رازهایت را به دوستانت نگو!
دوست خود را از اسرارت آگاه مکن، مگر آن سرّی که اگر فرضاً دشمنت بداند، به تو زیان نمی رسد؛ زیرا دوست کنونی ممکن است روزی دشمن تو گردد.
از نظر اسلام، هستی بر بنیاد عدالت و اعتدال نهاده شده است و انسان كامل، معتدل ترین شخصیت در همه حوزه هاست. از این رو خداوند از مردم می خواهد برای دست یابی به كمال مطلق و تقرب الی الله و زندگی سعادتمند در دنیا و آخرت، اعتدال گرایی را در زندگی خویش در پیش گیرند و هرگز گرایش به افراط و تفریط نداشته باشند. دین اسلام، به عنوان كامل ترین و ساده ترین برنامه و راهنمای زیستن، دینی معتدل و میانه است و بر همین اساس آن را دین حنیف نامیده اند.
بنابراین می توان گفت هر كس كه اسلام را راهنمای زندگی خویش قرار دهد، زندگی معتدلی خواهد داشت و از نظر شخصیتی نیز به تعادل دست خواهد یافت. از این رو، شخص هم در حوزه روان شناسی شخصیت و هم در حوزه روان شناسی اجتماعی و تعامل با دیگران و هم در حوزه های دیگر، انسانی معتدل می باشد.
در دوستى و دشمنى نیز همچون مسائل دیگر، باید میانه روى كرد و اندازه نگه داشت؛ زیرا زیاده روى در دشمنى و یا دوستى نیز، ممكن است زیان هایى را متوجه ما سازد كه دیگر قابل جبران نباشد.
وقتى با كسى دوست می شویم، نباید در معاشرت با او آنقدر زیاده روى كنیم كه بیش از اندازه به حریم زندگى ما نزدیک شود و تمام اسرار ما را بداند؛ زیرا ممكن است روزى بین ما اختلافى پیدا شود و آن دوست، به صورت دشمن ما درآید. در آن صورت، چون او تمام اسرار ما را می داند و از آنچه در حریم خانواده ما می گذرد، آگاه است؛ می تواند از دانسته هاى خود بر ضد ما سوء استفاده كند و ضربه هایى به ما بزند كه دیگر قابل جبران نباشد.
در دشمنى نیز باید میانه رو باشیم و اندازه نگه داریم؛ یعنى نباید دشمن را آنقدر اذیت و آزار كنیم و آنقدر درباره اش سخنان زشت و زننده بگوییم كه اگر روزى با یكدیگر دوست شدیم، به خاطر كارها و حرف هاى خود، شرمنده و خجل باشیم.
پیشوایان دین در همه امور به اعتدال توصیه کرده اند تا پیروان آنان نسبت به این امر خطیر، حساسیت لازم را پیدا کنند و در هیچ امری پا را فراتر از اعتدال نگذارند. از جمله توصیه های آنان، توصیه به اعتدال در دوستی و دشمنی است. انسان عاقل، چه در دوستی و چه در دشمنی، مآل اندیش است و از خواهش نفس پیروی نمی کند و از اعتدال مرزها بیرون نمی رود؛ چرا که پیروی از خواهش نفس و تابع احساسات شدن، آدمی را به افراط و تفریط می کشد.
بسیاری از جوانان در دوستی و دشمنی اهل افراط و تفریطند. هنگامی که با کسی دوست می شوند، آن قدر احساس صمیمیت و محرم بودن می کنند که به دوست خود بی حساب اطمینان می کنند و همه اسرار زندگی خویش را با وی در میان می گذارند؛ غافل از اینکه پیوند دوستی و رفاقت همیشه و در هر اوضاع و احوالی محکم و پایدار نمی ماند. ممکن است پیشامدها و حوادث، رشته رفاقت و دوستی را پاره کند و آن دوستی به دشمنی مُبدل شود. بنابراین لازم است رفقای یکدل در دوران رفاقت و دوستی همراه از افراط بپرهیزند و در حدود عقل با یکدیگر یگانه و همراز باشند. امام صادق علیه السلام در این باره اصحاب خود را چنین نصیحت کرده است: «وَ لا تُطلِع صَدیقِکَ مِنْ سرّکِ الاّ مالَوا اَطَلْعُ علیه عَدوّکَ لَمْ یضُّرْکَ فَانَّ الصّدیقَ رُبَّما کانَ عدوّکَ؛ دوست خود را از اسرارت آگاه مکن، مگر آن سرّی که اگر فرضاً دشمنت بداند، به تو زیان نمی رسد؛ زیرا دوست کنونی ممکن است روزی دشمن تو گردد».1
اعتدال و میانه روی در امور زندگی زمینه ساز آرامش روانی است؛ چنانکه متأسفانه زیاده روی یا كوتاهی در این مسائل به اضطراب و نگرانی خاطر می انجامد. امام علی علیه السلام می فرماید: «مَن‌ْ أَخَذَ الْقَصْدَ حَمِدُوا اِلَیه‌ِ طَریقَه‌ُ وَبَشَّرُوه‌ُ بِالنَّجاة‌ِ، وَ مَن‌ْ أَخَذَ یمیناً وَ شِمالاً ذَمُّوا اِلَیه‌ِ الطَّریق‌َ وَ حَذَّرُوه مِن َالْهَلَكَة‌ِ؛ هر كه میانه روی پیشه سازد، راهش را می ستایند و به نجات مژده اش می دهند و هر كه راست روی و چپ روی پیش گیرد، راهش را سرزنش می كنند و از هلاكت بیمناكش می سازند».2
امام علی علیه السلام در سخنی دیگر، این چنین از ضرورت اعتدال و میانه روی سخن می گوید:«اَحْبِبْ حَبیبکَ هوناً ما عَسی اَنْ یکُونَ بَغیضِکَ یوماً ما و َاْبغِضْ بِغَضیکَ هَوْناَ ما عَسی اَنْ یکُونَ حَبیبکَ یوماً مَا؛ دوست خود را دوست بدار از سر اعتدال، شاید روزی از روزها دشمنت شود و دشمنت را دشمن بدار از روی میانه روی، شاید روزی از روزها دوستت گردد».3
نتیجه :
بهتر است در دوستی میانه رو باشیم و تمام اسرار خود را به دوستان نگوییم چرا که صمیمیت بیش از حد خواه ناخواه بحث و جدل هایی را نیز پیش خواهد آورد و حتی ممکن است به دشمنی بدل شود و این نگرانی و دلهره را ایجاد کند که هر
آن تمام اسرار عیان شود و آبرو بر باد رود .
پی نوشت:
1. وسائل الشیعه، ج 8، ص 502.
2. نهج البلاغه، خطبه 222.
3. همان، حکمت 268.
زهرا رضائیان
بخش نهج البلاغه تبیان
