سفر مدیركل سلاح های شیمیایی به ایران

در طول تاریخ، بشر همواره به دنبال برتری جویی و تسلط بر جهان بوده است. این تسلط گاه بر منابع طبیعی و گاه تسلط بر سایر انسانها بوده است. تا جاییکه که موجبات استشمار  سایرین را فراهم  کرده است. این بی قانونی یا به تعبیر دیگر قانون جنگل طیف وسیعی داشته است. شمار زیادی از انسان ها به دنبال منفعت طلبی خود فعالیت ها و اقداماتی انجام داده اند که سبب نابودی انسان های بی گناه بسیاری شده است. فعالیت های سلطه طلبانه تا به جایی رسید که برای درهم کوبیدن همنوع خود از ابزارهای مختلفی و از جمله سلاح های شیمیایی بهره جسته اند.

بحث و تبادل نظر و تصمیم گیری برای منع سلاح های شیمیایی، تاریخی بیش از صد سال دارد. در سال ‌1899 كنفرانس صلح بین المللی در لاهه برگزار شد كه نتیجه آن تصویب موافقتنامه منع استفاده از موشك ها و بمب های حامل گازهای سمی بود. تا سال ‌1918 كه سال آخر جنگ جهانی اول بود طی چهار سال جنگ حدود ‌100 هزار تن سلاح حامل گازها و مواد سمی استفاده شده بود كه همین امر منجر به مرگ حدود ‌90 هزار سرباز و مصدومیت حدود یك میلیون نفر شد. در سال ‌1925 پروتكل ژنو تصویب شد. این پروتكل استفاده از سلاح های میكروبی و شیمیایی را منع كرد اما برای متوقف كردن تولید، استفاده و نگهداری سلاح های شیمیایی و میكروبی به وسیله كشورها ضمانت اجرایی لازم را نداشت. در طول جنگ عراق علیه ایران بارها صدام از سلاح های شیمیایی و میكروبی از جمله در حلبچه واقع در كردستان عراق استفاده كرد. در سال ‌1992 مذاكرات در ژنو منجر به موافقت بر سر متن كنوانسیون منع، توسعه، تولید، نگهداری و استفاده از سلاح های شیمیایی و انهدام این گونه سلاح ها شد. در سال ‌1993 این كنوانسیون برای امضا كشورها در مراسمی در پاریس مفتوح شد. در سال ‌1995 فرقه آئوم شینریكو در ژاپن از گاز شیمیایی سارین در مترو توكیو استفاده كرد كه منجر به مرگ ‌12 نفر و مصدومیت حدود ‌5000 نفر شد. در 29 آوریل سال ‌1997 پس از اینكه ‌87 دولت كنوانسیون را امضا كردند این كنوانسیون اجرایی شد و به تبع آن سازمان منع سلاح های شیمیایی (OPCW) در لاهه آغاز به كار كرد. هم اینک 14 سال از زمان لازم الاجرا شدن کنوانسیون می‌گذرد. در این مدت، جامعه بین المللی از این سند و مکانیسم بسیار مهم برای رفع هرگونه امکان توسعه، تولید، استفاده، ذخیره سازی و یا انتقال سلاح های شیمیایی به دیگران استفاده کرده و بسوی انهدام نهایی سلاح های مزبور گام برداشته است.

در نشست اول آذرماه سال جاری سفرای کشورهای گروه آسیایی سازمان منع سلاح های شیمیایی، «کاظم غریب آبادی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در هلند و نماینده کشورمان در سازمان منع سلاحهای شیمیایی را به عنوان یکی از معاونین پانزدهمین کنفرانس کشورهای عضو سازمان از این گروه انتخاب کردند. هم چنین در این جلسه نماینده کشورمان به عنوان یکی از چهار عضو کمیته محرمانه سازمان از گروه آسیایی که وظیفه آن بحث و بررسی موضوعات مربوط به امور محرمانه سازمان می باشد، انتخاب گردید. کنفرانس کشورهای عضو سازمان منع سلاح های شیمیایی، اجلاس سالیانه خود را از هشتم تا دوازدهم آذر ماه سال جاری در مقر این سازمان در شهر لاهه هلند و با حضور نمایندگان عالیرتبه 186 کشور عضو این سازمان به مدت 5 روزبرگزار کرد.

شایان ذکر است جمهوری اسلامی ایران یکی از اعضای فعال این سازمان بوده و در بیشتر ارکان مهم آن حضور برجسته دارد. هم اکنون کشورمان یکی از 41 عضو شورای اجرایی سازمان منع سلاحهای شیمیایی که از ارکان مهم سیاستگذاری آن محسوب می شود، می باشد.

همچنین کاظم غریب آبادی یکی از معاونت های این شورا را نیز بر عهده دارد. عضویت در گروه مشورتی علمی، معاونت گروه مشورتی امور اداری و مالی و کمیته میزبان از دیگر حوزه هایی هستند که هیات نمایندگی کشورمان نزد سازمان منع سلاح های شیمیایی حضور فعال در آنها دارند.

مدیركل جدید سلاح های شیمیایی «احمد اوزومجو » با توجه به نقش برجسته جمهوری اسلامی ایران قرار است هفته اول اسفند ماه به ایران سفر کند.

آشنایی با سازمان منع سلاح های  شیمیایی

ماموریت سازمان منع سلاح های  شیمیایی (Organization For The Prohibition of Chemical Weapons ) اجرای شرایط و مواد كنوانسیون سلاح های  شیمیایی در راستای محقق كردن دو دیدگاه و هدف اصلی اش است. این دو دیدگاه و هدف عبارتند از:

• عاری كردن جهان از سلاح های  شیمیایی

• همكاری در عرصه علوم شیمی برای اهداف صلح آمیز.

برای نیل به این اهداف، OPCW در مسایل مربوط به ثبات و امنیت بین‌المللی،‌ خلع سلاح و توسعه ی جهانی و اقتصادی مشاركتی فعال دارد.

برای اجرای مواد كنوانسیون، OPCW خط مشی هایی را وضع می كند و برنامه هایی را در راستای تحقق این امر توسعه می دهد. این برنامه ها چهار هدف اصلی دارند كه عبارتند از:

1. فراهم آوردن رژیم حقوقی و سیاسی معتبر و شفافی برای تایید انهدام سلاح های  شیمیایی و ممانعت از ظهور مجدد آن ها در هر یك از دول عضو در عین اینكه از امنیت مشروع ملی حمایت كند و منافع آن كشور برآورده گردد

2. فراهم آوردن حمایت و مساعدت لازم برای مبارزه با سلاح های  شیمیایی

3. ‌تشویق به همكاری بین‌المللی در استفاده صلح آمیز از شیمی

4. ‌تسهیل عضویت جهانی در سازمان از طریق تسهیل همكاری بین‌المللی و ظرفیت سازی ملی.

وظایف سازمان منع سلاح های  شیمیایی عبارتند از:

1. فعالیت در راستای متقاعد كردن كشورهایی كه تاكنون به كنوانسیون نپیوسته اند برای اینكه به آن بپیوندند.

2. كنترل و تایید انهدام سلاح های  شیمیایی موجود.

3. نظارت بر بعضی فعالیت ها در صنایع شیمیایی با هدف تقلیل دادن ریسك سوء استفاده از مواد شیمیایی تجارتی در راستای ساخت سلاح های  شیمیایی

4. فراهم آوردن مساعدت و حمایت لازم از دولت‌های عضو در صورتی كه آن ها مورد حمله یا تهدید به حمله به وسیله ‌ی سلاح های  شیمیایی قرار گیرند، از جمله حمله به وسیله تروریستها.

5. ارتقا بخشیدن به همكاری بین المللی برای مصارف صلح آمیز شیمی

OPCW  سازمانی مستقل اما درارتباط با سازمان ملل متحد است كه در راستای منافع اعضای خود گام بر می‌دارد. این سازمان حدود ‌500 كارمند دارد كه دارای ‌66 ملیت مختلف هستند. همانند سازمان ملل، سازمان منع سلاح های  شیمیایی شش زبان رسمی دارد كه عبارتند از: عربی، چینی، انگلیسی، فرانسوی، روسی و اسپانیایی.

در حال حاضر، سالانه بیش از ‌60 میلیون یورو هزینه می كند. تمامی ‌164 دولت عضو این سازمان هر ساله در تامین بودجه آن مشاركت می كنند. میزان پرداخت های هر دولت بستگی به حجم اقتصادیش دارد. یعنی در حالی كه كشورهای توسعه یافته هزینه های عمده سازمان را تامین می كنند، بعضی از كشورهای فقیر فقط در تامین یك هزارم از یك درصد بودجه سازمان مشاركت دارند.

‌كنوانسیون‌ سلاح های  شیمیایی (Chemical Weapons Convention-CWC ) معاهده ای بین المللی است كه استفاده از سلاح های  شیمایی را منع می كند و هدف آن انهدام سلاح های  شیمیایی در هر نقطه ای از جهان می باشد.

بر اساس مفاد كنوانسیون، هر كشوری كه عضو OPCW است هرگز نباید:

1. از سلاح های  شیمیایی استفاده كند.

2. سلاح های  شیمیایی را توسعه دهد، تولید كند، ‌كسب كند یا نگه داری نماید یا اینگونه سلاح ها را به هر كس در هر نقطه ای از جهان انتقال دهد.

3. به هر طریق ممكن هر چیزی را كه به وسیله كنوانسیون منع شده است تشویق كند یا در اعمال آن مساعدت لازم را به عمل آورد.

OPCW  تاكنون بر انهدام ‌40 درصد از سلاح های شیمیایی نظارت داشته و آن را اعلام كرده است. تاكنون چندین كشور در اختیار داشتن سلاح های  شیمیایی خود را اعلام كرده اند كه این میزان اعلام شده بالغ بر ‌70 هزار تن مواد سمی در ‌6/8 میلیون قطعه مهمات و مخزن می باشد.

بزرگترین زرادخانه سلاح های شیمیایی كه باید منهدم شود متعلق به دو كشور روسیه و آمریكا است. كنوانسیون مقرر داشته است كه كشورهای عضو، طی ‌15 سال یعنی از ‌1997 تا ‌2012 همه سلاح های  شیمیایی خود را منهدم كنند.

البته انهدام این سلاح ها نباید بر اساس روش ها و سلایق هر دولت باشد، بلكه باید تحت نظارت OPCW طوری صورت پذیرد كه به مردم و محیط زیست آسیب نرساند.

همه دولت‌های عضو باید فعالیت‌های مرتبط با مواد شیمیایی خود را به OPCW اعلام كنند. كنوانسیون سه لیست از مواد شیمیایی نگران كننده را اعلام داشته كه عبارتند از:

1. ‌مواد شیمیایی كه یا مستقیم در ساخت سلاح های  شیمیایی به كار می روند و یا رابطه بسیار نزدیكی با سلاح های شیمیایی دارند. از جمله این مواد می توان به گاز سارین و گاز خردل اشاره كرد.

2. مواد شیمیایی كه می توانند در ساخت سلاح های شیمیایی مورد استفاده قرار گیرند اما می توانند مصارف صلح آمیز نیز داشته باشند.

3. مواد شیمیایی كه جزو مواد سمی هستند و می توانند در ساخت سلاح های  شیمیایی به كار روند اما در حجم عظیمی نیز برای مصارف بسیار عمومی مورد استفاده هستند نظیر نفت، سیمان، پارچه و كاغذ.

بعلاوه، كارخانه ها و یا تاسیساتی كه حجم عظیمی از مواد شیمیایی را كه در سه لیست بالا نیامده اند، اما كنوانسیون آن ها را با عنوان «مواد شیمیایی‌ كه به لحاظ ارگانیك چند ساختاری» معرفی كرده‌ است، تولید می كنند نیز جزو مواد شیمیایی نگران كننده می باشند.

بر اساس كنوانسیون‌، تمامی مراحل و مكان های تولید این گونه مواد باید تحت نظارت و بازرسی قرار داشته باشد.

حجم و اندازه تیم بازرسی

OPCW از تاسیسات هر كشور و مدت بازرسی، بر اساس نوع بازرسی و مكان مورد بازرسی متفاوت است. مثلا بازرسی از لیست دوم مواد شیمیایی باید توسط تیمی متشكل از ‌2 تا ‌6 بازرس انجام شود و نباید مدت بازرسی نیز بیش از ‌96 ساعت طول بكشد. از طرف دیگر، ‌بازرسی از تاسیسات انبار و نگه داری سلاح های  شیمیایی (CWSF ) توسط تیم بازرسی ای متشكل از ‌8 بازرس صورت می گیرد و مدت بازرسی می‌تواند دو هفته نیز طول بكشد.

OPCW  درصدد منع تكثیر سلاح های  شیمیایی با كاربرد سه روش است كه عبارتند از:

1. انهدام همه سلاح های  شیمیایی موجود

2. بازرسی از صنایع شیمیایی برای تضمین اینكه مواد شیمیایی سمی در ساخت سلاح های شیمیایی به كار نروند.

3. جهانی كردن كنوانسیون كه از این طریق ساخت و تكثیر سلاح های شیمیایی در سراسر جهان منع می شود و هرگونه نقض مفاد كنوانسیون در هر نقطه از جهان غیرقانونی محسوب شده و عواقب تنبیهی در پی خواهد داشت.

پریسا چیذری

بخش سیاست

منابع:

• خبرگزاری فارس

• http://www.opcw.org