) كار كرد.

وی هم‌چنین در برنامه‌ی یاری رساندن به مردم بوسنی و هرزگوین و زنان افغانی نیز برای صندوق توسعه‌ی سازمان ملل فعالیت كرده و چند كتاب هم نوشته است.

... تا سالی كه می‌آید؛ بی‌ آن‌ها، اما با خاطره، یاد و نوشته‌های‌شان پی گرفته شود.