آیا پزشک محرم است؟
موضوع این نوشتار یک حکم شرعی پر کاربرد است. این حکم در عین حال که بسیار ساده و زود فهم است اما به دلیل غیر کارشناسی بیان شدن آن از زبان افراد مورد اعتماد مردم، آنگونه که باید به اجرا در نمی آید و همین بی اطلاعی از کیفیت دقیق اجرای آن سبب شده تا رعایت درست آن از سوی متدینین موجب تعجب یا اعتراض عده ای نا آگاه به اصل حکم شده است.
سوال: آیا پزشک محرم است؟
پاسخ غیر کارشناسانه
پاسخ غیر کارشناسانه ای که چندی پیش در نشریات و سایتهای خبری منتشر شد این است: «همه مراجع به محرمیت پزشک نسبت به بیمار معتقدند و اتفاق نظر دارند.»
سلامت نیوز نوشت: رئیس کل سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه موضوع محرم نبودن پزشکان نسبت به بیماران بحثی قدیمی است گفت: «همه مراجع به محرمیت پزشک نسبت به بیمار معتقدند و اتفاق نظر دارند.»
دکتر سید شهاب الدین صدر در نشست خبری روز چهارشنبه (20/11/89) در حضور جمعی از خبرنگاران گفت: «موضوع محرم نبودن پزشکان نسبت به بیمارانشان را یکی از روحانیون در تهران مطرح کرده است اما این بحث یک بحث قدیمی است و همه مراجع از جمله حضرت امام خمینی(ره) و آیات عظام اراکی، گلپایگانی و بهجت و خویی به محرم بودن پزشک نسبت به بیمار فتوا داده اند.»
وی در ادامه افزود: «اگر معاینه توسط پزشک برای عضوی از بدن صورت گیرد، اگر پزشک هم جنس باشد به پزشک هم جنس مراجعه شود و اگر به پزشک غیر همجنس مراجعه شود در صورت ضرورت برای معاینه این کار مراتبی دارد و پزشک برای دیدن عضو مربوطه محرم است.»
پاسخ کارشناسانه:
باید بدانیم که «محرمیت» غیر از «لمس و نظر در مواقع ضروری» است. ابتدا لازم است که قدری در باره این دو عنوان توضیح دهیم:
محرمیت
زن و مرد نامحرم تنها از سه راه به یکدیگر محرم می شوند که این سه راه انحصاری عبارتند از: نسب، رضاع و مصاهره. (تحریرالوسیلة 2/262)نسب همان ارتباط فامیلی است که عده ای از طریق پدر و مادر با یکدیگر نسبت فامیلی پیدا می کنند مانند برادر و خواهر یا عمه و برادر زاده و مانند آن.
حرمت پزشک نامحرم هم مانند سایر محرمات اگر در شرایط اضطرار قرار گرفت به مقدار لازم از آن چشم پوشی می شود و این مانند خوردن گوشت مردار است؛ هر چند خوردن گوشت حیوانی که خودش مرده است شرعا حرام می باشد اما اگر انسان در حالت اضطرار قرار گرفت یعنی ادامه زندگی او بسته به خوردن چنین گوشتی بود آنگاه جایز بلکه واجب است که به مقدار ضرورت یعنی مقداری که اضطرار او رفع شود از آن گوشت بخورد؛ این است معنای اضطرار و رفع آن
رضاع هم محرمیت از راه شیرخوردن است. اگر زنی با شرایطی که در کتابهای فقهی آمده است نوزاد پسری را شیر دهد خود آن زن در آینده به آن پسر بچه محرم خواهد بود. (البته تعداد دیگری هم از در این بین به هم محرم می شوند که توضیحش در کتب فقهی آمده است)
مصاهره ارتباط فامیلی است که از طریق ازدواج به وجود می آید. مثلا داماد به مادر زن و مادر بزرگ همسر خود محرم می شود.
اگر پزشک به وسیله یکی از این راهها به بیمار خود محرم است که هیچ و اگر هیچ کدام از این عناوین در مورد او صدق نمی کند به هیچ عنوان به بیمار محرم نیست و نخواهد بود؛ حتی یک لحظه.
جواز لمس و نظر به مقدار لزوم و در مواقع ضروری
لمس نامحرم و نظر به او شرعا حرام است. (العروةالوثقی المحشی 5/494-497) (1)
حال این حرمت هم مانند سایر محرمات اگر در شرایط اضطرار قرار گرفت به مقدار لازم از آن چشم پوشی می شود و این مانند خوردن گوشت مردار است؛ هر چند خوردن گوشت حیوانی که خودش مرده است شرعا حرام می باشد اما اگر انسان در حالت اضطرار قرار گرفت یعنی ادامه زندگی او بسته به خوردن چنین گوشتی بود آنگاه جایز بلکه واجب است که به مقدار ضرورت یعنی مقداری که اضطرار او رفع شود از آن گوشت بخورد؛ این است معنای اضطرار و رفع آن.(2)
در مسأله مورد بحث اگر نجات جان و یا درمان بیمار متوقف بر نظر و یا لمس پزشک نامحرم شد او باید تنها به مقداری که لازم است و نه بیشتر بیمار نامحرم خود را نگاه و یا لمس نماید و بیشتر از آن مقدار برای هر دو گناه محسوب می شود. در این خصوص یک قانون کلی وجود دارد که با توجه به آن می توان بسیاری از سوالاتی که در این زمینه مطرح می شود را پاسخ داد آن قاعده این است که می فرمایند:
به طور کلى با وجود پزشکِ مماثل [:هم جنس]، رجوع به غیر مماثل در صورتى که مستلزم لمس یا نظرِ حرام باشد، جایز نیست ولى اگر پزشکِ مماثل در مورد یک بیمارى وجود نداشته و یا تخصص کافى را نداشته باشد، رجوع به غیر مماثل اشکال ندارد لکن باید به مقدار ضرورت اکتفا شود. (3)
با توجه به همین اصل به چند حکم فقهی از مقام معظم رهبری توجه کنید:(4)
سوال: مراجعه بیمار زن به دندانپزشک مرد جهت معالجات دندانپزشکى چه حکمى دارد؟
جواب: اگر براى اینگونه کارها، دسترسى به پزشک زن دارند، مراجعه به پزشک مرد (اگر مستلزم نظر و لمس حرام باشد) جایز نیست.
سوال: آیا معاینه افراد غیر بیمار براى کنترل سلامتى آنها، توسط پزشك نامحرم جایز است؟
جواب اگر ضرورت نباشد جایز نیست.
سوال: آیا مرد مى‌تواند نزد دکتر زن نامحرم رود؟ (با لمس بدن)
جواب: با امكان لمس از روى لباس یا با دست كردن دستكش هنگام معالجه مانع ندارد و بهتر است اگر ضرورت ندارد مرد به دكتر زن مراجعه نكند و چنانچه مستلزم لمس یا نظر حرام باشد، جایز نیست.
به طور کلى با وجود پزشکِ مماثل [:هم جنس]، رجوع به غیر مماثل در صورتى که مستلزم لمس یا نظرِ حرام باشد، جایز نیست ولى اگر پزشکِ مماثل در مورد یک بیمارى وجود نداشته و یا تخصص کافى را نداشته باشد، رجوع به غیر مماثل اشکال ندارد لکن باید به مقدار ضرورت اکتفا شود
صرف پزشک بودن به هیچ عنوان ایجاد محرمیت نمی کند. چیزی که هست در صورت ناچاری و نبود پزشک هم جنس و آن هم برای نجات و یا درمان بیمار، پزشکی که نامحرم است می تواند به قدر لزوم به بدن بیمار نگاه کرده و یا آن را لمس کند.
پی نوشت:
(1) لمس یعنی تماس مستقیم با بدن اوست اعم از اینکه این تماس در سطح پوست بدن باشد یا موی سر و یا ناخنها.
نگاه کردن به بدن نامحرم شرعا حرام است که مقدار بدن در مرد و زن متفاوت است. آنچه در فقه آمده است نگاه کردن مرد به تمام بدن زن به جز دستها تا مچ و گردی صورت او حرام است و زنها نباید به بیش از آنچه مردها عادتا می پوشانند نگاه کنند.
(2) سوال: لطفاً اضطرار را توضیح دهید. جواب: اضطرار یک مفهوم عرفى است و تشخیص آن مختلف است گاهى با عرف و گاهى به عهده متخصص در امور پزشکى و غیره مى‌‌باشد. (همان4)
(3) پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بخش استفتائات جدید
(4) همان
امید پیشگر
بخش احکام اسلامی
