اهل تسنن درباره زینب (سلام‌الله‌علیها) چه می‌پویند؟
پنجم جمادی الاولی سال پنجم و یا ششم هجرت، پرثمرترین میوه شجاعت و بردباری، عفت و پاکدامنی در مدینه منوره ظاهر گشت.1 او مظهر عواطف و احساسات پاک و ثمره وجودی دو دریای مواج و خروشان نبوت و امامت گشت و بیت علوی را نورانیتی دیگر بخشید و سومین اثر زیبای «مرج البحرین یلتقیان2» شد. به طوری که به انسان‌های شرافتمند جهان، افتخار دیگری دارد. قدومش بر همگان مبارک و راهش پر رهرو باد.
بابش علیِ عالی و مامش زهراست، خواهی که شوی با خبر از رتبه او، زینب درّ گرانبهای نبوی و علوی است. لحظه‌ای که پا به عرصه وجود گذاشت، جهت جلوه بیشتر درخشش روحانی وجودی‌اش در برابر همه ستمگری‌ها و تاریکی‌های تاریخ نسبت به معنویات، پنج تن آل عبا دست به تربیت و پرورش وی یازیدند و او را مورد توجه قرار دادند، از این رو زینب بعد از مادرش، مظهر وجودی پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین گردید، و به حق وی را زینب یعنی زینت پدر نامیدند.
نام‌گذاری
عقیله بنی هاشم آنگاه که پا به عرصه وجود گذاشت و در منزل وحی در کنار پنج تن قرار گرفت. مادرش فاطمه اطهر علیهاالسلام رو به شوهرش علی بن ابیطالب علیه السلام کرد و از او خواست تا نام زیبایی را به رایش انتخاب کند. آن حضرت فرمود: «در این امر مهم، بر پیامبر خدا پیشی نخواهم گرفت. باید مقداری تحمل کنیم تا آن وجود نازنین از سفر برگردد».چون رسول خدا از سفر بازگشت، آن دو نام‌گذاری اولین فرزند دختر خویش را بر عهده آن حضرت گذاشتند. آن بزرگوار کمی تأمل نمود، در آن هنگام جبرئیل نازل شد و سلام و درود حضرت حق را بر وی ابلاغ کرد و سپس گفت: «نام این نوزاد را زینب بگذار، زیرا خداوند این نام را برگزید و آن را انتخاب کرد». بعد هم پیش‌گویی‌هایی را نسبت به حوادث و قضایای آینده آن سلاله پاک بیان داشت.3
زینب علیهاالسلام ، دختر امیرالمؤمنین، را زینب کبری نامیده اند تا از دیگر زینبها، همچون زینب بنت محمّد، جدا گردد و نیز او را صدیقه صغری گفته اند تا از مادرش صدیقه کبری علیهاالسلام جدا گردد.
القاب زینب
عظمت و قدرت روحی دختر امیرالمؤمنین در میدان‌های مختلف سبب گردید که او همچون استوانه محکمی باشد که بخش سنگینی از بار امامت و زعامت پدر و دو برادرش را بر دوش کشد. محدثان و مورخان برای آن حضرت القاب گوناگونی را ذکر کرده اند که هر کدام نشانگر قوت موضع‌گیری آن بانوی بزرگوار در برابر حوادث و رویدادهای مختلف است، همانند تحمل رحلت پیامبر گرامی اسلام، شهادت صدیقه طاهره در دوران خردسالی، شهادت امیرالمؤمنان در محراب کوفه، تحمل شهادت امام مجتبی و از همه بالاتر واقعه پرحماسه و خونین کربلا که در کمتر از نصف روز شاهد به خون غلتیدن امام زمان خویش، حسین بن علی بن ابیطالب، گردید و همراه او نزدیک به 17 نفر از نزدیک‌ترین افرادش، همچون فرزند و فرزندان برادر و یا خواهر بودند. برخی از القاب زیبای آن بانوی مکرّمه در روایات مستند آمده و برخی هم برخواسته از صفات عالیه و فضایل بی‌شمار آن حضرت است.رسول خدا سخنان زینب را شنید و اشک‌های مبارکش جاری شد. بعد فرمود: آنچه را در خواب دیده‌ای واقعیتی است که آن را توضیح میدهم. سپس فرمود: «آن درخت بزرگی را که بدان تکیه کرده بودی، جد توست و بعد هم شاخه قوی بزرگ مادرت، فاطمه زهرا، است و شاخه بزرگ دیگر پدرت، علی بن ابیطالب، است و دو شاخه بعد از آن حسن و حسین میباشد
زینب کبری از نگاه اهل سنت
دانشمندان و نویسندگان و جامعه اهل سنت زینب کبری را عزیز و گرامی میدارند و با تمام وجود در برابر شخصیت آن حضرت کرنش می‌نمایند و اعتقاد درونی خویش و خضوع و خشوع خود را بر زبان و قلم اظهار می‌کنند. از تاریخ درخشان و سراسر شورآفرین زندگی این بانوی سترگ و قهرمان، نزدیک به 1352 سال میگذرد و طبق پژوهشی که انجام گرفته بیش از یک‌صد و هفتاد کتاب مستقل4 و صدها مقاله نوشته شده است.
اساس این امر دو مطلب ذیل میتواند باشد:
اول: زینب کبری تربیت یافته بیت رسالت و نبوت و آیینه تمام‌نمای عفت فاطمی و اصالت محمدی و شجاعت علوی است. او دختر امیر مؤمنان و خلیفه رسول خداست و نواده پیامبر بوده، رسول گرامی اسلام او را تکریم نموده و بر او ارج نهاده، سخن و کلام او را می‌شنیده و بر آن تحلیل داشته است. در روایات آمده: آخرین روزهای عمر پیامبر که زینب کبری حدود 5 سال داشت خدمت آن حضرت آمد. عرض کرد: «جد بزرگوار دیشب در عالم خواب دیدم که تندباد سیاهی همه جا را فرا گرفت به طوری که همه جا تاریک شد و آن باد تند مرا نیز جابجا نمود. خود را به درخت تنومندی رساندم و پناهنده شدم. فاصله‌ای نشد که آن درخت نیز از جا کنده شد و بر زمین افتاد. من به یکی از شاخه‌های قوی آن درخت متمسک شدم که او هم قطع گردید. دوباره شاخه قوی دیگری را گرفتم که آن تندباد او را هم شکست. از خواب بیدار شدم».
رسول خدا سخنان زینب را شنید و اشک‌های مبارکش جاری شد. بعد فرمود: آنچه را در خواب دیده‌ای واقعیتی است که آن را توضیح میدهم. سپس فرمود: «آن درخت بزرگی را که بدان تکیه کرده بودی، جد توست و بعد هم شاخه قوی بزرگ مادرت، فاطمه زهرا، است و شاخه بزرگ دیگر پدرت، علی بن ابیطالب، است و دو شاخه بعد از آن حسن و حسین میباشد.
با فقدان من و اینان دنیا را ظلمت و ستم فرا خواهد گرفت (و بعد از شهادت فرزندم حسین) عزا و ماتم و حزن همه را فرا خواهد گرفت.»5
تحلیل پیامبر خدا بر رؤیای زینب کبری نواده خویش و متأثر گشتن به هنگام استماع سخنان دختری پنج ساله چیزی جز عزت نهادن و گرامی داشتن آن کریمه نخواهد بود.
دوم: شخصیت ذاتی زینب کبری از بدو تولد تا لحظه رحلت عامل دیگری بوده که زندگی سراسر افتخار این بانو را از دیگر بانوان جدا ساخته است و در همه فراز و نشیبها فطرت خداشناسی و اوصاف رحمانی در وجودش تبلور یافته است و از این رو در صبر و مقاومت، پاکدامنی و عفاف، پشتکار و ایمان، زهد و پارسایی و ... زبانزد خاص و عام گردیده است. اینک از باب ذکر نمونه سخنان بعضی از شخصیت‌های اهل قلم جامعه اهل سنت را می‌آوریم:
الف) جلال‌الدین سیوطی در رساله «زینبیه» خویش می‌نویسد: «زینب در زمان جدش رسول خدا پا به عرصه جهان گشود و در دامن وی پرورش یافت. او هوشمندی توانا و دوراندیش و دارای قلبی پرقوت و پرصلابت بود».
سپس می‌افزاید: حسن بن علی هشت سال قبل از رحلت پیامبر خدا و حسین بن علی هفت سال قبل از آن و زینب کبری نیز پنج سال قبل از رحلت آن بزرگوار به دنیا آمده اند، پس زینب پنج سال از عمر خویش را در کنار پیامبر خدا گذرانده و تربیت یافته است».
ب) شیخ عزالدین معروف به ابن اثیر جزری می‌نویسد: «زینب دختر علی بن ابیطالب، مادرش فاطمه دختر رسول خدا بود. او در زمان پیامبر خدا به دنیا آمد و مقداری از زندگی آن حضرت را درک نمود. زینب تنها خانم متفکر و دانشمندی بود که از قوت فکر بالایی برخوردار بود. پدرش وی را به ازدواج عبداللّه بن جعفر درآورد خداوند به وی فرزندانی عنایت کرد که نام آنان علی، عون اکبر، عباس، محمد و ام‌کلثوم بوده است. او در واقعه کربلا همراه برادرش حسین بن علی بود. بعد از شهادتش به همراه قافله روانه شام گشت و در برابر یزید بن معاویه خطبه‌ای شیوا و پرمعنی ایراد کرد که در کتاب‌های تاریخی ذکر شده. ایراد آن خطبه درایت و عقل و اندیشه و قدرت بالای قلبی وی را میرساند.»6
یکی از بزرگ‌ترین زنان اهل بیت از نظر حسب و نسب و از بهترین بانوان طاهره که دارای روحی بزرگ و مقام تقوی و آیینه سر تا پا نمای رسالت و ولایت بوده، حضرت سیده زینب دختر علی بن ابیطالب میباشد که به نحو کامل او را تربیت کرده بودند و از پستان علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود
ج) استاد محمد فرید وجدی: «زینب، دختر علی بن ابیطالب، از جمله زنان با فضیلت و بزرگواری است که دوراندیشی و فکر با عظمتی داشت. او همراه برادرش حسین بن علی در واقعه کربلا حضور داشت به امر یزید بن معاویه آن خانم را به همراه دیگر اسراء به شام و شهرهای مختلف بردند که در شام زینب کبری در برابر یزید خطبه‌ای غراء خواند.»7
د) محمد غالب شافعی مصری: او که از نویسندگان مقتدر مصری است در مجله «الاسلام» سال اول شماره 27 علاقه و عشق خود را به زینب چنین مینگارد:
«یکی از بزرگ‌ترین زنان اهل بیت از نظر حسب و نسب و از بهترین بانوان طاهره که دارای روحی بزرگ و مقام تقوی و آیینه سر تا پا نمای رسالت و ولایت بوده، حضرت سیده زینب دختر علی بن ابیطالب میباشد که به نحو کامل او را تربیت کرده بودند و از سینه علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود. به حدی که در فصاحت و بلاغت یکی از آیات بزرگ الهی گردید و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت و تدبیر کارها در میان خاندان بنی هاشم و بلکه عرب مشهور شد و میان جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت را جمع کرده بود. شب‌ها در حال عبادت و روزها را روزه داشت و به تقوی و پرهیزگاری معروف بود.»8
تو گویی که زهرا بود در نماز به راز و نیاز و به سوز و گداز
پی نوشت ها:
1 ـ ریاحین الشریعة، ج3، ص33؛ زینب کبری در پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم هجرت به دنیا آمد، بعضی ولادت آن حضرت را اوائل شعبان سال پنجم هجرت و بعضی ماه رمضان و یا اواخر ربیع‌الثانی همان سال دانستهاند. (که به طور معمول مرجح خاصی برای اقوال فوق وجود ندارد).
2 ـ تفسیر نورالثقلین، الهویزی، ج5، ص191، ح17؛ مناقب، ابنآشوب، ج3، ص319.
3 ـ زینب الکبری، علامه جعفر نقدی، ص17 ـ 16.
4 ـ فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج2، ص636ـ637.
5 ـ مجله آیینه پژوهش، سال سوم (1371)، شماره‌های 15 ـ 14، ص160 ـ 154.
6 ـ زینب الکبری، علامه جعفر نقدی، ص19 ـ 18.
7 ـ اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، ج7، شماره 6961.
8 ـ دائرة معارف القرن العشرین، ج4، ص796 ـ 795.
بخش عترت و سیره تبیان
احمد زمانی
