سه نگاه به اقتصاد آموزش متوسطه

قسمت اول

مقدمه:

دوره ی متوسطه به مثابه دوره ی میانی تحصیل در نظام آموزشی دارای پیچیدگی های خاصی است که ناشی از جایگاه سیستمی آن است. از لحاظ ساختار سازمانی، دوره های آموزش ابتدایی و عالی کم تر دچار مشکل بوده و به خوبی فلسفه ی وجودی آن ها از نظر اقتصادی، برای اقتصاد دانان، سیاست مداران، مدیران و برنامه ریزان توسعه قابل توجیه و تبیین است. فلسفه ی وجودی «آموزش ابتدایی» بر این مبنا استوار است که شرایط نخستینی و مهارت های اساسی را فراهم می سازد که از طریق آن، فرد می تواند امور جاری خود را به راحتی در محیط اجتماعی و شغلی انجام دهد.

متقابلاً «آموزش عالی» نیز مهارت ها و توانمندی هایی را در فرد ایجاد می کند که او را به «فردی کارشناس» مبدل می سازد. در حالی که در این میان مشخص نیست که افراد با حضور در دوره ی متوسطه به چه شایستگی های فردی و حرفه ای دسترسی پیدا می کنند و فواید مترتب بر آموزش متوسطه چیست و چگونه می توان از منظر «اقتصاد آموزش» ضرورت وجود آن را ثابت کرد.

اگر چه از دیدگاه اقتصاد کلاسیک، دولت می بایستی تا حدی به گسترش آموزش متوسطه – همچون سایر دوره های تحصیلی – بپردازد که بازده چنین سرمایه گذاری ای از سرمایه گذاری در سایر دوره های آموزشی کم تر نشود ولی در واقع در بسیاری از جوامع، مدارس متوسطه بدون توجه به هدف و فلسفه ی وجودی، راه خود را طی می کنند. این امر به خصوص در کشورهای جهان سوم، و در نیم قرن اخیر، نشانگر پیروی از الگوی وارداتی نظام آموزشی است که از کشورهای پیشرفته اقتباس شده است.

به هر حال، در وضعیت فعلی جهان که مناسبات سنتی کشورهای استعمار کننده و استعمار شونده تغییر کرده است، لازم است درباره ی جایگاه اقتصادی آموزش متوسطه توجه و بررسی ویژه ای به عمل آید. در پاسخ به این پرسش که هدف و وظیفه ی اقتصادی آموزش متوسطه چیست، سه دیدگاه وجود دارد که در این مقاله به اختصار به یکی از آن ها اشاره می شود:

دیدگاه اول:

آماده سازی نسل جوان برای ورود به دنیای کار

بررسی تاریخی در غرب نشان می دهد که در گذشته، مدارس متوسطه تعداد بسیار کمی از جمعیت نوجوان و جوان را ثبت نام می کردند. تنها طی دهه ی دوم قرن بیستم، رشد صنعتی در انگلستان و ایالات متحده ی امریکا – همراه با نا آرامی های اجتماعی مربوط به آن و کاهش شدید تقاضا برای نیروی کار جوان – این دولت ها را به فکر گسترش کمّی آموزش متوسطه و در نتیجه توسعه ی برنامه ی آموزشی این دوره و اضافه کردن رشته های فنی و حرفه ای معطوف نمود. در اروپای غربی، توسعه ی کسب و کار و صنعت در قرن هجدهم و ابتدای قرن نوزدهم، در زمانی رخ داد که میزان ثبت نام در دوره ی متوسطه فقط شامل حدود 10 درصد مشمولان سنی بود.

تبدیل دبیرستان به مؤسسه ای همگانی، که در خدمت جوانان روستایی یا شهری باشد پدیده ی جدیدی است و لذا، در بدو امر، توسعه ی آموزش متوسطه – عکس تصور رایج فعلی – یکی از اجزای ضروری توسعه ی صنعتی در مرحله ی ابتدایی آن نبود. به همین دلیل در امریکا، حتی تقاضای فزاینده ی کارخانه داران برای نیروی کار جوان، عملاً سرعت توسعه ی این مدارس را کاهش داد. به هر حال، در امریکا و اروپا افزایش در آمد واقعی خانواده ها و کمبود فزاینده ی مشاغل سطح پایین و کم درآمد برای جوانان میزان ثبت نام در دوره ی متوسطه را افزایش داد.

مقایسه ی تاریخی اروپا و ایالات متحده ی امریکا با کشورهای در حال توسعه دشوار است؛ زیرا در اوایل قرن نوزدهم میزان سواد بزرگ سالان بسیاری از نواحی اروپا، به طور معمول از 50 تا 60 درصد فراتر نرفت در حالی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه دائماً تلاش کرده اند که، پیش از آن که آموزش ابتدایی همگانی را تحقق بخشند، مدارس متوسطه را توسعه دهند.

این توسعه در مراحل آغازین خود، مانند ابزاری برای آموزش کارمندان دولتی و نیروی مدیریتی جهت امور تجاری و صنعتی به کار بسته می شد ولی با گذشت زمان و افزایش سطح سواد و گسترش مراکز آموزش عالی دشواری هایی پدیدار شد. در اکثر کشورهای در حال توسعه آموزش متوسطه همچون دروازه ای برای ورود به دنیای کار تلقی گردید، در حالی که توانایی دولت ها برای انطباق بین بازار کار و آموزش متوسطه اشباع شده است.

در عین حال، یافته های پژوهشی سازمان های بین المللی، مانند بانک جهانی، نشان می دهد که بهتر است آموزش مهارت های تخصصی به کارفرمایان (استخدام کنندگان) واگذار شود، چون آموزش متوسطه قادر نیست توانمندی مورد نیاز بنگاه های اقتصادی و سازمان های اداری را در افراد ایجاد کند. با عنایت به دلایل فوق، ایده ی آماده سازی نسل جوان برای ورود به دنیای کار از طریق آموزش های دوره های متوسطه روز به روز اعتبار خود را از دست داده و این دوره ی آموزشی به منزله ی یک دوره ی عمومی تکمیل کننده ی آموزش عمومی، بیش از پیش مورد استقبال و پذیرش همگان قرار می گیرد.

رشد تکنولوژی آموزشی

مرکز یادگیری سایت تبیان - گرد آوری: شکوفه باصری

تنظیم: مریم فروزان کیا