مشق شب اوليا

شايد فکر کنيد، اولياي خدا فقط اعمالشان با ما متفاوت است. يعني چون خالص‌ترند، چون عامل‌ترند، چون زاهدترند، از ديگران جلوترند. ولي با کمي دقت به خوبي روشن مي شود که مساله فقط به اينجا ختم نمي‌شود.

چون فکر، مقدمه و شالوده هر کاري است لذا افکار اوليا نيز با ما متفاوت است. به تعبير ديگر تا کسي فکر سالم نداشته باشد، يقينا عمل صالح هم نخواهد داشت. اگر کسي عمل نيک انجام مي‌دهد، چون به آن کار نيک فکر کرده و درباره آن انديشيده است.

خيلي از مردم شب هنگام و موقع خواب به امور دنيوي خود فکر مي‌کنند. حساب و کتاب مي‌کنند و يا مسائل ديگري را که در رابطه با دنياي پيرامونشان است مورد بررسي قرار مي دهند. اما دوستان خدا، گونه ديگري فکر مي‌کنند.

رُوِيَ عَنِ الصّادق (عليه السلام) قال:

إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً. [1]

آنگاه كه در بسترت مأوا مي­كني دقّت كن که امروز از چه چیزهایی بهره گرفتي و چه چیزی گرد آوردي و به ياد بياور که می­میری و قيامتی هم داري كه آنجا بايد حساب پس بدهي.

روايت از امام صادق(صلوات الله عليه) منقول است كه حضرت فرمودند: «آنگاه كه در بسترت مأوا مي­كني»، اين كنايه است از شب كه انسان معمولاً استراحت مي كند و كارهاي روزانه­اش تمام مي شود و می­خواهد بخوابد. «إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ»، آنگاه كه در بسترت مأوا مي كني، «فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ»؛ آنجا دقّت كن ـ تعبير به نظر يعني دقّت ـ بررسي كن که چه در شكمت كردي. اين هم كنايه است؛ یعنی امروز از امور دنيايي از چه چيزهايي بهره گرفتي؛ «مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ» يعني از چه چیزهایی بهره گرفتي؛ از صبح که بلند شدي تا حالا از چه چيزهايي بهره گرفتي؟ اين يك فكر.

فکر دوم، «وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ»؛ امروز چه به دست آوردي؟ چه چیزی گرد آوردي؟ اين هم فكر دوم هم آنهايي را كه مصرف كردي و هم آنهايي را كه به دست آوردي، فكرش را بكن. چه چيزي مصرف كردي؟ چه چیزی به دست آوردی؟

ما يك محاسبه سالانه داريم كه معمول است و آن هم نسبت به دخل و خرجهاست. امام صادق (عليه السلام) محاسبه يوميه و روزانه را مطرح کرده­اند. مي­گويند شب كه شد، دخل و خرجهایت را حساب كن. اولي خرج بود «مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ» دومي هم دخل بود «مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ». دخل و خرجهاي امروزت را حساب كن.

دو چيز هم بعدش مي گويند که فكر كن. وقتي انسان دخل و خرجها را كردي چه چيزهايي را مصرف كردي و چه چيزهايي را هم بدست آوردي. از كجا بود. حالا بعد «وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ»، تو مي­ميري؛ وقتي دخل و خرجهايت را حساب كردي، بعدش اين فكر را بكن و به ياد بياور که می­میری. اينجا تعبير به «وَ اذكُر» مي­كند؛ يعني این مسأله­اي نيست كه من بخواهم به تو بگويم که می­میری؛ بلکه خودت مي داني که مي­ميري، اما يادت رفته است. «ذكر» یعنی ياد آوري؛ يعني آدم يك چيزي را مي­دانسته و فراموش کرده، لذا مي­گويد به يادت بياور. مُردن یک امر وجداني است؛ اما امروز مثل اينكه مُردن يادت رفته بود! چه چیزهایی خوردي؟ چه چیزهایی بردي؟ «وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ». اول به يادت بياور كه مي­ميري، دوم «وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً»؛ تو قيامت هم داري كه آنجا بايد حساب پس بدهي.

يك محاسبه روزانه بسيار ساده را امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند که هر كس باید این محاسبه را انجام دهد. وقتی رفتي در بسترت، آنجا اين يادت نرود که امروز چه خوردي؟ چه بردي؟ چه چيزهايي را مصرف كردي؟ چه چيزهايي را به دست آوردي؟ از كجا آوردي خوردي؟ خيلي روشن و ساده­اش كردم. بعد هم اين دو چیز يادت نرود؛ یک: مي­ميري؛ دو: قيامت هم داري که بايد حساب هم پس بدهي. اين غير از آن حساب سالانه است. همين براي انسان نقش سازندگی دارد.

منبع:

[1] - بحارالأنوار، ج 68، ص 267

برگرفته از سخنان آيه الله مجتبي تهراني

تهيه: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان