نشانه هایی از نویسندگان جدیدی که در راهند

نگاهی به مجموعه داستان«صد درجه سانتی گراد» به کوشش سارا عرفانی

در این راستا، اخیراً کتاب «صد درجه سانتی گراد»به کوشش سارا عرفانی، داستان نویس جوان منتشر شده که مجموعه ای از آثار نویسندگان نو قلم، در کنار چند اثر از نویسندگان شناخته شده است.

گردآورنده داستان های این کتاب توانسته با توجه به امکاناتی که در اختیار داشته با نویسندگان نو قلم متعددی در گوشه و کنار کشور ارتباط  داشته باشد. این ویژگی باعث شده او قدرت انتخاب به مراتب بیشتری داشته باشد و اکنون کتاب صد درجه سانتی گراد نشان می دهد نویسندگان نو قلم تازه ای در راه هستند که اگر شرایط کاری مساعدی داشته باشند، می توان به آینده ادبی آنها امیدوار بود.

وجه مشترک چندانی در میان داستان های گردآوری شده در این کتاب نیست و به عبارت دیگر، تنوع مضمونی و ساختاری در آثار ارائه شده از ویژگی ها اصلی داستان های این مجموعه است.

از سوی دیگر، اگر نو قلم بودن اکثر نویسندگان این مجموعه را از ویژگی اصلی آثار ارائه شده در این کتاب بدانیم، آوردن داستان هایی از چهره های تقریباً شناخته شده در این عرصه مانند زهرا پورقربان و سارا عرفانی(گردآورنده کتاب)، این ویژگی را خدشه دار می کند. البته این موضوع برای خوانندگان این کتاب مزیت هایی را هم به همراه دارد و آن، مقایسه این آثار با همدیگر است؛ نقاط ضعف و قوت آثار نویسندگان نو قلم در کنار داستان های نویسندگان حرفه ای تر بهتر و با وضوح بیشتری نمایان می شود.

اولین داستان کتاب که عنوان آن(صد درجه سانتی گراد) برای روی جلد کتاب هم انتخاب شده، به قلم«رها پاکان» است. داستانی با نثر آهنگین که نشان می دهد نویسنده آن دغدغه فرم دارد و در کنار آن، گوشه چشمی هم به مضمون داشته است. انتخاب فضای داستانی مناسب به القای حس درونی شخصیت ها(آرمین و مهتاب) کمک زیادی کرده است. نویسنده یک ایستگاه پرت و دور افتاده قطار را برای پس زمینه داستان خود انتخاب کرده که در وهله اول به نظر می رسد متروکه باشد، اما در پایان داستان با آمدن قطاری که مسافرانی بر خلاف تصور شخصیت های اصلی داستان با خود آورده است، روند ماجراها تغییر می یابد. پر رنگ بودن فضاسازی مناسب، مضمون نهفته در لا به لای داستان، رو در رویی و تضاد دو دیدگاه مختلف اجتماعی را تحت شعاع خود قرار می دهد.

دومین داستان کتاب با عنوان«بنین» به قلم ساره امین است. داستانی با پیرنگ نسبتاً قوی و هماهنگ با محتوای اثر که در هم تنیده شده و یک داستان کوتاه موفق را شکل داده اند. عشق و ارادت یک خانواده ارمنی به فرهنگ عاشورا، مضمون اصلی این داستان است که با بهره گیری از اشیا و فضاهای امروزی روایت شده است.

داستان سوم کتاب(فرشته شدن) اما هنوز به مرز پختگی نرسیده است. نویسنده آن(حسین احمدیان)به روایت متن خاطره گونه ای بسنده می کند که بسیاری از عناصر داستان را هنوز کم دارد. لحن شعاری نویسنده هم در دوری این متن از جهان داستانی موثر است. به عبارت دیگر، فرشته شدن، یک سفرنامه حج با روایت داستانی است.

داستان بعدی(کنار خاک خیس)از میان آثار زهرا پورقربان انتخاب شده که تشابه زیادی با دیگر نوشته های این نویسنده دارد. ماجراهای داستان مربوط به سرگذشت زنی تنها و بی پناه است که برای در امان ماندن از گزند زندگی، به سرنوشت ناخوشایند و محتومی تن می دهد که به جای سر و سامان یافتن، اندوه اش چند برابر می شود.

نویسنده در این داستان بیشتر از عنصر روایت بهره گرفته و سادگی بیان از ویژگی های اصلی این اثر است.

از ایمان حقانی پرست هم داستان «بالاتر از ستاره» انتخاب شده است. اثری با رگه های طنز که هنوز با مرز پختگی فاصله دارد. البته نویسنده سعی کرده با بهره گیری از لحن نوجوانانه، به روند ماجراها سیر طبیعی بدهد که در مجموع، در حد یک داستان اولیه و متوسط باقی مانده است.

«من هم برای دریا هستم» نام داستان محدثه رضایی است که در ادامه کتاب آمده است. با فضاهای منقطع، اما به هم پیوسته که در نهایت فضاهای ذهنی سه زن (مادر، راوی و دل آرام) را بازتاب می دهد. البته از شخصیت چهارمی(صدف)هم یاد می شود که در طول داستان حضور فیزیکی ندارد، ولی یاد او بر کل داستان سایه افکنده است. لحن راوی در بیشتر صحنه های داستان، فضاهای سورئال را در ذهن مخاطب تداعی می کند. گویی اغلب صحنه ها تصوراتی بیش نیست و فقط در ذهن شخصیت ها دارد اتفاق می افتد:«خاله صدف و دل آرام روی تاب نشسته اند. تاب می خورند و می خوانند:«خانه ام بالای ابرهاست...» این بار موهایشان را بسته اند پشت سرشان؛ همان جور که خاله صدف در آخرین تولدش بسته است...» (ص49)

داستان دیگر کتاب«روسری آبی» به قلم هادی اسپنانی است، روایت زندگی آرام و عاشقانه یک زن جوان در کنار همسر جانباز او که زندگی مرد جوان روی ویلچر می گذرد و زن از این زندگی راضی است. البته در طول روایت داستان، دغدغه های دیگری هم به سراغ زن می آید، اما او با توجه به نشانه های مثبتی که در اطراف خود می بیند ترجیح می دهد همچنان به زندگی کنونی خود بیندیشد و نگذارد فکرهای دیگر آرامش زندگی فعلی او را بر هم بزند.

سارا عرفانی(گردآورنده مجموعه) یکی از داستان های کوتاه خود را هم در کتاب صد درجه سانتی گراد قرار داده است. داستان«پارسا»که گرایش دینی در میان نسل جدید نوجوانان و جوانان جامعه را دستمایه کار خود قرار داده و با بهره گیری از تکنینک های مدرن داستان نویسی این گرایش را به شکل بهینه ای نشان داده است. مخاطب در وهله اول بیشتر جذب رفتارهای نوجوانانه شخصیت های داستان می شود، ولی در پایان آنچه ذهن خواننده را درگیر خود می کند، ریشه های این گرایش است که نشان های آن در لا به لای صحنه های داستانی گنجانده شده است.

محدودیتی که خانواده برای شخصیت اصلی داستان، پارسا برای گرایش های دینی او در نظر گرفته اند، موثر واقع نمی شود و او با عشق و علاقه بیشتری به سوی باورهای خود پیش می رود. انتخاب نام«پارسا» برای شخصیت اصلی داستان هم هوشمندانه است، چون مسیر نگاه خواننده به سمت مورد نظر نویسنده را هموارتر می کند.

داستان بعدی کتاب با عنوان«لیلی» به قلم فائزه شکیبا است. نویسنده با یک لحن احساسی سرگذشت یک رابطه عاطفی را روایت می کند. از منظر مخاطب، رفتارهای دو شخصیت(زن و مرد)طبیعی جلوه نمی کند، اما نویسنده سعی کرده این رفتارها را طبیعی نشان دهد. مرد جوانی بعد از این که از ازدواج با دختر مورد علاقه اش نا امید می شود، به زندگی خود پایان می دهد و در پایان داستان دختر هم می خواهد با بریدن رگ دست خود به زندگی خود پایان دهد. به نظر می رسد با توجه به این که حجم احساسات آن دو شخصیت به تمامی در طول داستان به مخاطب منتقل نمی شود، بنابراین، باورپذیری رفتارهای آنها هم تا حدودی طبیعی به نظر نمی رسد.

از مژگان عباسلو هم داستان «یک گاز سیب سرخ» انتخاب شده است. این داستان هم با لحن شاعرانه ای که نویسنده دارد، به یک ماجرای عاشقانه می پردازد. از نظر فضای عاطفی حاکم بر داستان، به داستان قبلی (لیلی)نزدیک است. دو شخصیت داستانی، علی و آرزو برای رسیدن به همدیگر مسیر دور و درازی را طی کنند که در جاهایی از داستان حتی منطق داستانی هم در باور پذیری بخشی از رویدادها ناتوان است. نثر پخته و نگاه شاعرانه نویسنده از ویژگی های این داستان است که لذت مطالعه آن را دو چندان می کند.

«قدرت خان» نوشته علی اکبر راسخیان عنوان داستان دیگر کتاب است که بر خلاف بقیه آثار انتخاب شده، از گونه داستان های اقلیمی است که وقایع آن در یک محیط روستایی اتفاق می افتد. تعدد و فراوانی شخصیت های داستانی فضای این اثر را نسبت به بقیه آثار انتخابی شلوغ تر کرده است. به غیر از شخصیت قدرت خان، تعداد شخصیت های فرعی همسطح در داستان زیاد است و این موضوع باعث شده مخاطب در حین خواندن داستان نتواند با همه آنها ارتباط لازم را بر قرار کند. در مجموع این داستان یک اثر نسبتاً موفق در ژانر ادبیات اقلیمی است.

«ماهی های سرخ شده» نوشته محمدرضا خردمندان، بی گمان از داستان های موفق این مجموعه است. با پیرنگ مستحکم و زبان داستانی کارآمد که در رساندن منظور نویسنده تقریباً موفق است. داستان روایت ساده و صمیمی یک نوجوان از موقعیت خود و وقایع اطراف او است که نویسنده با هوشمندی، نقطه ثقل داستان، تزلزل در بنیان خانواده را در حاشیه روایت خود قرار داده، اما نشانه گذاری های دقیق، خواننده را به مقصد نهایی داستان هدایت می کند.

داستان«رئیس جمهور متهم است» نوشته توحید عزیزی، یک اثر نمادین و انتقادی به روابط حاکم بر مناسبات در سطح رده های بالای اجتماع است که جنبه های شعاری  و انتقاد اجتماعی، سایر بخش های داستان را تحت شعاع خود قرار داده است.

آخرین و چهاردهمین داستان کتاب صد درجه سانتی گراد، «بل احیاء عند ربهم...» نوشته علی محبی است. در این داستان رگه هایی از روابط عاطفی با باورهای دینی و اجتماعی ترکیب و در نهایت به انتقاد از برخی استحاله ها انجامیده است.

در ابتدای داستان، راوی(بهرام) از علاقه و اشتیاق شخصیت افسانه استقبال نمی کند، اما در پایان از ایمان و ثبات شخصیتی افسانه به وجد می آید و از رفتارهای خود و همسرش(ریحانه) دل خوشی ندارد.

در مجموع، داستان های کتاب صد درجه سانتی گراد، ظهور نویسندگان جدیدی را نوید می دهد که اگر با مطالعه و انگیزه بیشتری به فعالیت های داستانی خود ادامه دهند، بی گمان در آینده نزدیک شاهد انتشار کتاب های مستقلی به قلم هر یک آنها خواهیم بود.

کتاب صد درجه سانتی گراد از سری «کتاب های لوح» است که توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است.

بخش ادبیات تبیان

لوح- علی الله سلیمی