ریشه‌های شكل‌گیری انقلاب

در رمان فصل کوچ چلچله

پیروزی انقلاب اسلامی میراث گران‌بهای خون هزاران شهید در گوشه و كنار كشور بود كه بعد از سال‌ها مبارزه مستمر سرانجام در بهمن 57 به ثمر رسید و جمهوری اسلامی جایگزین حكومت طاغوت شد.

بازتاب این واقعه بزرگ تاریخی را می‌توان در برگ‌برگ تاریخ انقلاب اسلامی دید، اما انعكاس عواطف و احساسات مردم ایران در سال‌های مبارزه و هنگام پیروزی انقلاب اسلامی را تنها می‌توان در لا به لای آثار ادبی جست‌وجو كرد كه در میان ادبیات داستانی جایگاه ویژه‌ای دارد.

یكی از نمونه‌های موفق این آثار، رمان «فصل كوچ چلچله»نوشته محمدرضا محمدی پاشاك است كه محصولی از واحد كودك و نوجوان دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری است كه توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است.

این كتاب داستان بلندی از وقایع انقلاب اسلامی در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 است. راوی این داستان نوجوانی به نام حمزه و از اهالی یكی از روستاهای شمال كشور است كه در مسیر زندگی خود با رویدادهای انقلاب اسلامی آشنا می‌شود و به مرور به یكی از شخصیت‌های درگیر در این ماجرا تبدیل می‌شود.

رمان از آنجا آغاز می‌شود كه قرار است یك مراسم عروسی در روستایی در شمال كشور برگزار شود، اما افرادی كه برای انجام برخی امور روزمره به شهر رفته اند با خبرهای تازه به روستا بر می‌گردند و بازگویی بخشی از وقایع در حال اتفاق در شهر، مراسم عروسی را به تاخیر می‌اندازد:

«...پس عروسی به هم خورد؟

احمد آقا سرش را تكان داد و گفت:«ول كن! می خواهم تو را ببرم آستانه.»

- زیارت؟

- هم زیارت، هم سیاحت.

- بعد از عروسی دیگر؟

- فردا.

- فردا چه وقت سیاحت كردن است؟

- خبرهایی هست. می‌دانی آقای غفاری دیگر نمی‌آید؟

- چرا؟

- خوب، نیست كه بیاید. او را گرفته‌اند و الآن توی زندان تهران است. هفته پیش، شبانه با یك ساك اعلامیه از قم حركت می‌كند به طرف آستانه. همین كه پیاده می‌شود، دوره‌اش می‌كنند و تمام.» (ص 29 و 30)

شخصیت‌های دیگر داستان هم اغلب نوجوانانی هستند كه با پخش اعلامیه‌های مخفی كه از طرف علمای شهر قم به دستشان می‌رسد، شروع به فعالیت می‌كنند، داستان به صورتی پیش می‌رود كه این افراد هم به مرور با اتفاقات زیادی مواجه می‌شوند و در نهایت به سمت یك گروه انقلابی در محدوده جنگل كشانده می‌شوند و حركت تازه ای را شروع می كنند.

در رمان فصل كوچ چلچله حركت‌ اصلی انقلاب در شهرهای بزرگی مانند تهران و تبریز و مبارزات مردمی در شهرها و روستاهای كوچك كه برای حمایت از حركت‌های اصلی و تثبیت انقلاب اسلامی شروع شده روایت می‌شود.

به بیان دیگر، داستان فصل كوچ چلچله‌ها بیانگر تاثیر و انعكاس حوادث پیروزی انقلاب اسلامی در دیگر شهرها و روستاهای كشور است.

در تقسیم بندی ادبیات داستانی انقلاب اسلامی، داستان فصل كوچ چلچله در ردیف ادبیات اقلیمی انقلاب قرار می‌گیرد كه تقریباً تمامی مولفه‌های این نوع ادبیات مانند پرداخت و توصیف محیط جغرافیایی، استفاده از زبان و گویش محلی و بهره‌گیری از آیین‌های یك اقلیم خاص (شمال كشور) در آن رعایت شده است.

البته برای برآورده شدن این هدف، نویسنده مجبور شده از زیرنویس‌های متعدد در فصل‌های مختلف رمان استفاده کند كه بیشتر توضیح مكان‌ها و اصطلاحات محلی است.

از شخصیت‌های اصلی داستان هم می‌توان به ننه، مادر، آقا جان، عمو زن، عروس بنفشه، آبرار، احمد آقا، علی پاكار اشاره كرد كه هر یك در بخشی از كتاب حوادث رمان را پیش می‌برند.

بخشی از شخصیت‌ها هم از تیپ‌های اجتماعی آن دوره انتخاب شده‌اند. مانند ژاندارم‌ها كه در بیشتر فصل‌های رمان حضور دارند و نقش‌آفرینی می‌كنند: آقا جان زد: «خون این دیلماج بر من مباح. رَبٌ و رَبٌ حالی‌ش نیست...»

علی پاكار داد زد: «الآن با سر كار استوار برمی‌گردم.»

آقاجان داد زد: «این‌ها را هم جمع كن تا خون به پا نكردن، دهبان را هم بیاور.»

ژاندام‌ها پا پس كشیدند و زیر درخت‌های اقاقی ایستادند.» (ص 94)

از ویژگی‌های اصلی رمان فصل كوچ چلچله‌، پرداختن به ریشه‌های انقلاب اسلامی در نقاط دور افتاده كشور است كه به رغم دور بودن از مركز وقایع و تحولات انقلاب اسلامی، تكان‌های انقلاب را حس می‌كنند و به جریان بزرگ انقلاب اسلامی می‌پیوندند. به عبارت دیگر، در این اثر ادبی وزش نسیم انقلاب اسلامی در دورترین نقاط این سرزمین اسلامی را می‌توان مشاهده كرد.

از دیگر خصوصیات این اثر می‌توان به نثر و زبان ویژه آن اشاره كرد كه در انتقال احساس درونی شخصیت‌های بومی و مفاهیم داستانی تاثیرگذار است و بخشی از بار حسی و معنایی داستان را بر دوش می‌گیرد.

رمان فصل كوچ چلچله كه جزو نخستین داستان‌های بلند محمدرضا محمدی پاشاك محسوب می‌شود، برای اولین بار در سال 1374 پس از اصلاحات و بازنویسی‌های مجدد منتشر شد و سال گذشته (1388) چاپ دوم این اثر روانه بازار كتاب ایران شده است.

بخش کتاب‌خوانی تبیان

منبع: خبرگزاری کتاب ایران