پند هایی از علامه طباطبایی

نکاتی درباره اهمیت نوافل و اذکار، مخصوصا نماز شب

شاید این خاطره جالب را شنیده باشید که علامه طباطبایی نقل کردهاند:

«چون به نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم، از نقطه نظر قرابت و خویشاوندی گاهگاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می شدم، یک روز در نجف در مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم آیت الله قاضی از آنجا عبور می کردند، چون به من رسیدند دست خود را به روی شانه ام گذاردند و گفتند:

ای فرزند، دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان!» (1)

در این نوشتار پرسش و پاسخهایی را از محضر این عارف واصل میخوانیم.

بیدارى شب و خواب بین الطلوعین و یا...؟

سؤال: بیدارى یكى دو ساعت پیش از طلوع فجر و خوابیدن در بین الطلوعین افضل است، یا بیدارى نیم ساعت پیش از اذان صبح و بیدارى بین الطلوعین؟

جواب: اگر چه خواب بین الطلوعین مكروه است، ولى در این موارد به طور كلى بهترین راهنما براى سالك همان حال اوست و شایسته است بر طبق آن چه حالش اقتضا مى كند، رفتار كند. (2)

انجام قضاى نمازهاى واجب به جاى نوافل

سؤال: انجام قضاى نمازهاى واجب به جاى نوافل چگونه است؟

جواب: قضاى نمازهاى فائته‏ى واجبه واجب است، ولى ما نباید مستحبات به خصوص نوافل یومیه را كوچك بشماریم، بلكه شایسته است در انجام آن ها بكوشیم و نگوییم به جاى نماز شب، نماز قضاى واجب بخوانم، زیرا نوافل نورى دارد كه انسان را به انجام واجبات، بلكه به ترك محرمات مى كشاند، لذا از آثار مثبت آن نباید غافل بود و نباید خود را از آن محروم ساخت.

ببینید یك روز كه به نماز شب موفق مى شوید با شبى كه موفق نمى شوید چقدر فرق دارد. ملاحظه نمایید شبى كه به نماز شب موفق مى شوید چه قدر در انجام كارهاى خیر موفق هستید و كارها در آن روز براى شما روبه راه است، به خلاف شبى كه موفق به نماز شب نشده اید، كه به هر كارى دست مى زنید و به هر چیز كه رو مى آورید، مى بینید كه به بن بست مى خورد. (3)

چند پرسش اخلاقی عرفانی

سؤال: راه رسیدن به كمالات عالیه چیست؟

جواب: از قرآن و سنت به دست مى آید كه طریق رسیدن به كمالات عالیه، انقطاع كلى از ما سوى الله است. و ملاك وصول به آن، رفع تعلقات یعنى بریدن از همه چیز، حتى از خود و خواسته هاى خویشتن است. (4)

سؤال: چه چیز موجب محبت حضرت حق مى شود؟

جواب: ذكر و یاد او.ذكر موجب زیادى معرفت، و زیادى معرفت موجب زیادى محبت مى گردد تا مرحله فنا كه در این صورت خوف و ترس از نامطلوب در او نمى ماند. خداوند سبحان مى فرماید:

الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون (5)؛ آگاه باشید كه بر دوستان خدا نه بیمى است و نه آنان اندوهگین میشوند. (6)

سؤال: آیا منظور از طاعات و بندگى، ذكر و توجه به خداست؟

جواب: البته همین طور است، و این مسلم است ؛ زیرا دین حكم است، و اوامر و نواهى حكمند، و خداوند سبحان میفرماید:

«إن الحكمُ إلا لله (7)؛ حكم و فرمانروایى تنها براى خداست.»

پس دین تنها براى خداست، و با حضور و ذكر و توجه به او صورت مى گیرد. (8)

ذكر قلبى

سؤال: مراد از ذكر در این آیه ى شریفه كه مى فرماید: «رجال لا تلهیهم تجره و لا بیع عن ذكر الله و اقام الصلوة و ایتاء الزكوة (9)؛ مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستد آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و پرداختن زكات، باز نمى دارد.»

ذكر لفظى است، یا ذكر قلبى؟

جواب: ذكر قلبى منظوراست ؛ زیرا ذكر در این جا در برابر اقامه ى صلاه و ایتا زكات قرار گرفته است و آن ها از قبیل ذكر علمى و لفظى هستند، به خصوص نماز كه از قبیل ذكر لفظى است و در سوره جمعه از آن به (ذكر الله ) تعبیر شده است، آن جا كه مى فرماید:

«فاسعوا الى ذكر الله (10)؛ پس به سوى یاد خدا بشتابد. یعنى به سوى نماز جمعه بشتابید.»

بنابراین: منظور از «ذكر الله» در این آیهى شریفه به قرینه ى مقابله با بر پا داشتن نماز و پرداختن زكات، ذكر قلبى است، یعنى مردانى كه تجارت و كسب، بیع و معامله، بازار و اشتغال به كار، آنان را ذكر قلبى و انس با یاد خدا و نیز از اقامه ى نماز در اوقات خود، و از اداى زكات و سایر عبادات باز نمى دارد.خداوند مى فرماید:

«ألا بذكر الله تطمئن القلوب (11)؛ هان! تنها با یاد خدا دل ها آرام مى گیرد!» (12)

پی نوشت ها:

(1) سایت صالحین

(2) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 635

(3) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 635

(4) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 528

(5) یونس، 62

(6) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 535

(7) یوسف، 40

(8) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 550

(9) نور، 37

(10) جمعه، 9

(11) رعد، 28

(12) در محضر علامه طباطبایی، سؤال 551

فرآوری: گروه حوزه علمیه تبیان