زی طلبگی يعني چه؟
سخن از زی طلبگی یا زی روحانیت، سخن از ظواهر، بروزات بیرونی و تجلیات خارجی طلبه است و از هنجارهای حاكم بر سیمای مشهود طلبه در منظر دیگران و تصویر آشكار او در اجتماع كاوش میكند. اینكه طلبه خود را چگونه بنمایاند و چه تصویری از خود در چشم دیگران ترسیم كند؟
از آنجا كه «وصف مشعر به علیت است» وقتی سخن از زی طلبه به میان میآید، انتظار میرود طلبه با وصف طلبگی (بما انه طلبه و روحانی) مورد نظر باشد و صرفا به عنوان یك مؤن (بما انه مسلم و مؤن) موضوع بحث نباشد. اكنون میان زی ایمانی طلبه و زی طلبگی او تفاوتی ملاحظه میشود.طلبه از آن جهت كه یك مسلمان مؤن است، موظف است در زی اهل ایمان باشد؛ اما فراتر از آن، از جهت شخصیت صنفی و نقش اجتماعی خاص طلبگی نیز، لازم است در جلوههای ظاهری خود هنجارهایی را مراعات كند كه الزاما هر مؤنی در هر صنفی ملزم به رعایت آن نیست. این هنجارها، مصادیق خاص زی طلبگیاند.
به بیان دیگر، طلبه چون انتساب آشكاری به یك صنف اجتماعی دارد، رفتارش رفتار آن صنف تلقی میشود و به پای آنها نوشته میگردد. آبروی شخصی او، با آبروی صنف او و آبروی صنفی او پیوند دارد و از بین رفتن اعتبار شخصیاش، غالبا ملازم با خدشه در اعتبار صنفی او و اعتبار صنف او است. بنابراین، اگر طلبه در رفتارهای خود مراقبت لازم را نداشته باشد و از حدود پارهای هنجارها فراتر رود، علاوه بر آنكه با زی ایمانی تطابق ندارد و شأن او را پایین میآورد، به منزلت و جایگاه روحانیت آسیب رسانده و ارج و قدر این نهاد مقدس را كه حاصل صدها سال پایمردی و صداقت و خدمت و مجاهدت عالمان ربانی است، مخدوش ساخته است.
بنابراین، هر حالت یا رفتار ظاهری كه به گونهای به رسالتهای صنفی طلبه مدد رساند و جایگاه اجتماعیاش را به عنوان طلبه، یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت را مستحكم سازد، برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی است و هرچه كه مانع اجرای بهینه رسالت حوزوی شود، برای او مذموم و خلاف زی طلبگی به شمار میرود.
امام صادق علیهالسلام به یكی از یاوران و شیعیان نزدیك خود فرمودند:
الحَسَنُ مِن كلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ مِنك أَحسَن، لِمَكانِك مِنّا. وَ القَبیحُ مِن كلِّ أَحَدٍ قَبیحٌ وَ مِنك أَقبَح، لِمَكانِك مِنّا؛ [15]
كار خوب، از هر كس خوب است، اما از تو خوبتر است؛ به جهت نسبتی كه با ما داری. كار بد، از هر كس بد است و از تو بدتر؛ به جهت نسبتی كه با ما داری.
نظیر اینكه در قرآن كریم برای زنان پیامبر صلیاللهعلیهوآله حساب ویژهای در نظر گرفته شده و از آنان توقع بیشتری بیان شده است. زنان پیامبر صلیاللهعلیهوآله به جهت نسبتی كه با او دارند، تكلیف بیشتری دارند. این نسبت و قرابت از جهتی برای آنان مزیت است و از سوی دیگر، برای آنان مسئولیت ایجاد میكند:
«یـنِسَآءَ النَّبِی مَن یأْتِ مِنكُنَّ بِفَـحِشَةٍ مُّبَینَةٍ یضَـعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَینِ وَكَانَ ذَ لِكَ عَلَی اللَّهِ یسِیرًا * وَ مَن یقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِی وَ تَعْمَلْ صَــلِحًا نُّؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَینِ وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِیمًا * یـنِسَآءَ النَّبِی لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَآءِ»؛ [16]
ای زنان پیامبر! هر یك از شما كه گناه آشكاری انجام دهد، عذاب او دو برابر خواهد بود و این بر خدا آسان است. و هر یك از شما كه خدا و رسولش را پیوسته فرمان برد و عمل شایسته انجام دهد، پاداشش را دو برابر خواهیم داد و برای او روزی ارزشمندی آماده ساختهایم. ای زنان پیامبر! شما مانند سایر زنان نیستید.
در این بحث، ابتدا به دنبال كشف حسن و قبح و بایستگی و نابایستگی رفتارها و جلوههای ظاهری هستیم. پس از كشف این هنجارها، تأكید آن را برای طلبه ـ بر اساس این آیه و آن روایت ـ بیشتر و توصیه آن را برای طلبه برجستهتر میبینیم. گمان میكنیم به جهت اهمیت خاص رعایتایمانی برای طلبه، میتوان به یك اعتبار از زی اسلامی و ایمانی به عنوان زی طلبگی یاد كرد؛ به خصوص اینكه در منابع روایی سخنی درباره ظواهر عالمان دین مشاهده نمیشود.
1. بحار الانوار، ج 47، ص 349.
2. احزاب33: آیه 30-32.
تهيه و تنظيم: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان
