زمان خلقت جهنم !
وقتی ابلیس تکبر و عصیان کرد، خداوند نفرمود که بابت این عصیان جهنمی خلق شد و یا در آخرت جهنمی خلق خواهم کرد و تو و اتباعت را در آن جای خواهم داد! بلکه فرمود: جهنم را از او ابتاعت پر می‌کنم. یعنی جایگاهی که محل دور شدگان از رحمت و عذاب است وجود دارد و تو اهل تو از انسان و جن را (که تنها موجودات برخوردار از اختیار و انتخاب می‌باشند) پر می‌کنم .
آیا جهنم قبل از عصیان ابلیس خلق شده بود، یا پس از آن خلق شده است ؟
برای روشن‌تر شدن مفهوم در ذهن باید ابتدا به معانی و مفاهیم اسامی دقت نمود و پس از آن مفاهیم حقیقی را مورد توجه قرار داد.
الف - جهنم، اسامی متفاوتی در قرآن کریم دارد. اگر چه ما معمولاً همه را به یک معنا در نظر می‌گیریم، اما همین اصرار و تأکید کلام وحی به تفاوت اسامی که طبعاً معانی و مفاهیم متفاوتی را حمل می‌کنند، بیانگر تفاوت حقیقت آنهاست. به عنوان مثال ابتدا به ذهن اینگونه خطور می‌کند که «جهنم» و «نار» یک معنا و یک چیز است. در هر حالی که «نار» همان آتش و عذاب سوزاندن و «جهنم» جایگاه آتش و عذاب است.
همین عدم دقت در مفاهیم و معانی و حقایق سبب گردیده است که دیدگاه‌های متفاوت و حتی انحرافاتی در عقاید مسلمین نسبت به جنت و نار پدید آید، تا آن جا که برخی آنها را در قالب‌های «زمان» و «مکان» که مختص به عناصر مادی است جستجو نموده‌اند و برخی دیگر معتقدند که اصلاً جنت و جهنم در قیامت خلق می‌شوند! و حال آن که هر دو دیدگاه خطاست. نه جنت و جهنم عناصر مادی هستند که در قالب «زمان و مکان» بگنجند و نه آن که بعداً خلق خواهند شد. چنان چه قرآن کریم مکرر به خلقت جنت و جهنم تصریح و تأکید نموده است که به عنوان نمونه به دو آیه‌ی ذیل اشاره می‌گردد:
«كلاََّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ * لَترََوُنَّ الجَْحِیمَ * ثُمَّ لَترََوُنهََّا عَینَْ الْیَقِینِ» (التکاثر، 5 - 7) ؛ نه، باز تاكید مىكنم كه اگر به علم الیقین برسید * آن وقت دوزخ را خواهید دید * آن وقت به عین الیقینش مشاهده خواهید كرد.
«یَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْكافِرینَ» (العنکبوت - 54)؛ کافران با شتاب از تو (پیامبر) تقاضای عذاب (جهنم) دارند، در حالی که هم اکنون دوزخ بر آنان احاطه دارد.
چنان چه مشهود است از همین دو آیه مسلم می‌شود که جنت و جهنم از هم اکنون وجود دارند، منتهی همان‌گونه که هیچ موجود غیر مادی به چشم سر دیده نمی‌شود، اما بسیاری از حقایق دیگر به چشم عقل و علم دیده می‌شوند، جنت و جهنم نیز از آن جهت که از عناصر مادی تشکیل نشده‌اند، به چشم سر دیده نمی‌شوند، منتهی اگر کسی عقل، علم، یقین و توجه داشته باشد، در همین دنیا آنها را می‌بیند.
شاهدیم پیامبر اکرم (ص) در تعریف جنت، مفاهیم متفاوتی بیان می‌فرمایند و در یک جا سائلی از او می‌پرسد: جنت چیست؟ می‌فرمایند: «انا الجنة» - جنت من هستم
ب – باید دقت نمود که «جنت و جهنم» نیز از نشئه‌ها و عوالم متفاوت «وجود» هستند و وجود ممکنات و مخلوقات که همه جلوه‌‌های اسمای الهی می‌باشند، مراتب و مقاماتی دارند و هر مرتبه از جایگاه ویژه‌ی خود برخوردار است و البته چنان چه بیان گردید، این جایگاه مانند اماکن مادی نیست. جایگاه وجودهای کامل و مقامات عالی، جنت است که آن هم مراتب دارد و حد والای آن سدرة‌المنتهی می‌باشد و جایگاه وجودهای پست و نازل (کفار و پوشانندگان حقایق، منافقین، عصیان‌گران به خداوند متعال و ...)، جهنم است.
ج - وجود از تجلی رحمت الهی است. لذا آن وجودی اعلی‌تر است که بیشتر تجلی رحمت الهی باشد. از این روست حق تعالی به انسان کامل و اعلی مرتبه‌ی وجود، حضرت محمد مصطفی صل الله علیه و آله و عجل فرجهم که اشراف مخلوقات است می‌فرماید:
«وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلىَ * ثمَُّ دَنَا فَتَدَلىَ * فَكاَنَ قَابَ قَوْسَینِْ أَوْ أَدْنىَ» (النجم، 7-9)؛ و او در بلندترین افق جاى گرفته * و در عین بلندى رتبهاش به خدا نزدیك و نزدیكتر شده * او رسول را آن قدر بالا برد كه بیش از دو كمان و یا كمتر فاصله نماند.
و هنگامی که والاترین تجلی رحمت و عالی‌ترین مقام وجود را برای هدایت همگان مبعوث و ارسال نمود، فرمود:
«وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ» (الأنبیاء - 107) ؛ و ما تو را جز رحمتى براى جهانیان نفرستادهایم.
یعنی او آمده است تا همگان را به بالاترین مقامات و درجات وجودی (برخورداری از رحمت) هدایت نماید.
لذا شاهدیم پیامبر اکرم (ص) در تعریف جنت، مفاهیم متفاوتی بیان می‌فرمایند و در یک جا سائلی از او می‌پرسد: جنت چیست؟ می‌فرمایند: «انا الجنة» - جنت من هستم.
پس جایگاه هر کس که شامل رحمت الهی گردد، جوار رحمت، جوار جنت، جوار سدرة المنتهی (و اسامی دیگر جنت)، که همان جوار وجود مبارک و مقدس ایشان است می‌باشد. لذا شاهدیم که حتی ایشان در بیان حوض کوثر که در جنت قرار گرفته است، می‌فرماید: «حوضی»، یعنی: حوض من.
د – جهنم نیز جایگاه دور شدگان از رحمت الهی (لعنت شدگان) می‌باشد. وجود اهل جنت، خود جنت هستند و وجود اهل جهنم، خود جهنم هستند و در قیامت این «جنت‌ها» را می‌آورند و در جایگاهی که محل امن، کمال، جمال ... و سایر تجلیات رحمت الهی است و همه‌ی این «جهنم»ها را می‌آورند و در جایگاهی که محل عذاب (دوری از رحمت) است قرار می‌دهند.
پس، از همان موقع که رحمت الهی تجلی یافت، و وجودهایی از استعداد نزدیکی یا دوری از رحمت (اختیار و انتخاب) برخوردار گردیدند، جایگاه آنان نیز معلوم شد.
و یک دلیل دیگر قرآنی آن که وقتی ابلیس تکبر و عصیان کرد، خداوند نفرمود که بابت این عصیان جهنمی خلق شد و یا در آخرت جهنمی خلق خواهم کرد و تو و اتباعت را در آن جای خواهم داد! بلکه فرمود: جهنم را از او ابتاعت پر می‌کنم. یعنی جایگاهی که محل دور شدگان از رحمت و عذاب است وجود دارد و تو اهل تو از انسان و جن را (که تنها موجودات برخوردار از اختیار و انتخاب می‌باشند) پر می‌کنم:
«قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعینَ» (الأعراف - 18)؛ گفت از آسمان بیرون شو، مذموم و مطرود، هر كه از آنها از تو پیروى كند جهنم را از همه شما لبریز مىكنم.
در قرآن کریم به صراحت تصریح شده است که وقتی ابلیس به خاطر تکبر و عصیانش از ظل رحمت الهی دور شد و از جایگاه مقامات عالی اخراج شد، از خداوند منان خواست که جان او را نگیرد و فوری و آنی او را به جایگاه اهل عذاب و دور شدگان ابدی از رحمت منتقل ننماید. و پس از آن که از روی بغض و حسادت قسم یاد کرد که بر سر راه همگان می‌نشیند [و البته به جز افراد مخلص که راه تسلط شیطان را می‌بندند]، خداوند کریم نیز قسم یاد نمود که جهنم را از او و پیروانش پر خواهد کرد:
«قَالَ فَاخْرُجْ مِنهَْا فَإِنَّكَ رَجِیمٌ * وَ إِنَّ عَلَیْكَ لَعْنَتىِ إِلىَ یَوْمِ الدِّینِ * قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنىِ إِلىَ یَوْمِ یُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِینَ * إِلىَ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ * قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ * إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ * قَالَ فَالحَْقُّ وَ الحَْقَّ أَقُولُ * لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَ مِمَّن تَبِعَكَ مِنهُْمْ أَجْمَعِینَ» (ص، 77 - 85)؛ (خداوند متعال) گفت: پس بیرون شو از بهشت چون كه تو رانده شدهاى * و بدان كه لعنت من تا قیامت شامل حال تو است * گفت: پروردگارا حال كه چنین است پس تا قیامت كه همه مبعوث مىشوند مرا زنده بدار * گفت: باشد تو از زندگانى * تا روزى كه آن وقت معلوم مىرسد * گفت پس به عزتت سوگند كه همه و همهشان را گمراه خواهم كرد * مگر بندگان مخلصت از ایشان را * گفت پس حق این است و من حق مىگویم * كه جهنم را از تو و از هر كه پیرویت كند از همه پر مىكنیم.
بخش قرآن تبیان
منبع : سایت شبهه (مرکز پاسخگویی به شبهات)
