ادبیات جهان در سالی که گذشت

در فاصله 20 مارس سال 2011 تا زمان تهیه این گزارش، ادبیات جهان مثل دیگر چیزهای جهان حرکت پویایش را داشت و سال خوبی را تجربه کرد. انتشار آثار متعدد از نویسندگان بزرگ، یکی از مشخصه‌های این سال بود. جان بارت، هاروکی موراکامی، دن دلیلو، جویس کرول اوتس، امبرتو اکو، ایزابل آلنده و... ازجمله نویسندگان برجسته‌ای بودند که در این سال آثار جدیدی را منتشر کردند. همچون سال‌های گذشته نیز در بسیاری از کشورها به بهانه اعداد، بزرگداشت‌هایی برای چهره‌های ادبی برجسته‌شان برگزار کردند که آخرینش جشن 20 سالگی چارلز دیکنز بود که در انگلیس برگزار شد اما مهم‌ترین اخبار ادبی جهان برای ما ایرانی‌ها شاید خبر جایزه‌‌های بزرگ ادبی باشد. پس برویم سراغ جایزه‌ها:

جوایز ادبی

نوبل: اکتبر یا همان مهرماه که فرا می‌رسد، نگاه علاقه‌مندان ادبیات به مهم‌ترین و معتبرترین جایزه ادبی دنیا یعنی جایزه نوبل معطوف می‌شود. در این بین بازار پیش‌بینی‌ها هم داغ بود و حتی در انگلیس و بعضی از کشورهای آسیای جنوب شرقی بر سر برنده احتمالی جایزه نوبل ادبیات سال 2011 شرط‌بندی کردند. بخت اول دریافت جایزه نوبل هم، آدونیس، شاعر سوری بود. با توجه به وقوع انقلاب در کشورهای عربی تصور می‌شد، به این بهانه جایزه نوبل را به او بدهند. از طرفی از سال 1996 که ویسواوا شیمبورسکا جایزه نوبل را دریافت کرده بود، نوبل را به یک شاعر نمی‌دادند. آخرین باری که یک نویسنده عرب جایزه نوبل را دریافت کرده بود، به سال 1988 برمی‌گشت که نجیب محفوظ به این افتخار دست پیدا کرد. هاروکی موراکامی، نویسنده ژاپنی، پیتر ناداس، نویسنده مجارستانی، زهرا ایمالیان، نویسنده الجزایری، کوآن، شاعر کره‌ای و لس مورای شاعر ژاپنی و فیلیپ راث، نویسنده آمریکایی دیگر شانس‌های برنده جایزه نوبل بودند.

اما 14 مهرماه، آکادمی سوئدی نوبل اعلام کرد توماس ترنسترومر، شاعر سوئدی به‌خاطر اینکه «با تصاویر موجز و نیمه‌شفافش که دسترسی تازه‌ای از واقعیت را به ما می‌دهد» جایزه نوبل ادبیات سال 2011 را دریافت کرد.

البته در پیش‌بینی‌ها ترنسترومر، پس از آدونیس، شانس دوم محسوب می‌شد. او بیش از 15 مجموعه شعر نوشته که بسیاری از آنها به زبان‌های دیگر ترجمه شده است. رسانه‌های آمریکا در واکنش به این اتفاق، کمیته نوبل را به طرفداری از نویسندگان اروپایی و بی‌توجهی به نویسندگان آمریکایی متهم کردند. آخرین‌بار که یک آمریکایی جایزه نوبل را دریافت کرد، مربوط می‌شد به سال 1983 که این جایزه به تونی موریسون تعلق گرفت.

از ترنسترومر در ایران مجموعه شعری با عنوان «مجمع‌الجزایر رویا» توسط مرتضی ثقفیان ترجمه شده و نشر دیگر آن را چاپ کرده است.

من بوکر: جایزه من بوکر که بیشتر به جایزه بوکر مشهور است، در سال 2011 به جولیان بارتر، نویسنده 65 ساله انگلیسی رسید. او به‌خاطر کتاب «حسی از یک پایان» این جایزه را دریافت کرد. در حالی‌که در چند سال گذشته، رقابت سختی بین نویسندگان مطرح در جریان بود، امسال بارتر رقبای قدرتمندی را در کنار خود نداشت. جایزه ادبی بوکر هر سال به بهترین رمان انگلیسی‌زبان به قلم نویسندگان بریتانیا، جمهوری ایرلند و کشورهای مشترک‌المنافع داده می‌شود.

گنکور: معتبرترین جایزه ادبی فرانسه، گنکور، امسال به یک دبیر زیست‌شناسی به نام آلکسیس جنی رسید. او با اولین رمانش، «هنر فرانسوی جنگ» موفق به دریافت این جایزه شد. جالب است بدانید که از نظر مادی، گنکور یکی از کم‌ارزش‌ترین جوایز ادبی دنیاست. چراکه به برنده فقط 10 یورو پرداخت می‌شود، اما ارزش معنوی این جایزه به حدی است که فروش بسیار بالایی را برای کتاب یا کتاب‌هایش به ارمغان خواهد آورد.

ادبی گوته: جایزه ادبی گوته، شاعر آلمانی 28 آگوست 2011 به آدونیس رسید تا او اولین نویسنده یا شاعر عرب باشد که این جایزه را دریافت کرد. جایزه 50 هزار یورویی گوته هر سه سال یک بار در زادروز گوته به شاعر و نویسنده‌ای که اثرش روح این شاعر برجسته آلمانی را بازتاب می‌دهد، اهدا می‌شود. زیگموند فروید و هرمان هسه از مشهورترین برندگان جایزه گوته بوده‌اند.

ملی کتاب آمریکا: 16 نوامبر سال 2011، مراسم پایانی اهدای جوایز کتاب ملی آمریکا برگزار شد. این جایزه در چهار رشته شعر، داستان، غیرداستان و چهره تازه ادبیات اهدا می‌شود.  این جایزه‌ در سال 2011 در بخش داستان به جاسمین وارد به‌خاطر کتاب «استخوان‌ها را نجات بده» و جایزه بخش غیرداستانی «انحراف جهان» به استفان گرین بالت رسید. در بخش شعر، به نیکی فیلی با مجموعه‌ شعر «سرش را ببر و بشکاف» تعلق گرفت. تاتها لای، نیز به‌عنوان چهره تازه ادبیات معرفی شد و جایزه ملی کتاب آمریکا را دریافت کرد.

پن فاکنر: جایزه ادبی پن فاکنر که به بهترین داستان کوتاه تعلق می‌گیرد، در سال 2011 به ادیت پیرلمن تعلق گرفت.

پولیتزر: جایزه پولیتزر یک ویژگی منحصربه‌فرد دارد و آن اینکه در رشته‌های متعددی در حیطه‌های روزنامه‌نگاری، ادبیات و موسیقی برگزار می‌شود.

امسال در بخش داستان، جایزه پولیتزر 2011، به جنیفر ایگان به خاطر رمان «بازدیدی از جوخه دست و پا چلفتی‌ها» اهدا شد.

در بخش شعر، این جایزه به کی ران تعلق گرفت. بروس نوریس هم به خاطر نمایشنامه «پارک کلی بورن» برنده جایزه پولیتزر در بخش نمایش شد.

سروانتس: جایزه ادبی سروانتس نیز در سال 2011 به شاعر ریاضی‌دان، نیکانورپارا ساندوال از کشور شیلی اهدا شد. این جایزه‌ که از سال 1976 راه‌اندازی شد، هر ساله به یک نویسنده اسپانیایی‌زبان به پاس یک عمر تلاش حرفه‌ای‌اش تعلق می‌گیرد. امسال ساندوال جایزه 125 هزار یورویی سروانتس را برد.

اتفاقات قابل‌توجه

اینکه کتابفروش‌های آمریکا ماه اکتبر مجبور بودند مغازه‌های‌شان را تا نیمه‌های شب باز نگه دارند تا ترجمه رمان 1Q84 هاروکی موراکامی را پیش‌فروش کنند، اتفاق ویژه‌ای است. چون رمان سه‌گانه تقریبا هزار صفحه‌ای موراکامی دیگر شباهتی به هری پاتر ندارد که این استقبال را بتوان با نیاز جامعه مصرفی به کالای سرگرمی توضیح داد یقینا استقبال از اثری که به گفته یکی از دوستان در حد صد سال تنهایی گابریل گارسیا مارکز است، حیرت‌انگیز است.

جین آستین، نویسنده انگلیسی نزدیک به 200 سال پس از مرگش در سال 2011 دو بار خبر‌ساز شد. پنجم دسامبر دکتر پائولا بایرن، نویسنده زندگینامه آستین اعلام کرد که تصویری از این نویسنده پیدا کرده است. پیش از این تنها تصویر بجا مانده تاییدشده از جین آستین، طرحی بود که خواهرش کاساندرا در سال 1810 از او کشیده بود. خانم آستین در 41 سالگی درگذشت. درباره علت مرگ زودهنگام او تحقیقات زیادی شده و غالبا گفته شده که او به‌خاطر ابتلا به سرطان درگذشته بود. اما نوامبر امسال لیندسی آشفورد، یک نویسنده ژانر جنایی مدعی شد که با تحقیقی که در نامه‌های آستین انجام داده به این نتیجه رسیده که این احتمال وجود دارد که او با سم آرسنیک به قتل رسیده باشد.

کورت وونه‌گات، نویسنده پست‌مدرن آمریکایی که چهار سال پیش درگذشت، در سال 2011 دوبار سوژه خبرها شد. یکبار در ماه جولای وقتی که یک مدرسه در ایالت میسوری وجود رمان مشهور او «سلاخ‌خانه شماره پنج» را که هجویه‌ای بر جنگ جهانی دوم بود، ممنوع کرد. این اتفاق پس از آن رخ داد که یک پروفسور محلی با طرح شکایتی ادعا کرد که این کتاب، کودکان را در معرض مطالب شوک‌آور قرار می‌دهد. در واکنش به این اقدام، کتابخانه یادبود وونه‌گات در ماه آگوست اعلام کرد که در واکنش به این سانسور، نسخه‌های رایگان رمان «سلاخ‌خانه شماره پنج» را در اختیار دانش‌آموزان علاقه‌مند میسوری قرار می‌دهد. در ماه دسامبر نیز پسر کورت وونه‌گات به زندگینامه نوشته شده توسط چارلز شیلدز اعتراض کرد و گفت که او تصویری خشن، تلخ و غیرواقعی از این نویسنده شوخ‌طبع آمریکایی ارائه کرده است.

شاید کسی انتظار نداشت که استیفن کینگ، نویسنده مشهور داستان‌های ژانر وحشت، سراغ یکی از بحث‌انگیزترین سوژه‌های تاریخ آمریکا در قرن بیستم برود اما او در سال 2011 رمانی درباره ترور جان اف کندی، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا نوشت. نام این کتاب 11/22/63 بود.

درگذشتگان

ارنستو ساباتو، نویسنده آرژانتینی یکی از مطرح‌ترین نویسندگانی بود که در سال گذشته درگذشت. او 30 آوریل 2011، دو ماه پیش از جشن تولد 100 سالگی‌اش در سانتوس لوگراس درگذشت. علت مرگ او برونشیت بود. نشریه ال‌پاریس پس از مرگ ساباتو از او به‌عنوان «آخرین نویسنده کلاسیک ادبیات آرژانتین» یاد کرد. ساباتو در طول عمرش سه رمان نوشته «گورها و قهرمانان»، «فرشته تاریکی» و «تونل».

دیگر نویسنده مشهور جهان که در سال 90 درگذشت، واسلاو هاول، نویسنده اهل چک بود. هاول 18 دسامبر 2011 در 75 سالگی درگذشت. او به مدت 10 سال رئیس‌جمهور کشور چک بود. وی در سال‌هایی که حکومت کمونیستی فضای اختناق را در چکسلواکی به‌وجود آورده بود، ازجمله نویسندگان پیشرو در مقابله با حکومت بود. در روز خاکسپاری این نویسنده و نمایشنامه‌نویس، چهره‌های مطرحی از سراسر جهان شرکت کردند که نشان‌دهنده میزان محبوبیت او در جهان بود.

دانیل سادا، شاعر مکزیکی، گونزالس روخاس، شاعر شیلیایی، الیسیو آلبرتو، نویسنده کوبایی و جوزف اسکورتسکی، نویسنده چک از دیگر نویسندگانی بودند که در سال 90 چشم از جهان فرو بستند.