توصيه‌هايي براي طلاب متخصص
در يکي دو مقاله پيشين درباره مراکز تخصصي و تشخيص علاقه به رشيته تحصيلي خاص مطالبي گفتيم. در اين مقاله قصد داريم به برخي مسائل مهم که بعد از انتخاب رشته تحصيلي و شروع به تحصيل در مراکز تخصصي، بايد مورد توجه قرار گيرد، اشاره کنيم.
بسياري از طلاب بعد از انتخاب رشته و تحصيل در آن، نمي‌توانند به درستي به هدف مطلوب خود برسند. به طوري که ممکن است حتي، در زمينه تخصص خود بسيار ضعيف عمل کرده و يا در حد قابل قبولي نتوانند در اين زمينه فعاليت کنند. در اين ميان لازم است به چند نکته مهم و ضروري اشاره شود.
1. اگر طلبه پس از یک دوره مطالعه انبوه، در حدود عمومی با دین خدا آشنا شده و تصویر نسبتا روشن و هماهنگی از اندیشه اسلامی به دست آورده باشد، پس از انتخاب تخصص لازم است عمده توان و زمان خود را حتی در ایام تعطیل به موضوع تخصص خود اختصاص دهد. تا هم دانش و توان خود را بیافزاید و هم محصولی برای ارائه آماده سازد. اما اگر این آشنایی حاصل نباشد مطالعات عمومی طلبه پس از انتخاب قطعی گرایش تخصصی هم باید ادامه یابد تا پشتوانه محکمی برای موضوعِ تخصصی او قرار گیرد. اما بعد از انتخاب بهنگام و از روی بصیرت، لازم است فعالیتهای علمی، یک‌باره در کانون آن رشته متمرکز گردد و از هرزدادن نیروی فراوان فکری در شعبههای مختلف پرهیز شود.
2. بلافاصله پس از انتخاب گرایش تخصصی لازم است امکانات نرم‌افزاری مورد نیاز که به منزله ابزارهای علمی موفقیت در آن رشته محسوب می‌شود جمع‌آوری گردد. یعنی اطلاعات گسترده‌ای که یک متخصص مصمم، جدی و توانا از آن حوزه تخصصی نیاز دارد فراهم آید. این اطلاعات از جمله مشتمل بر این موارد خواهد بود: مراکز، شخصیت‌ها، مهم‌ترین منابع و آثار تولید شده نظیر کتاب‌ها، مجلات تخصصی، مقالات، سایت‌ها، پایان‌نامه‌ها، و نیز فضاهای نوین، موضوعات نوپدید، پرسش‌های مهم، دانشجویان فعال که تیم همراه آینده خواهند بود و.. . تشکیل یک بانک اطلاعات و اطلس جامع دانشی که مشتمل بر این موارد باشد مقدمه‌ای برای شناخت ظرفیت‌ها و استفاده بیشتر از آنها خواهد بود. همچنین فراهم ساختن نگاه‌های درجه 2 به آن حوزه که شامل منابع، روش‌ها، غایات، قلمرو، مبانی، دانش‌های مجاور و... باشد می‌تواند بصیرت طلبه را نسبت به آن حوزه تخصصی بالا برد.
طلبه نباید از فراورده‌های علمی، پژوهشی، ارتباطی و تکنولوژیک امروز و امکان و فرصتی که این ابزارها در اختیار او قرار می‌دهند محروم و غافل ماند
3. طلبه در تمرکز بر آن رشته خاص باید تمام دانش‌ها و تخصص‌های مرتبط را شناسایی کرده و فراگیرد و با زبان تخصصی آن علم نیز آشنا گردد. مثلا محقق اخلاق اسلامی لازم است علاوه بر توان استفاده از منابع دینی، در دانش‌های روان‌شناسی، فلسفه اخلاق، معرفت نفس، انسان‌شناسی، علوم تربیتی و عرفان عملی نیز تبحر داشته باشد تا بتواند سخن جامع و استواری عرضه کند. همچنین ظرفیت‌های موجود در دانش‌های دیگر مانند فقه و کلام و اصول و... را نیز برای پژوهش‌های اخلاقی به کار گیرد. بی‌شک میان فعالیت علمی و پژوهشی در این عصر و همین فعالیت در 500 سال پیش تفاوت‌هایی وجود دارد که باید به خوبی شناسایی شود. طلبه نباید از فراورده‌های علمی، پژوهشی، ارتباطی و تکنولوژیک امروز و امکان و فرصتی که این ابزارها در اختیار او قرار می‌دهند محروم و غافل ماند. [با توجه به پيشرفت تکنولوژي و صنعت در قرن ما، انجام عمليات تحقيقي و پژوهشي به مراتب، ساده تر از گذشته است. البته همين امر سبب شده که اطلاعات، گسترده تر شده و تتبع در باره موضوع پژوهشي، تلاش و کوشش بيشتري مي‌طلبد.]
4. مهم‌ترین دستاورد چنین تلاش متمرکزی این است که پس از چند سال فعالیت هدف‌مند و تخصصی، طلبه می‌تواند در یک زمینه خاص صاحب سخنِ معتبر، پخته و آتشین باشد. یعنی نوعی مرجعیت علمی یا تخصصی در آن رشته به دست آورده و با تسلط بر همه تجارب گذشته و بهره‌گیری از تلاش دیگران سخن استوار و جامعی در موضوع خود ارائه دهد و با خلاقیت و نوگرایی کار خود را در آن زمینه توسعه بخشد.[1] تخصص، خواه و ناخواه اعتماد و اتکا می‌آورد و دیگران را به خضوع و تسلیم فرامی‌خواند. هرگاه یک متخصص، در زمینه تخصصی خود اظهار نظر می‌کند، دیگران با آرامش و سکون به سخن او گردن می‌نهند و البته به همین نسبت زمینه برای عرضه سخنان سست و بی‌پشتوانه تنگ می‌گردد. [و سخننان او در رشته‌هاي ديگر، فقط در صورتي مقبوليت کامل خواهد داشت که از نظر علمي، در آن رشته نيز سخنران در سطح قابل توجهي اندوخته‌هاي علمي داشته باشد]
تخصص، خواه و ناخواه اعتماد و اتکا می‌آورد و دیگران را به خضوع و تسلیم فرامی‌خواند. هرگاه یک متخصص، در زمینه تخصصی خود اظهار نظر می‌کند، دیگران با آرامش و سکون به سخن او گردن می‌نهند .
_______________________________________
منابع:
[1]. مثلا مرحوم علامه طباطبایی در فلسفه و تفسیر و عرفان، مرحوم فلسفی در خطابه، آقای رسول جعفریان در تاریخ، استاد قرائتی در کلاس‌داری و تفسیر قرآن در سطح عمومی، آقای راستگو در مربی‌گری کودک، آقای فلاح زاده در بیان احکام و آقای ری‌شهری در علوم حدیث و آقای دشتی در نهج البلاغه چنین الگوهایی هستند. گرچه اگر این تمرکز و تخصص بیشتر می‌بود برخی از این نمونه‌ها کامل‌تر می‌بودند.
[2]. برگرفته از کتاب جناب حجه الاسلام و المسلمين محمد عالم نوري زاده.
تهيه : محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان
