اردن هاشمی به کجا می رود؟

---

اردن هاشمی به عنوان یکی از کشورهای عربی متحد آمریکا در منطقه خاورمیانه، از سونامی تغییرات و تحولات در منطقه و کشورهای عربی در امان نبوده و شاهد اعتراضات و خیزش های مردمی بوده است. اما نکته ای که به ظاهر به عنوان پیشگیری از طرف حکومت این کشور در نظر گرفته شد، حکم نوشداروی بعد از مرگ سهراب را داشته است.

پادشاهی اردن هاشمی که یکی از همسایگان رژیم صهیونیستی به شمار می رود در طول چند دهه اخیر با سرکوب گسترده مردم چه در زمان ملک حسین و چه در زمان ملک عبدالله، دامنه فشارها را بر مردم اردن افزوده است. در کنار این مساله پرداختن این کشور به صلح با اسراییل و شرکت مستمر در مذاکرات صلح اعراب و اسراییل به سرکردگی و رهبری آمریکا، طاقت گروههای مخالف و اسلام گرا را طاق کرده و از چند سال گذشته اعتراضاتی در این کشور شکل گرفته که همگی سرکوب شده است.

در پایان جنگ جهانی اول پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، جامعه ملل کشور سوریه را تحت قیمومیت فرانسه و فلسطین را تحت قیمومیت انگلیس تشکیل داد. 80 درصد از منطقه فلسطین تحت قیمومیت انگلیس در ناحیه ی خاور رود اردن یا فرا-اُردن واقع شده بود. در سال ۱۹۲۱، بریتانیا کنترل نیمه‌خودگردان فرا-اردن را به خاندان هاشمی که در جنگ داخلی برای کنترل مکه و مدینه از خاندان سعود شکست خورده بودند واگذار کرد. هاشمی‌ها تا پایان جنگ جهانی دوم بر فرا- اردن حکومت کردند. در سال۱۹۴۶ بریتانیایی‌ها از سازمان ملل متحد خواستند تا به قیمومیت فلسطین در فلسطین فرا-اردن خاتمه دهد. با تصویب این درخواست توسط سازمان ملل، پارلمان عبدالله بن الحسین امیر فرا- اردن و فرزند حکمران سابق حجاز عربستان را اولین حاکم پادشاهی اردن هاشمی اعلام کرد. اردن یکی از دو کشوری است که نامشان برگرفته از نام یک خاندان است؛ کشور دیگر عربستان است که وجه تسمیه آن خاندان سعود است. در سال ۱۹۵۰، فرا- اردن، کرانه باختری را که به‌دنبال آتش‌بس پس از جنگ مجمع اعراب و اسرائیل و اعلام استقلال در سال ۱۹۴۸ تحت کنترل داشت، به خود ملحق کرد. تنها انگلستان این الحاق را به رسمیت شناخت. پس از تشکیل جمهوری متحده عربی توسط مصر و سوریه و نیز وقوع انقلاب عراق در سال ۱۹۵۸، مسیرهای بازرگانی اردن و عرضه نفت عراق قطع شدند. در پی آن، اردن ناچار شد از ایالات متحده و بریتانیا که از گسترش درگیری‌ها بین اردن و جمهوری متحده عربی جلوگیری می‌کردند، درخواست کمک کند.

در سال ۱۹۶۵، بین اردن و عربستان سعودی تبادل زمین صورت گرفت. در این تبادل، اردن مساحت گسترده‌ای از مناطق بیابانی را در ازای مساحتی کوچک از مناطق ساحلی در نزدیکی عقبه واگذار کرد. در ماه مه سال ۱۹۶۷، اردن با سوریه یک پیمان دفاعی مشترک به امضا رساند و در پی آن به همراه سوریه، مصر و عراق در جنگ ژوئن ۱۹۶۷علیه اسرائیل شرکت کرد. در طی این جنگ، کرانه باختری و شرق بیت‌المقدس به تصرف اسرائیل درآمد. (بخش غربی آن از قبل تحت تصرف اسرائیل بود). در سال ۱۹۸۸، اردن از کلیه ادعاهای خود نسبت به کرانه باختری چشم‌پوشی کرد اما تا زمان حل و فصل مشکلات نقش سرپرستی این مناطق را به عهده گرفت، و پیمان صلح ۱۹۹۴این کشور با اسرائیل به اردن اجازه می‌داد تا در اماکن مقدس اسلامی و مسیحی اورشلیم به نقش خود ادامه دهد. سازمان ملل معتقد است کرانه باختری قلمرویی است که توسط اسرائیل اشغال شده و معتقد است که طبق قطعنامه ۴۲۴ شورای امنیت سازمان ملل و قطعنامه ۳۳۸ شورای امنیت سازمان ملل وضعیت نهایی آن باید از طریق مذاکرات مستقیم میان طرفین درگیر مشخص شود.

جنگ سال ۱۹۶۷، تعداد آوارگان فلسطینی را بویژه کسانیکه در کرانه باختری زندگی می‌کردند بشدت افزایش داد. درحالیکه جمعیت– پناهندگان فلسطینی ساکن در اردن در سال ۱۹۶۶، 700هزار نفر بود، 300هزار نفر دیگر نیز از کرانه باختری به این تعداد اضافه شده است. در دوران پس از جنگ ۱۹۶۷، عناصر مقاومت فلسطینی، فدایین، در اردن قدرت و اهمیت فراوانی بدست آوردند. فدایین که از لحاظ نظامی بسیار مجهز بودند برای انسجام و امنیت حکومت هاشمی خطری روزافزون به شمار می‌آمدند که همین عامل به یک جنگ علنی در سال ۱۹۷۰ منجر شد. این نبرد که پس ازآن انواع مختلف رزمندگان فلسطینی از سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) به سپتامبر سیاه در اردن معروف است. سایر دولت‌های عربی تلاش کردند برای این مساله راه‌حل صلح‌آمیزی بیابند، اما تا ماه سپتامبر ادامه عملیات‌های «فداییان» در اردن– از جمله اندام سه هواپیمای بین‌المللی که توسط جنبش مردمی آزادسازی فلسطین ربوده و در صحرایی در شرق امان – نگهداری می‌شد، دولت اردن را بر آن داشت تا برای بدست آوردن کنترل بر کشور و مردم خود دست به اقدام بزند. در ادامه این جنگ سنگین یک لشگر تانک سوری با هدف حمایت از فدایین به شمال اردن حمله کرد اما پس از اندکی عقب‌نشینی کرد. به گفته برخی همچون احمد جبرییل، شاه حسین اردن در این جریان از اسرائیل تقاضای کمک کرده بود و پس از آن اسرائیل تهدید کرده بود که در صورت دخالت سوریه به اردن حمله خواهد کرد. در ۲۲ سپتامبر، وزیران خارجه کشورهای عرب در نشست خود در قاهره اعلام آتش‌بس را تصویب کردن و آنرا از فردای همان روز به اجرا گذاشتند. با این حال پس از آن خشونت‌های پراکنده ادامه داشت تا اینکه در جولای ۱۹۷۱، نیروهای اردنی به فرماندهی هبیس المجالی و با کمک نیروهای عراقی (که بعد از جنگ ۱۹۶۷ در اردن پایگاه داشتند) فدایین را بطور کامل شکست دادند و آنان را از اردن اخراج کردند. در سال ۱۹۷۴، درکنفرانس سران در رباط، اردن و سایر کشورهای مجمع عرب پذیرفتند که ساف تنها نماینده قانونی مردم فلسطین است و بدین ترتیب حق نماینگی فلسطینیان کرانه باختری را به این سازمان واگذار کردند.

پس از این دوران اردن به عنوان یکی از هم پیمانان اسراییل شناخته شد که سعی داشت به اصطلاح حسن همجواری را رعایت کند. در این میان آمریکا به عنوان متحد اسراییل نیز به صحنه آمد و نقش دوست برای این کشور را ایفا کرد. در جریان مبارزه با تروریسم این کشور به عنوان متحد آمریکا درآمد. انفجارهای سال 2005 این کشور که از طرف القاعده اردن نیز انجام شد، بر این هم پیمانی دامن زد و دو کشور را بیش از پیش در کنار هم قرار داد. در جریان مذاکرات صلح اعراب و اسراییل در دوره های مختلف و در همین اواخر در نشست آناپولیس، این کشور در کنار مصر به عنوان یکی از واسطه ها و طرف های مذاکره به شمار می رفت.

این رفتارها در کنار سرکوب و اختناق شدید سیاسی در این کشور زمینه را برای ظهور گروههای مخالف دولت فراهم کرده است. این مساله در کنار مشکلات اقتصادی فشارهایی را بر گرده مردم وارد کرده است. در سال گذشته میلادی این کشور با كسری بودجه 5/1 میلیارد دلاری مواجه بوده که تورم بالایی را به مردم این کشور تحمیل کرده است. از طرفی به گفته سخنگوی پلیس اردن، الزرقا در شمال شرق، ارید در شمال و الطفیله در جنوب اردن شاهد اعتراض های مردم به بیکاری و فقر است و دولت قصد دارد با اختصاص 200 میلیون دلار اقدام به توزیع شهریه ای معادل حدود 211 دلار به هرشهروند کند.

وقوع چنین مسایلی در کنار تب گسترده تغییرات در منطقه مردم اردن را به صحنه کشانده و گروههای اسلام گرا را به مبارزه علیه دولت تهییج کرده است. هک شدن مشکوک سایت های مخالف دولت در این کشور از جمله ترفند]ای دولت اردن برای مقابله با این روند بوده است.

اما در این میان پادشاه اردن با عبرت از شرایط منطقه و یا بهتر بگوییم برای پیش دستی دولت و نخست وزیر را برکنار کرد و با انتصاب فرد دیگری سکان دولت را به وی سپرد تا بتواند از موج اعتراضات بکاهد. این اصلاحات در شرایطی رخ داد که معاون وزیر خارجه آمریكا اعمال اصلاحات سیاسی و اقتصادی در اردن با توجه به تحولات مصر را خواستار شد. این پیشگری ها بیشتر برای حفظ هم پیمانان آمریکا در منطقه است اما ظاهرا کارساز نیست.

اما این تغییرات با مخالفت اخوان المسلمین اردن مواجه شد که از  انتخاب معروف البخیت به عنوان نخست وزیر جدید این كشور انتقاد كرده است. حزب جبهه عمل اسلامی، شاخه سیاسی اخوان المسلمین اردن و بزرگترین حزب مخالف این كشور طی بیانیه‌ای از معروف البخیت، نخست وزیر مكلف خواسته كه از تشكیل دولت صرفنظر كند و راه را برای نخست وزیری یك شخصیت ملی مورد قبول همه باز كند تا كشور را به سوی اصلاحات مورد نظر هدایت كند.  در بیانیه این حزب آمده است: ملت اردن انتظار داشتند كه یك شخصیت ملی مورد تایید آنها مامور تشكیل دولت شود تا اصلاحات سیاسی، واقعی و كامل را اجرا كند اما همه با انتخاب بخیت شگفت زده شدند.

هم اکنون با حضور گروههای مخالف دولت و حاکمیت اردن در خیابان ها فضای نامطلوبی برای دولت این کشور فراهم آمده است. با وضعیتی که در منطقه وجود دارد پیش بینی اینکه دولت بعدی که سقوط می کند تا حدودی دشوار است اما می توان در لیست این کشورها نام اردن هاشمی را دید.

هاتف پوررشیدی

بخش سیاست