چرا در نماز حضور قلب ندارم؟
همه مي‌دانيم که معناي حضور قلب در نماز چيست. همچنين در فضايل حضورقلب در نماز نيز، بسيار شنيده ايم. روايات بسيار زيادي دراين زمينه وارد شده است. شايد در اهميت اين مساله، همين روايت کافي باشد که: چيزي از نماز بنده قبول نمي شود جز آنکه با حضور قلب باشد. (1)
اما مساله ديگري هم هست که خيلي ها به دنبال آن هستند، در کتب اخلاقي نيز بدان اشاره شده و حتي در ميان روايات هم شما مي‌توانيد مطالبي در اين زمينه پيدا کنيد و آن هم بررسي علل و عواملي است که باعث برهم زدن حضور قلب نماز گذار مي‌شود.
يکي از اين عوامل بر مي‌گردد به مشکلات اعتقادي و خصوصا بحث توحيد. در اين مقاله به روايتي اشاره مي‌شود که به بررسي اين علت از منظر مسائل اعتقادي پرداخته و درباره آن سخن مي‌گويد. به اين معنا که هنوز براي نماز گزار، قطعي و يقيني نشده است که رزق و روزي فقط و فقط به دست خداست و بندگان همه ابزاري هستند در رساندن اين رزق.
رُوِيَ عَنِ الصّادق عَليهِ السّلام قال:
إِذَا قَامَ الْعَبْدُ فِي الصَّلَاةِ فَخَفَّفَ صَلَاتَهُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِمَلَائِكَتِهِ أَمَا تَرَوْنَ إِلَى عَبْدِي كَأَنَّهُ يَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِ غَيْرِي أَمَا يَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِي[2]
روايت از امام صادق صلوات الله عليه منقول است كه حضرت فرمودند:
هرگاه بنده به نماز بایستد و نماز خود را سبک به جا آورد، خداوند خطاب به ملائکه میفرماید: آیا بندۀ من را نمیبینید؟ گویا اینطور فکر میکند که برآورده کردن احتیاجات او به دست غیر من است. آیا نمیداند که برآورده کردن احتیاجات او به دست من است؟
نماز بدون حضور قلب و تند تند، مثل اين ميماند كه آدم بخواهد بدهياش را ادا كند؛ از سر و ته آن ميزند اما وقتی ميخواهد طلب را بگيرد، ميخواهد تا آخرش را هم بگيرد.
إِذَا قَامَ الْعَبْدُ فِي الصَّلَاةِ... آنگاه كه بنده ميايستد به نمازخواندن؛ و به تعبيري كه ما در گذشته در اين روايات داشتيم، آنگاه که ميخواهد بدهي الهي را ادا كند. گفته شد که يك طلب از خدا داري که روزيات است و يك بدهي هم داري كه واجباتت است. آنگاه كه ميخواهد بدهياش را به خدا ادا كند. يكي از بدهيها هم نماز است.
فَخَفَّفَ صَلَاتَهُ... اگر واجباتش باشد و كم بگذارد، اين اصلاً نماز نيست. اين را بگذار كنار. چه بسا نظر اين است که آن آدابي را كه در نماز بايد رعايت كند، رعايت نميكند؛ از حضور قلب خبري نيست. همواره در فكرش مسائل ديگري است. چه بسا اشاره به اين هم باشد که از يك سنخ آداب مستحبّه مؤكّده (که در نماز داريم) هم خبري نيست. به تعبير من فقط قدر متيقّن از واجبات را ادا ميكند.
قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِمَلَائِكَتِهِ أَمَا تَرَوْنَ إِلَى عَبْدِي... اينجا خداوند خطاب به ملائكه و فرشتگانش ميفرمايد: شما اين بنده من را نميبينيد؟! چون نماز يك نوع بندگي كردن خداست و عبادت است، عبادت يعني بندگي. لذا تعبير ميكند به «عَبْدِي»
كَأَنَّهُ يَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِ غَيْرِي... گويا اينطور ميبيند که برآورده كردن احتياجات او بدست غير من است. أَمَا يَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِي؟! اين را نميداند که برآورده كردن احتياجات او بدست من است؟ نماز بدون حضور قلب و تند تند، مثل اين ميماند كه آدم بخواهد بدهياش را ادا كند؛ از سر و ته آن ميزند اما وقتی ميخواهد طلب را بگيرد، ميخواهد تا آخرش را هم بگيرد. چطور شد اينجوري شده؟ بدهي الهي را كه ميخواهي ادا كني، سر و ته آن را ميزني، امّا وقتي كه ميخواهي روزي را از خدا بستاني، تا آخرش میستانی، و بعدش هم همواره ميگويي: بده. انصاف هم خوب چيزي است!!
تندتند نماز ميخواند تا مشتري از دستش نرود. خيال ميکند مشتري روزياش را ميدهد.
تندتند نماز ميخواند تا مشتري از دستش نرود. خيال ميکند مشتري روزياش را ميدهد. كَأَنَّهُ يَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِ غَيْرِي. گويا ميبيند و اينطوري فكر ميكند كه برآورده كردن احتياجات او بدست ديگری است. أَمَا يَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِي؟! اين را نفهميدي تو که من بايد احتياج تو را برآورده كنم نه مشتري!! پس در اداء دين الهيات كم نگذار.
منابع:
1. نصايح، ص 356.
2. اصول كافي، جلد3، صفحه269
برگرفته از بيانات آيه الله مجتبي تهراني
تهيه: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان
