مترو در تونل سیاست

مقدمه:

مترو وسیله ای مهم در نظام حمل و نقل عمومی شهری است. اگرچه این نظام حمل و نقل در شهرهای مدرن دنیا با سابقه ای بیش از 150 سال همراه است اما این سیستم با تاخیر بسیاری وارد کشور ما شد . اولین متروی جهان در سال ۱۸۶۳   در لندن شروع  به کار کرد. شهرهای پاریس، بوداپست و گلاسگو پس از آن به سامانه  مترو مجهز شدند. بهره برداری از فن‌آوری مترو در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی به سرعت در شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد. سابقه برنامه‌ریزی برای احداث قطار شهری در تهران به دوره ناصرالدین شاه قاجار و ماجرای امتیاز رویترز بازمی‌گردد، در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهرری و میدان باغ شاه، احداث شد، اما عملا تهران تا سال 1377 شمسی دارای مترو به معنای واقعی کلمه نشد. در واقع اولین خط متروی تهران در سال ۱۳۷۷ افتتاح شد که تهران را به کرج متصل می‌کرد.

اگرچه این خطوط ارتباطی در زیر زمین قرار داشته و فقط در صورت استفاده توسط شهروندان دیده می شوند اما عملا نقش قابل ملاحظه ای در انتقال شهروندان و کاهش هزینه سوخت و زمان دارد.  طبق آمارها و نظر کارشناسان متروی تهران با طول شبکه ۱۰۷ کیلومتر رتبه 21 را در قطارهای شهری کشورهای جهان دارد و از لحاظ تعداد جابه‌جایی مسافر در روز در بین متروهای بالای یک میلیون جابه‌جایی در روز قرار دارد. با تمام این اوصاف، درگیریها پیرامون متروی تهران مدتهاست وجود دارد و بسیاری معتقدند مساله متروی تهران، به یک مساله سیاسی تبدیل شده و معلوم نیست بگو مگو پیرامون این قضیه تا کی ادامه خواهد داشت.

این متن یک متن سیاسی نیست و قرار نیست به ابعاد سیاسی  ماجرای مترو تهران اشاره داشته باشد.بلکه این متن کاملا به آثار اجتماعی مسائل سیاسی مرتبط با متروی تهران اشاره دارد.

بلیت 975 تومانی؟

در روزهای اخیر متروی تهران با دو پدیده روبرو شد.در اولین ماجرا شورای شهر تهران تصمیم به افزایش شدید رقم بلیت مترو گرفت. بر اساس تصمیم شورای شهر ،قیمت بلیت های مترو از اردیبهشت ماه سال آینده حدود چهار برابر افزایش  خواهد داشت. اعضای شورای شهر تهران  اخیرا تصمیم گرفتند كه اگر دولت به تعهدات خود در باره ارایه بودجه به مترو عمل نكند از اردیبهشت سال آینده قیمت هر بلیت تك سفره مترو تهران 975 تومان ( قیمت كنونی 250 تومان است) و قیمت هر بلیت دو سفره 1725 تومان ( قیمت كنونی 450 تومان است ) خواهد شد. این خبر با واکنش دولت روبرو شد . در دو واکنش متفاوت  اول استاندار تهران ضمن انتقاد از مسوولین متروی تهران گفت: «از شورای شهر تهران انتظار می رود مسئولان مترو را بازخواست کند که با چه مجوزی فضای عمومی جامعه را دچار تشویش و برای مردم نگرانی ایجاد می کنند.» هم چنین رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت كشور گفت: قیمت اخیر اعلام شده برای بلیت مترو تهران كارشناسی نبوده و حتی نیمی از آن هم مورد تأیید نیست و فرمانداری به موقع به وظیفه خود در این مورد عمل خواهد كرد.

اما در واکنش دوم  وزیر کشور گفت:" دولت سهم یارانه بلیت را پرداخت می کند و نیازی نیست بلیت مترو، چهار برابر شود."

این ماجرا در شرایطی اتفاق می افتد که شهرداری تهران معتقد است دولت سهم خود را ازیارانه مربوط به بلیت مترو

پرداخت نکرده و شورای شهر نمی تواند منبع مجزایی  برای این صورت هزینه ها پیدا کند. به نظر می رسد  این اختلاف عجیب میان دولت و شهرداری ناقض سیاستهای بنیادین کشور در لزوم توسعه حمل و نقل عمومی در کشور و سفرهای درون شهری است.  در سال های گذشته یكی از سیاست های تشویقی دولت و دستگاه های مسئول برای كاهش میزان  آلودگی و ترافیك در شهر تهران ، ترغیب شهروندان به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی و به ویژه مترو بوده است. طبق آمارهای موجود در روز شنبه 30 بهمن، تعداد سفرهای روزانه انجام شده در شبكه متروی تهران از مرز یك میلیون و نهصد و بیست و هشت هزار سفر گذشت و همچنین تعداد سفرهای انجام شده در بهمن ماه سال 1389 از مركز چهل و پنج میلیون و دویست و پانزده هزار سفر در ماه گذشت، به این ترتیب ضمن خلق دو ركورد تازه در متروی تهران میزان سفرهای انجام شده با مترو نسبت به آذر ماه (قبل از هدفمند سازی یارانه‌ها ) 20 درصد افزایش نشان می‌دهد. این مساله به آن معناست که نمی توان دیگر از نقش مترو در طرح هدفمندی یارانه ها غفلت کرد . حال باید به این نکته اشاره کرد که آیا در گیری شهرداری و دولت و اعلام یک رقم عجیب برای بهای بلیت مترو با سیاستهای تشویقی دولت برای استفاده از وسائل نقلیه عمومی سازگاری دارد؟

اختلاف دو میلیارد دلاری

مساله دوم سیاسی که مترو را در روزهای اخیر با خود درگیر کرده است ماجرای دو میلیارد دلار بودجه مترو  در صندوق ذخیره ارزی است. در جلسه علنی صبح چهارشنبه هفته قبل  مجلس که به تمدید قانون کمک دو میلیارد دلاری  از صندوق ذخیره ارزی به مترو اختصاص داشت هم حاشیه های فراوانی بوجود آمد. مجلس روز سه شنبه در طرحی دو فوریتی قانون کمک دولت را تا پایان سال 90 تمدید کرد. علی مطهری، نماینده تهران دراین جلسه درحالی که از نماینده ها می خواست به تمدید این قانون رای مثبت بدهند، گفت: «اگر به این طرح رای داده نشود، یعنی مجلس مصوبه قبلی خود را نقض کرده است. به این ترتیب به اعتبار و حیثیت مجلس خدشه وارد میشود. بویژه که دولت هیچ دلیل برای عدماجرای این قانون مطرح نکرده است. وزیر اقتصاد هم دلیلی برای عدم اجرای این قانون نداشته است. بنده در سوالی که از آقای حسینی در صحن علنی داشتم، متوجه شدیم که دلایل دیگری مافوق اختیارات وزیر مانع از اجرای قانون مصوب مجلس بود. از آنجا که اقشار آسیب پذیر بیشترین استفاده را از مترو دارند، کمک به مترو کمک به مردم فقیر است و این اقدامی در راستای عدالت است. از این رو نمیتوان ان را منجر به تبعیض دانست.»

حرف آخر:

این مناقشات سیاسی نهایتا به ضرر شهروندان تمام خواهد شد. در این نوشتار نه به دنبال ایراد اتهام به شهرداری ،شورای شهر و یا مترو هستیم و نه دولت یا مجلس را مقصر قلمداد می کنیم. آن چیزی که  نگران کننده است ورود مسائل سیاسی به حوزه اجتماعی است. آنچه در این میان مسلم است حق شهروندان است که در میان این معادلات نادیده گرفته میشود و آنچه را باید تحمل کنند، ترافیک سنگین خیابانهای شهر از یکسو و مصرف بیش از حد سوخت و در نتیجه آلودگی روزافزون هوای تهران از سوی دیگر است. مسئولان و  دست اندرکان عزیز باید به یاد داشته باشند كه شبكه حمل و نقل عمومی و مترو یكی از اولیه ترین معیارهای ارایه خدمات عمومی – شهری و شاخصی جدی در تعیین میزان عدالتمندی در جامعه است.