عوامل مؤثر بر بلوغ معنوی

قبلا اشاره شد که پایه رشد و بلوغ در سنین نوجوانی است و فرد در این سنین نوجوانی تأثیرات فراوانی از خانواده میگیرد.

برای مثال اینکه کودک در خانواده ای رشد یابد که به مسایل اقتصادی اهمیت داده میشود، این خود کمک میکند که این کودک زودتر از کودکانی که در خانواده‌هایشان به مسایل اقتصادی توجه خاصی نمیگردد به بلوغ اقتصادی برسد

1- خانواده

یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین نهادها در رسیدن به بلوغ معنوی خانواده است، تجربه ثابت کرده است که محیط خانه، که اولین محیطی است که کودکان در آن با زندگی و مبانی آن آشنا میشوند، نقش بسیار مهمی در رسیدن به رشد و بلوغ افراد را دارد.

قبلا اشاره شد که پایه رشد و بلوغ در سنین نوجوانی است و فرد در این سنین نوجوانی تأثیرات فراوانی از خانواده میگیرد.

برای مثال اینکه کودک در خانواده ای رشد یابد که به مسایل اقتصادی اهمیت داده میشود، این خود کمک میکند که این کودک زودتر از کودکانی که در خانواده‌هایشان به مسایل اقتصادی توجه خاصی نمیگردد به بلوغ اقتصادی برسد.

همچنین کودکی که در خانه ای رشد می یابد که مسایل معنوی در آن خانه حاکم باشد و هیچ فشار و اجبار نامناسبی هم بر این کودک نباشد، یقینا در رسیدن به بلوغ معنوی کمک رسان خواهد بود.

یکی از روشهایی که در رشد کودکان مؤثر است، تقلید نام دارد و اولین افرادی که کودکان از آنها تقلید میکنند، اعضای خانواده هستند، مثلا کودک وقتی میبیند پدر و یا مادرش نماز می خوانند بدون توجه به معنای این کار او نیز اعمالی شبیه به آنها انجام میدهد.

در واقع مهمترین عامل در رسیدن به رشد و بلوغ هر فردی خانواده وپدر و مادر اویند.

در یک نهاد آموزشی که کودکان در آن به مدت 12 سال به آموزش و پرورش می پردازند و بخش قابل توجهی از شکل گیری شخصیت آنها متأثر از این نهاد است، مسلما میتواند نقش مهمی در رشد و به بلوغ رسیدن افراد داشته باشد.

پرداختن به مسایل معنوی و داشتن پاسخ مناسب برای سوالات معنوی دانش آموزان، میتواند نقش مهمی در بلوغ معنوی ایفا نماید.

البته این نکته قابل توجه است که گاها این نهاد تأثیری در روند رشد مثبت دانش آموزان نداشته و این به خاطر سخت گیری و یا سهل گیری زیاد، که حتی تأثیر منفی نیز دارا می باشد.

سبک زندگی رایج در جامعه و الگوهای موجود در آن، یعنی رفتارهای حاکم در جامعه و اینکه ارزشهای روز جامعه را چه چیزهایی تشکیل میدهند، میتواند نقش بسزایی در رشد و بالغ شدن افراد جامعه داشته باشد.

این مهم است که در جامعه چه چیزی مورد توجه و ارزش تلقی میشود. آیا احترام به بزرگترها در جامعه ارزش تلقی میگردد و یا اینکه به قول امروزیها بچه نه نه نبودن و تحت شرایط پدر و مادر در نیامدن.

و اینکه امروزه یک جوان نمازش را اول وقت میخواند ارزش تلقی میشود و یا میکسری بلد بودن؟

ابزار مورد استفاده در جامعه برای زندگی، پوشاک، لوازم زینتی، خوراک، مسکن و ... دقیقا تأثیر مستقیمی بر رسیدن به بلوغ و رشد افراد دارد.

امروزه برای انتقال یک تفکر و یا یک فرهنگ در یک جامعه، ابتدا رفتاری متناسب با آن عقیده را توسط ابزارهای گوناگون در آن جامعه ایجاد میکنند، تا پذیرش عقیده مناسب با آن رفتار، برای مردم آن جامعه آسان گردد.

در زمان جنگ ما به علت گسترش بحث شهادت و فرهنگ ایثار در جامعه، شاهد حاکم شدن یک جوِ معنوی در جامعه خودمان بودیم، که این خود شاهدی بر تأثیر گذاری رفتار موجود در جامعه بر معنویت است.

امروزه که استفاده از رسانه های ارتباط جمعی زیاد شده است و به طور نا صحیحی این وسیله کانون توجه در خانواده ها قرار گرفته است، نمیتوان نقش این وسیله پر بیننده را بر افراد جامعه نادیده گرفت، زیرا این رسانه در حال حاضر به علت گسترش نفوذ و گستره مخاطبین، بیشترین انتقال مفاهیم را به عهده دارد و حتی این رسانه وسیله ای است برای کسانی که قصد دارند با ایجاد رفتاری خاص، عقیده مورد نظر خود را ترویج بدهند.

متأسفانه استفاده از ماهواره و شبکه های فارسی زبان آن که دقیقا برای انتقال و تغییر رفتار جامعه ما طرح ریزی شده است، در جامعه ما رو به فزونی گذاشته و حتی از حالت فردی به خانوادگی تغییر مدل نیز داده است، این شبکه ها و سریالها که به صورت سانسور شده از صحنه های ناپسند پخش میشود، این تصور را در خانواده ها و مردم ایجاد کرده که دیدن آن برای تمام اعضای خانه بلا اشکال میباشد، در صورتی که غافل از این نکته اند که، این سریالها در حال یک رفتار سازی غیر دینی در بین مردم ما هستند و هدف از این کار این است که بعد از تماشای انواع گوناگون این سریالها و عادی شدن رفتارهای مورد توجه در این سریالها، این رفتارها را کم کم در زندگی مردم وارد کرده که نتیجه آن این میشود که، مردمی که رفتار خاصی را پذیرفته و انجام میدهند فکر و عقیده مربوط به آن را نیز به سادگی پذیرا خواهند بود.

در جهان امروزی که تقریبا اغلب مردم با اختیار یا اجبارا، از اینترنت استفاده میکنند، میتوان نقش آن را در بلوغ افراد مشاهده کرد، این رسانه انسان را با دریایی از اطلاعات و معلومات رو به رو میکند، که در هر دو جنبه تسریع بلوغ و مانع شدن از رسیدن به آن مؤثر میباشد، این رسانه در رسیدن انسان به بلوغ در بعضی از انواع آن مؤثر بوده و در برخی دیگر مانع رسیدن به رشد و بلوغ میشود.

یعنی در واقع اینترنت برای کسی که فرهنگ استفاده از آن را دارا باشد میتواند بسیار مفید بوده و بالعکس برای کسانی که جنبه کافی ندارند مفید که نبوده، بلکه آنها را از رسیدن به رشد مناسب باز می دارد.

داشتن اطلاعت مربوط به هر کدام از انواع بلوغ و کاربردهای آنها و همچنین فرا گرفتن عوامل مؤثر بر بلوغ، میتواند کمک بسزایی را در رسیدن به بلوغ داشته باشد، داشتن حداقل اطلاعات لازم در مورد هر بلوغی مخصوصا بلوغ معنوی، که در واقع شخص بداند با رسیدن به این بلوغ چه تغیراتی در زندگی او بوجود می آید و این بلوغ چه کمکی در مباحث معنوی میتواند داشته باشد.

درصد هوش در انسانهای مختلف متفاوت است و هر فردی بهره ای از هوشهای مختلف را دارا میباشد، که هوش در هر چهار نوع آن میتواند نقش بسزایی در رسیدن به انواع بلوغ را ایفا نماید.

هوش معنوی SQ، خصوصا در رسیدن به بلوغ معنوی نقش مهمی را بازی میکند، به این بیان که شخصی که از هوش معنوی بالا برخوردار باشد، ساده تر و سریع تر از دیگرانی که فاقد این نوع هوش هستند به بلوغ معنوی میرسد.

هوش معنوی در رسیدن به پاسخ سوالاتی مانند اینکه از کجا آمدم؟ برای چه آمدم؟و ... نقش مهمی را ایفا میکند، به همین جهت راههای رشد هوش به طور کلی و رشد هوش معنوی اختصاصا، کمک بسزایی در رسیدن به بلوغ مخصوصا بلوغ معنوی میکند.

خوراک سالم و طبیعی که در واقع منبع تغذیه فکر و ذهن انسان واقع میشود نقش مهمی در بلوغ ایفا میکند، به دلیل اینکه انسان برای رسیدن به رشد و بلوغ نیاز به موادی دارد که انرژی لازم را برای رسیدن به رشد و بلوغ فراهم کند.

برای رسیدن به بلوغ معنوی نمی توان نقش تغذیه را نادیده گرفت، به دلیل اینکه برای رسیدن به بلوغ معنوی باید از مواد غذایی استفاده کرد که جدای از سالم بودن آن راه فراهم شدن آن هم مهم می باشد، به این بیان که در رشد معنوی داشتن غذای حلال و شرعی خیلی مهم میباشد، زیرا همانگونه که هواپیما برای پرواز کردن نیاز به بنزین مخصوص دارد و با هر بنزینی به پرواز در نمی آید، با هر غذایی هم نمی توان به رشد بایسته و مناسب رسید چون هر نوع رشد، بلوغ و فکر، احتیاج به تغذیه دارد و اگر تغدیه آن از راه درستی تهیه نشده باشد، نمیتواند نقش خود را در این راه درست ایفا کرده و شاید تأثیر منفی گذارده و یا شخص را به جایی که نباید برساند راهنمایی کند.

چون غذای حرام مستعد فراهم شدن انرژی برای فکر حرام و ناسالم است و بالعکس. چون انرژی لازم برای فکر کردن، از موادی است که ما از آنها تغذیه میکنیم و وقتی آن مواد از نظر شرعی و عرفی مال ما نبوده و ما به ناحق و نادرست از آنها تغذیه کنیم، انرژی حاصل از آن نمیتواند ما را به رشد صحیحی برساند.

فکر سالم در بدن سالم است، در واقع داشتن بدنی سالم و متناسب میتواند در رشد و رسیدن به بلوغ کمک بسزایی کند.

پس میتوان با سالم نگه داشتن بدن از هر جهت راه رسیدن به انواع بلوغ را در خود هموار کنیم. حتی بلوغ معنوی نیز میتواند از بدن  سالم متأثر باشد.

استفاده از موادی که  بدن انسان را در معرض خطر بیماری قرار می دهد، انسان را از رسیدن به بلوغ باز خواهد داشت. به عبارت دیگر آنچه برای سلامتی بدن مفید باشد برای رسیدن به بلوغ نیز مفید میباشد و بالعکس.

نقش تربیت و آموزش صحیح افراد را نباید در رسیدن به انواع بلوغ مخصوصا بلوغ معنوی نادیده گرفت. اسلام از ما خواسته که  تربیت و آموختن آداب اسلامى را قبل از بلوغ كودكان شروع كنیم. «الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ»

افرادی که تربیت نشده اند و یله ورها بزرگ شده اند، افرادی هستند که معمولا به رشد صحیحی نرسیدن و یا در برخی موارد اصلا رشدی نداشته اند.

داریوش عشقی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی