نعمت های الهی امانت است!
خداوند ویژگىها و امتیازات خاصّى به بشر داده كه هیچ یك از موجودات در آسمان و زمین آن را ندارند و این امتیازات امانت الهى است و براى انسان مسئولیّتآور است ، امّا بسیارى از انسانها در این امانت خیانت كرده و از آن در مسیر خلاف خواست خداوند بهره مىبرند .
نعمتهاى الهى به انسان امانت الهى است
«یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا ؛ روزى كه صورتهاى آنان در آتش گردانده مىشود، (با حسرت) مىگویند: اى كاش! خدا را اطاعت مىكردیم و پیرو رسول (او) بودیم .»(احزاب/ 66)
این آیه را مفسران به دو صورت معنى كرده اند:
یكى: گردانیدن صورت به معنى تبدیل و تبدل آن است ، دوم: آن كه صورت را در درون آتش از این رو به آن رو مىچرخانند تا آتش به همه جاى آن برسد ، همان گونه كه گوشت را موقع سرخ كردن مىچرخانند .
و بعضی مفسران گفته اند ممكن است معناى آیه این باشد كه صورتهاى كافران در اثر حرارت آتش، به رنگهاى مختلفى در مىآید .
وقتى كفار و منافقان گرفتار چنین آتشى مىشوند آن وقت حسرت مىخورند كه كاش از خدا و رسول او اطاعت كرده بودیم . ولى این سخن در سراى جزاى آخرت چه فایده ای دارد ، آنها در آن هنگام كه فرصت عمل داشتند غفلت كردند.
از این كه حق را اجابت نكرده بودند و رسول اللَّه را اطاعت ننموده بودند ، معذرت مىخواهند به این دلیل كه با بالا رفتن حجابها دریافتهاند كه هیچ بهانه و توجیهى سود ندهد .
پیامهای آیه:
1ـ كافران در قیامت ، نه تنها ولىّ و نصیرى ندارند ، بلكه اختیار صورت خود را نیز ندارند. «تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ»
2ـ معاد جسمانى است . «تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ»
3ـ غافلان در قیامت بیدار مىشوند . «یا لَیْتَنا»
4ـ ندامت، در قیامت سودى ندارد . «یا لَیْتَنا»
5ـ اطاعت از خدا و رسول آرزوى دوزخیان خواهد بود. «یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»
6ـ اطاعت از خدا به همراه اطاعت از رسول كارساز است . «أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»
7ـ پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله علاوه بر ابلاغ فرمان الهى، خود نیز دستوراتى را براى مردم صادر مىكرد . «أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»
8ـ تنها راه نجات ، اطاعت از خدا و رسول است . «یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»
« یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا ؛ روزى كه صورتهاى آنان در آتش گردانده مىشود، (با حسرت) مىگویند: اى كاش! خدا را اطاعت مىكردیم و پیرو رسول (او) بودیم .»
*سخن حق بگوئید تا اعمالتان اصلاح شود !!
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدِیداً ؛ اى كسانى كه ایمان آوردهاید! تقواى الهى پیشه كنید و سخن (حقّ و) استوار گویید .» (احزاب 70) ، « یُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ یَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً ؛ تا خداوند كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بیامرزد و هر كس خدا و رسولش را اطاعت كند، بدون شكّ به رستگارى بزرگى دست یافته است.» (احزاب 71)
«قول سدید» سخنى است كه در آن سستى و لغو و دروغ و نفاق نباشد . سخنى كه همچون سدّى محكم ، جلو شكّ و شبهه و فساد را بگیرد و اگر بعضى از مفسران آن را به معنى" صواب" و بعضى به معنى" خالص بودن از كذب و لغو" یا " هماهنگ بودن ظاهر و باطن " و یا " صلاح و رشاد" و مانند آن تفسیر كردهاند ، همه به معنى جامع فوق برمىگردد .
پیامهای آیه:
1ـ لازمهى ایمان، داشتن تقواست، «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ» و لازمهى تقوا سخن استوار است . «اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً»
2ـ انسان مؤمن شایستگى تقوا و قول سدید را دارد . «الَّذِینَ آمَنُوا ... اتَّقُوا ... قُولُوا»
3ـ نشانهى ایمان ، هم ظاهرى است ، «قَوْلًا سَدِیداً» و هم باطنى . «اتَّقُوا اللَّهَ»
4ـ سخن سدید تنها به الفاظ آن نیست ، بلكه به محتواى آن است ، در واقع این فكر و اندیشه است كه باید محكم و استوار باشد . «قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً»
5ـ هر شنیدهاى قابل بازگو كردن نیست . «قَوْلًا سَدِیداً»
6ـ اگر انسان در رفتار و كردار تقوا را مراعات كند ، باقى مسائل را خداوند حل مىكند . «یُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ یَغْفِرْ لَكُمْ» (نظیر آیه 31 سوره نساء كه مىفرماید : «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَیِّئاتِكُمْ» ، اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى مىشوید دورى كنید ، گناهان كوچك شما را مىپوشانیم.)
7ـ كلید رستگارى، پیروى از خدا و رسول است. «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً»
* هستى شعور دارد!
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً ؛ همانا ما امانت(الهى) را بر آسمانها و زمین و كوهها عرضه كردیم، پس، از حمل آن سر باز زدند و از آن ترسیدند، ولى
انسان آن را بر دوش گرفت، امّا او بس ستمكار و نادان است.» (احزاب 72)
در حدیث مىخوانیم : هنگامى كه وقت نماز فرا مىرسید ، لرزه بر اندام حضرت على علیه السلام مىافتاد و مىفرمود : وقت نماز است ، نماز همان امانت الهى است كه كوهها و آسمانها از تحمّل آن سرباز زدند . (تفسیر نور الثقلین)
در زیارت جامعه كبیره خطاب به اهل بیت علیهم السلام مىخوانیم : «انتم الامانة المحفوظة ؛ شما آن امانت حفظ شده هستید.»
بین حمل و تحمیل فرق است . انسان امانت الهى را پذیرفت و آن را حمل كرد ، نه آنكه بر او تحمیل شده باشد .
شاید این آیه واقعیّتهایى را در مورد انسان بیان مىكند كه هنوز عقل بشر به آن نرسیده است . امّا آنچه از ظواهر آیه فهمیده مىشود این است كه خداوند ویژگىها و امتیازات خاصّى به بشر داده كه هیچ یك از موجودات در آسمان و زمین آن را ندارند و این امتیازات امانت الهى است و براى انسان مسئولیّتآور است ، امّا بسیارى از انسانها در این امانت خیانت كرده و از آن در مسیر خلاف خواست خداوند بهره مىبرند .
عقل و اراده كه باید در مسیر شناخت حقّ و انتخاب آن به كار رود تا مایهى رشد و كمال بشر شود ، راههاى باطل به كار گرفته شده و منجر به گسترش ظلم و ستم گشته است ، تا آنجا كه رفتار بشر جاهلانه و نابخردانه شمرده مىشود .
هنگامى كه وقت نماز فرا مىرسید ، لرزه بر اندام حضرت على علیه السلام مىافتاد و مىفرمود : وقت نماز است ، نماز همان امانت الهى است كه كوهها و آسمانها از تحمّل آن سرباز زدند
پیامهای آیه :
1ـ انسان ، برتر از آسمانها و زمین است . انسان ، امین خدا در هستى است . «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... فَأَبَیْنَ ... وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ»
2ـ هستى شعور دارد . «عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ» ...
3ـ نعمتهاى الهى به انسان (عقل، اراده، فطرت، هدایت پیامبران و ...) امانت الهى است . در امانت خیانت نكنیم كه از بزرگترین ظلمها است . «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ ... ظَلُوماً»
4ـ آنچه انسان پذیرفت ولى آسمان و زمین نپذیرفتند ، چیزى غیر از قنوت و تسبیح و سجده بود ، زیرا تسبیح و قنوت را زمین و آسمانها به راحتى پذیرفتهاند . «وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ» (اسراء، 34)، «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (روم، 26)
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ، ج9
2- تفسیر نمونه ، ج17
3- تفسیر هدایت ، ج8
4- تفسیر نور الثقلین