زندگی علمی میرداماد

میرداماد جزو آن دسته از اندیشمندان اسلامی است كه با وجود تكرار و شنیده شدن‌های مكرر نام وی، به كمتر كتابی درباره احوال او برمی‌خوریم. كتاب‌هایی كه تاكنون درباره وی منتشر شده‌اند، شاید به تعداد انگشتان یك دست نیز نرسند. برخی از آنها نیز از تاریخ انتشارشان گذشته و تجدید چاپ نیز نشده‌اند و بنابراین در بازار نشر موجود نیستند.

آثار كلامی و فلسفی ملاصدرا كه دلیل شهرت وی در روزگار كنونی‌اند، به دلیل این كه پیش‌درآمد مكتب فلسفی ملاصدرا به شمار می‌آیند و در واقع، حلقه اتصال میان حكمت متعالیه و اندیشه فلسفی ـ كلامی پیشین از مكتب شیرازند، از یك جهت مورد توجه اصحاب تاریخ فلسفه و از جهت دیگر در حوزه‌های فلسفی دو قرن اخیر در سایه قرار گرفته‌اند.

میرداماد بزرگ‌ترین حكیم عصر صفوی است كه با ظهور خود در حوزه فكری اصفهان، فلسفه را متحول ساخت. از ین رو، به معلم ثالث شهره شد. او بر این باور بود كه جریان‌های فلسفی پیشین خام‌اند و به همین دلیل سعی داشت تا مبانی حكمت مشاء را با جلوه‌های اشراقی در هم آمیزد و با استفاده از تعالیم اعتقادی شیعی، نظام فلسفی اسلامی را ارایه دهد كه خود آن را «حكمت یمانی» نامید.

او شاگردان برجسته بسیاری نظیر ملاصدرا، میر سید احمد علوی، ملا شمسای گیلانی و محمد اشكوری را پرورش داد و آثار ارزشمندی نظیر «تقویم الایمان»، «الافق المبین» و «القبسات» را از خود به یادگار گذاشت كه همواره از منابع اصیل و ارزشمند حكمت اسلامی به شمار می‌آیند.

نویسنده اثر حاضر پیش از این كتاب «تقویم الایمان» یكی از مهم‌ترین آثار میرداماد را تصحیح كرده، مقدمه مفصلی بر آن نگاشته بود كه دورنمایی از احوال و آرای او را دربر داشت. به دلیل جامعیت نسبی این مقدمه و همچنین كمبود تك‌نگاری‌ها درباره میرداماد، پیشنهاداتی مبنی بر انتشار آن در كتابی جداگانه ارایه شد و به این ترتیب كتاب «میرداماد» انتشار یافت.

نویسنده برای شرح احوال و اندیشه میرداماد در نخستین قدم به توصیف فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر میرداماد می‌پردازد. چنین آغازی بدان جهت است كه آگاه شدن از اوضاع جامعه و شرایط حاكم بر زندگی هر فرد، به یقین در رشد و جهت‌گیری اندیشه‌هایش تاثیرگذار است، بنابراین شناخت اوضاع اجتماعی حاكم بر زندگی هر اندیشمندی، كلیدهایی را برای تحلیل تفكر او به دست می‌دهد.

«میرداماد از نگاه دیگران» عنوان بخش دیگری از كتاب است كه در آن نگارنده نظرات افرادی نظیر میر سید احمد علوی، عبدالرزاق لاهیجی، زلالی خوانساری و ملاصدرا درباره میرداماد را ذكر كرده است.

نویسنده در بخش آرا و اندیشه‌های فلسفی میرداماد كه مهم‌ترین بخش كتاب به شمار می‌آید، ابتدا نظام فلسفی وی را كه به حكمت یمانی مشهور است، شرح داده، سپس اندیشه‌های این فیلسوف را در 10 بخش حدوث دهری، مساله بداء، مساله جبر و اختیار، اصالت ماهیت، مقولات عشر، نظریه وحدت عمل، پیدایش كثرت از وحدت، اقلیم هشتم، مراتب هستی و نقش تمثیلی حروف و اعداد بررسی كرده است.

میرداماد علاوه بر فلسفه و كلام، قریحه شعرسرایی نیز داشت. از همین رو، یك بخش از كتاب به دیگر ویژگی‌های او اختصاص یافته است و نثر و شیوه نگارش، كمالات روحی، جامعیت، حضور سیاسی و قریحه شعرسرایی میرداماد به اجمال تشریح شده‌اند.

معرفی آثار و نوشته‌های این فیلسوف عصر صفوی، بخش پایانی كتاب را تشكیل می‌دهد كه به كتاب‌ها و رسالات، شروح و حواشی، نام‌ها و مكاتبه‌ها و اجازه‌ها و تقریظ‌ها تقسیم شده است.

كتاب «میرداماد» در شمارگان 1000 نسخه، 249 صفحه و بهای 55000 ریال از سوی انتشارات كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.

بخش‌کتاب‌خوانی تبیان