قرآن در نگاه امام صادق(ع)

بی‌تردید قرآن کریم، کلام آسمانى و وحیانى است و اگر انسان بخواهد کلام خدا را بخواند و یا گوش دهد باید تنها سراغ قرآن برود و از سوى دیگر تنها معجزة ماندگار الهى و حجت خداوند به شمار می‌آید.

بی‌گمان آشنایى و بهره‌مندى کامل و همه جانبه در تمامى عرصه‌هاى زندگى نیازمند تفسیر و تبیین از سوى قرآن شناسان است. از این رو پیامبر اسلام ـ‌که خود امین وحى و مفسر اصلى آن به شمار می‌آید‌ـ هنگام عزم رحیل در مناسبت‌هاى مختلف با بیانات گونا‌گون (از جمله حدیث ثقلین)، على و یازده فرزندش را هم عِدل قرآن و به عنوان دو گوهر گرانبها در میان امت مسلمان معرفى کرد.

قرآن بدون عترت و عترت بدون قرآن نمی‌تواند به غرض و فلسفه وجودى خود دست یابد. ارتباط میان عترت و قرآن دو سویه است، از طرفى قرآن اهل بیت را والاترین انسانها معرفى می‌کند و از سویى آگاه‌ترین انسانها به معارف و حقایق قرآن، اهل بیت علیه السلام علیهم‌السلام می‌باشند.

جایگاه اهل بیت علیهم‌السلام در قرآن

پیوند میان قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام، پیوند میان نور و بینایى است، نور وحى در ذات خود روشن و روشنگر است اما بهره‌گیرى از آن نیازمند چشمانى بینا و نافذ است. همراهى اهل بیت با قرآن در حدیث ثقلین تاکید و تأییدى است از سوى پیام‌آور وحى بر این رابطه وثیق و مستحکم و این رابطه وثیق میان قرآن و اهل بیت با اشاره و خواست صاحب وحى یعنى بارى تعالى بوده است. این مطلب نشانگر جایگاه ائمه و مکتب تفسیرى آنان در رابطه با قرآن دارد.

 قرآن، تجلى‏گاه خداوند

كلام الهى، جلوه‏اى از قدرت و علم و حكمت‏خداست و آیات قرآن،هریك نشانه‏اى از عظمت الهى است. امام صادق(علیه السلام) در زمینه جلوه‏گاه‏بودن قرآن براى ذات مقدس خدا البته براى چشم‏هاى بیدار ودلهاى آگاه مى‏فرماید:

« لقد تجلى الله لخلقه فى كلامه و لكنهم لایبصرون ؛¹ خداوند بر خلق خویش در كلام خودش تجلى كرده است، ولى آنان خدارا نمى‏بینند.»

2- گنجینه كامل

معارف قرآن بى‏پایان است. به تعبیر خود قرآن « تبیانا لكل شیى‏ء » است; بیانگر هرچیز. هر پند و حكمت، هر حكم و قانون، هر علم ودانش ریشه در قرآن دارد. حتى براى آگاهى از سرگذشت پیشینیان وسرنوشت آیندگان و دانشهاى آسمان و زمین باید به قرآن نگریست وبه كمك اهل‏بیت علیهم السلام ، از این منبع و گنجینه كامل بهره‏گرفت. امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: « خداوند بى‏همتا و قدرتمند، كتاب خویش را بر شما نازل فرمود واو راستگو و نیكوكار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان كه پیش‏از شما بودند و آنان كه پس از شما خواهند آمد، همچنین خبرآسمان و زمین است...»

و در سخن² دیگرى به جنبه تبیان بودن قرآن چنین اشاره‏مى‏فرماید: «ان الله انزل فى‏القرآن تبیان كل شى‏ء، حتى و الله ما ترك شیئایحتاج العباد الیه الا بینه للناس...»³

خداوند در قرآن، بیان هرچیز را نازل كرده است. به خدا قسم هیچ‏چیزى را كه بندگان به آن نیازمندند، فروگذار نكرده و براى مردم‏بیان فرموده است.

3- عهدنامه الهى

قرآن، عهدى استوار میان خدا و مردم است و آیات این كتاب، متن‏این عهدنامه را بیان مى‏كند. در عهد نامه باید نگریست، به آن‏باید پاى‏بند بود، مفاد آن را نباید زیر پاگذاشت. امام صادق (علیه السلام) درباره این عهدنامه و لزوم تلاوت بخشى از آن در هرروز، چنین‏مى‏فرماید:

« القرآن عهدالله الى خلقه، فقد ینبغى للمرء المسلم ان ینظرفى‏عهده و ان یقراء منه فى‏كل یوم خمسین آیه؛⁴ قرآن عهد خداوند نسبت‏به بندگان اوست. سزاوار است كه یك انسان‏مسلمان در این عهدنامه الهى بنگرد و هر روز پنجاه آیه از آن رابخواند.»

روشن است كه مرور بر مفاد یك عهدنامه، براى یادآورى از آن قرارداد و رعایت آن در عمل است. میثاق خدا با بندگان برشناختن‏احكام الهى و عبرت گرفتن از حكایات قرآن و عمل به اوامر او وتدبر در آیات است. جالب است كه امام صادق (علیه السلام) وقتى مى‏خواست قرآن‏تلاوت كند، قرآن را كه به دست راست‏خویش مى‏گرفت، دعایى مى‏خواندكه به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال این قرار داد،اشاره دارد. مضمون آن دعا چنین است:

« خداوندا! من عهد و كتاب تو را گشودم. خدایا! نگاهم را در این‏كتاب، عبادت قرار بده و قرائتم را تفكر، و تفكرم را عبرت‏آموزى. خدایا! مرا از آنان قرار بده كه از مواعظ تو در این‏كتاب، پند مى‏گیرند و از نافرمانى‏ات پرهیز مى‏كنند. وقتى كتاب تورا مى‏خوانم، بر دل و گوشم مهر مزن و بر دیدگانم پرده میفكن وقرائت مرا خالى از تدبر مگردان، بلكه مرا چنان قرار بده كه درآیات و احكامش ژرف بنگرم، دستورهاى دین تو را بگیرم و عمل كنم‏و نگاه مرا در این كتاب، غافلانه و قرائتم را بیهوده و بى‏ثمرمساز.» ⁵

4-آینه عبرت

درخلال آیات قرآن، سرگذشت اقوامى از گذشته آمده است. چه نیكان وصالحان كه در سایه ایمان و عمل و پیروى از حق، سعادتمند شدند،چه عنودان و لجوجان كه با تكذیب انبیا و انكار خدا و طغیان وفساد، گرفتار عذاب الهى گشتند. قرآن، كتاب قصه و داستان نیست،ولى سرشار از قصص و حكایات افراد و امتهاست و همه بر اساس درس‏گرفتن و الهام و عبرت و پند.

امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: « علیكم بالقرآن! فما و جدتم آیه نجابها من كان قبلكم فاعملوابه، و ما وجدتموه هلك من كان قبلكم فاجتنبوه ؛⁶ برشماباد قرآن! هر آیه‏اى را كه یافتید كه گذشتگان، با عمل به‏محتواى آن آیه نجات یافتند، شماهم به آن عمل كنید و هر آیه رادیدید كه بیانگر هلاكت پیشینیان است، شماهم از آن (عامل هلاكت)بپرهیزید.»

این شیوه برخورد با آیات قرآن، سودمندترین شیوه‏اى است كه درعمل فردى و اجتماعى مسلمانان اثر مى‏گذارد و قرآن هدایتگر قارى‏مى‏شود.

5- همیشه زنده و شاداب

غیر از احكام قرآن و حلال و حرام آن كه ابدى است، خود این كتاب‏ژرف و فصیح و متین نیز با گذشت زمان كهنه نمى‏شود و پیوسته‏معارف آن براى همه اقشار در همه زمانها درخشندگى و آموزندگى‏دارد.

امام صادق (علیه السلام) در حدیثى به رمز و راز این جاودانگى و طراوت‏همیشگى در كلام خدا اشاره دارد. مردى از آن حضرت مى‏پرسد: چراقرآن با نشر و درس و بررسى، تازه‏تر و شاداب‏تر مى‏شود و هرگزكهنه نمى‏شود؟

امام صادق (علیه السلام) در پاسخ مى‏فرماید: « لان الله تبارك و تعالى لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون‏ناس فهو فى كل زمان جدید و عند كل قوم غض الى یوم القیامه ؛⁷ براى این كه خداى متعال آن را براى زمانى خاص یا مردمى خاص‏قرار نداده است. از این رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هرقومى شاداب است تا روز قیامت.»

طراوت و تازگى قرآن براى همه و همیشه، به خاطر آن است كه معجزه‏جاوید پیامبر(صلی الله علیه و آله) و كلام الهى است و در هر عصرى پاسخگوى نیازهاى‏فكرى، هدایتى و اجتماعى مردم است.

نتیجه گیری :

بحثمان را با حدیثی زیبا ازامام صادق(علیه السلام ) به پایان می بریم که فرمودند :  به دنبال مونسى بودم كه در پناه آن، آرامش پیدا كنم، آن را در قرائت قرآن یافتم.

امید است كه در سایه رهنمودهاى حضرت صادق (علیه السلام) ، با چشمه وحى الهى‏آشناتر شویم و «قرآنى‏» بیاندیشیم و «قرآنى‏» زندگى كنیم.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان

پی نوشت ها :

1- بحارالانوار، ج‏89، (بیروت)، ص‏107.

2- كافى، ج 2، ص‏599.

3- بحارالانوار، ج‏89، ص 81.

4- وسایل الشیعه، ج 4، ص‏849.

5- بحارالانوار، ج 95، ص 5.

6- الحیاه، ج 2، ص‏116.

7- بحارالانوار، ج‏89، ص 15.

منابع :

مقاله ای از " جواد ذوالجلالی " ، پیرامون قرآن

سایت رسول نور

سایت ایکنا