نوروز عیدی دینی یا ملی؟

پرسشی که ممکن است در ذهن هر مسلمان ایرانی باشد این است که چرا نوروز به عنوان عید مطرح شده است؟ آیا عید نوروز همانند اعیاد اسلامی دیگری چون عید فطر و غدیر است؟ یا ماهیت این عید کاملا متفاوت با عیدهایی است که بزرگان دین معرفی کرده اند؟ اگر عید نوروز اسلامی نیست آیا مخالف با دستورات اسلامی است یا اینطور نیست؟

به این نکته باید توجه داشت که آنچه بر روی آن بحث است تنها روز اول فروردین است نه سیزده روز اول بهار! روایاتی هم که در باب اعمال نوروز آمده است برای یک روز است مانند روزه و یا غسل و یا ادعیه وارده در نوروز همگی مربوط به روز اول نوروز است.

 اینجا سه نظر وجود دارد:

1. نوروز عید ملی و باستانی است. که اکثر فقها چنین نظری دارند.

 سخن امام خمینی(ره) در باب نوروز:

عید نوروز هم عید ملی است و اسلامی نیست لکن اسلام هم مخالفتی با او ندارد.  و در جایی دیگر می فرماید: عید نوروز عید باستانی است اما تمام برنامه های اعیاد اسلامی جزء دین اسلام بوده و شارع مقدس آنها را به طور کلی امضا می کند؛ همچنین اعیاد اسلامی متعلق به تمام مسلمانان جهان است ولی عید نوروز یک عید دینی نیست اگرچه بعضی از اعمال خوب در آن انجام می شود که مورد تأیید اسلام است ولی عید نوروز متعلق به چند کشور از جمله ایران می باشد ولی جهانی نیست.[1]

امام اینگونه شاهد بر عید دینی نبودن نوروز می آورند که اگر نوروز عیدی متعلق به همه مسلمین بود و اسلامی باید تمام مسلمانان در سراسر جهان این روز را عید می گرفتند نه چند کشور .

از مراجع معاصر استفتاء شده که برخی مدعی هستند به استناد برخی روایات که این عید علاوه بر جنبه ملی، وجهه شرعی دارد؛ از جمله به روایاتی از معلی بن خنیس استناد می شود یا روایتی از امام علی علیه السلام ذکر می شود که هر روزتان نوروز باد. آیا استدلال به این روایات تامّ است و می توان برای نوروز وجهه دینی و شرعی درست کرد؟ از جوابی که مراجع بزرگوار داده اند شرعی بودن این عید ثابت نمی شود:

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای حفظه الله

سعی کنید اطلاعات تاریخی و غیر آن را از منابع معتبر که در اختیار افراد مطلع و مورد اعتماد است دریافت نمائید.

آیت الله فاضل لنکرانی: شما مطالب مربوط به دین خود را از مرجع تقلیدتان اخذ کنید نه از مردم عوام و افرادی که بدون علم کافی سخن می گویند. کما اینکه نمی توانید به یک روایت استناد کنید در حالی که روایات دیگر هم داریم و شما صحت آن را تشخیص نمی دهید. [2]

آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: نوروز از اعیاد اسلامی نیست هر چند در بعضی روایات دستور دعا و غیره وارد شده باشد. [3]

آیت الله العظمی مکارم شیرازی: روایت مذکور از نظر سند ضعیف است و نوروز جنبه شرعی ندارد ولی عید ملی و طبیعی است.

آیت الله العظمی بهجت(ره): در روایات برای نوروز وجهه دینی و شرعی داده نشده، فقط نوشته شده که در نوروز این جریانات اتفاق افتاده و مرحوم مجلسی دعا نقل کرده است.

آیت الله العظمی سیستانی: صحت آنها ثابت نیست. [4]

 2. نوروز عید دینی است

هستند از علمای بزرگ که به عید نوروز وجه دینی داده اند از جمله:

آیت الله العظمی سید محمد تقی خوانساری (ره): ظاهرا عید گرفتن آن با قطع نظر از اَخبار مَن بلَغ مستحب شرعی است و کافی است در اثبات آن (خبر معلی بن خنیس) که مورد قبول نزد بزرگان اصحاب مثل شیخ طوسی و یحیی بن سعید و علامه و شهید رضوان الله علیهم می باشد. [5]

3. نوروز عید تکوینی است.

آیت الله محمد حسین آل کاشف الغطاء(ره): ما چهار گونه عید داریم:

1. اعیاد دینی مانند عید فطر و قربان

2. اعیاد مذهبی مانند عید غدیر

3. عید ملی که هر مملکت و کشوری برای خود روزی را عید می دانند.

4. عید تکوینی که عالم عید می گیرد نه آنکه انسان آن را جعل می کند و عید قرار می دهد. مانند عید نوروز که عالم خرم و خوشحال و درختها سبز شکوفا می گردند پس این عید، عید عالم است نه عید مجوس یا غیر آنها، خلاصه عیدداری در این روز نه حرام است و نه بدعت و نه مکروه و نه عید عجم و نه عید عرب. پس مستحب است طبیعة و تکوینا و اخبار شرعیه در اینجا مؤکد است نه مؤسس. [6]

با توجه به مطالب بالا دانسته می شود که مشهور علمای مخصوصا علمای حاضر عید نوروز را به عنوان یک عید دینی قبول ندارند هر چند روایاتی در باب نوروز در کتابهای حدیثی وجود دارد اما تشخیص اینکه آیا این روایات اولا از معصوم باشد یا نه؟ (یعنی آنان که روایت را نقل کرده اند در نقلش راستگو بوده اند و از خود چیزی به معصوم نسبت نداده باشند.) در این تردید دارند و راوی را مورد اعتماد نمی دانند. ثانیا بر فرض که روایت صحیح باشد و در واقع از معصوم صادر شده باشد در اینکه آیا مضمون روایت چیست هم جای بحث دارد. یعنی منظور امام چه بوده است؟ آیا امام علیه السلام در صدد تأیید عید نوروز بوده یا نه؟ ثالثا هر چند روایاتی درباره نوروز و اعمال خاص و دعاهایی وارد شده اما در روایات بر اینکه دستور به عیدگرفتن شده باشد محل تأمل است. اگر ائمه دستور می دادند که این روز را عید بگیرند در آن صورت نوروز عید دینی می شد همانند شفارش ایشان به عید گرفتن روز غدیر خم.

سؤال دیگر اینکه بر فرض که نوروز وجهه دینی نداشته باشد آیا عید گرفتن این روزها جایز است؟

مقام معظم رهبری حفظه الله : درباره ی عید گرفتن نوروز می فرمایند: در اصل عید گرفتن اشکالی نیست اما باید از کارهای حرام احتراز شود.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی: عید نوروز مراسم و جنبه های مثبتی دارد مانند پاک سازی منزل و صله رحم و دید و بازدید و امثال اینها که از نظر شرع مقدس اسلام خوب است ولی از مراسم خرافی مانند چهارشنبه سوری و سیزده بدر سزاوار است اجتناب شود.

آیت الله العظمی فاضل لنکرانی(ره): عید فی حد نفسه مانعی ندارد ولی انجام محرمات شرعی در هیچ حال و تحت هیچ عنوان جایز نیست و مسلمانان و مؤمنان باید از کار حرام همواره اجتناب کنند و در این گونه موارد نهی از منکر کنند. [7]

پی نوشت ها:

1. صحیفه نور، امام خمینی، ج17 ، ص  215

2. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 5، ص 67

3 و 4. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 5، ص 68

5. نوروز سید محمد علی میلانی، ص47

6. همان، ص44

7. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 1، صص  159 و 160

گروه دین تبیان