سختی ها و راحتی های دنیا برای چیست؟

تفاوت بین طبقات مختلف جامعه  از جهات گوناگون همیشه اذهان بشر را به خود مشغول داشته است و یافتن پاسخی مناسب برای تفاوت های بین ضعیف و قوی ،فقیر و غنی وظیفه ای بر عهده پیشوایان و رهبران جامعه است در این مجال پاسخ این چرایی دیر باز را از زبان حکیمترین شخص تاریخ می آوریم که می گوید : خداوند سبحان هرگز ستمکاران دوران را شکست نداده است، مگر پس از مهلت و آسایشی که در آن غوطه ور بوده اند و استخوان شکسته هیچ یک از امت ها را جبران نفرموده است مگر پس از قرار دادن آنان در تنگنای زندگی و آزمایش .

حتماً تاکنون، بارها از خود پرسیده اید که چرا عده ای در دنیا مظلوم واقع می شوند و همیشه در مقام ضعف قرار دارند، وعده ای آزادانه ظلم می کنند و در عین حال از نعمت های دنیا به صورت کامل بهره مند هستند؟ در این هنگام این سؤال برای انسان مطرح می شود که چرا خداوند، این همه نعمت های دنیوی را به ظالمان داده و به آنها مهلت داده تا به ظلم و ستم خویش ادامه دهند؟

امیرالمومنین علی علیه السلام در خطبه هشتاد و هشتم از کتاب نهج البلاغه به پاسخ این سؤالات می پردازد:

«اما بعد فانّ الله لم یتصم جباری دمر قطّ الّا بعد تمهیل و رخاء و لم یجبر عظم احد من الامم الا بعد ازل وبلاء»

«پس از حمد و ثنای خداوندی، خداوند سبحان هرگز ستمکاران دوران را شکست نداده است، مگر پس از مهلت و آسایشی که در آن غوطه ور بوده اند و استخوان شکسته هیچ یک از امت ها را جبران نفرموده است مگر پس از قرار دادن آنان در تنگنای زندگی و آزمایش.»

انسان شایستگی خلق شدن را داشته است

در سوره مبارکه بقره، داستان خلقت آدم و علت آن مطرح شده است و آنجا که خداوند به فرشتگان اطلاع داد که: من در روی زمین جانشینی قرار می دهم ^1، فرشتگان عرض کردند «خداوندا، آیا بر روی زمین کسی را قرار می دهی که فساد و خونریزی به راه خواهد انداخت؟... خداوند فرمود،" انّی اعلم ما لا تعلمون" من می دانم آنچه را که شما نمی دانید.»²

خداوند سبحان برای نشان دادن عظمت انسان و شایستگی او برای خلقت. دو دلیل بسیار با اهمیت را برای فرشتگان بیان می فرماید:

دلیل اول: خداوند سبحان، همه حقایق را به آدم ابوالبشر (علیه السلام) تعلیم فرمود و سپس آنها را به فرشتگان عرضه نموده فرمود: اگر شما راست می گویید، دوباره این مطالب به من خبر دهید، و فرشتگان اعتراف کردند که: «لا علم لنا الّا ما علّمتنا... ، ما چیزی نمی دانیم جز آنچه که تو به ما تعلیم داده ای» منظور خداوند از این علم، علمی است که راه رسیدن به حقایق عالم هستی را بر روی انسان ها می گشاید تا آنجا که با همه فسادها و خونریزی ها که بشر به راه خواهد انداخت باز هم ارزش خلق شدن را داشته است. چرا که از میان همه موجودات، تنها انسان قابلیت کسب این علم و رسیدن به حقایق والای آفرینش را دارا می باشد.

دلیل دوم: شایستگی آدم (علیه السلام) (و نسل او) برای ورود به عالم هستی، با توجه به عظمت ذاتی او بود که خداوند دستور داد تا ملائکه به او سجده کنند. یعنی همان قابلیت رسیدن به درجات بالا و وصل شدن به حقیقت مطلق هستی «یعنی خداوند متعال». این قابلیت نه تنها در خود حضرت آدم (علیه السلام) وجود داشت بلکه در تمام نسل ها و ذریات او تا قیامت نیز وجود دارد. ³

و سجده ملائکه نه بر شخص حضرت آدم (علیه السلام) بلکه برای آن حقیقت مطلق و هدف نهایی است که قرار است بشر به آن نائل شود.

مهلت دادن به زورگویان، از روی حکمت است

بر کسی پوشیده نیست که رها کردن ستمکاران و طغیان گران بر روی زمین، موجب بیچارگی و تیره روزی ناتوان و مستضعفان خواهد شد. حال این سؤال مطرح می شود که پس چرا خداوند به آنان مهلت داده و دست آنها را برای ظلم کردن در دنیا باز گذاشته است؟ در جواب به این سوال مهم، چند نکته را ذکر می کنیم:

1- در بحث هدف خلقت، ذکر شد که حکمت آفرینش انسان آنقدر ارزشمند و والاست که جریان فساد و خونریزی در روی زمین، آن را مختل نمی گرداند.

2- انسان ها اگر احتمال دهند که از جانب هم نوعان خود مورد ستم قرار می گیرند، دائماً در حالت آمادگی برای دفاع از حیات خویش به سر می برند و این آمادگی دائمی موجب احساس عظمت و ارزشمندی در زندگی می شود که باعث می شود انسان زندگی اش را لغو و بیهوده سپری نکند.

3- اگر دفاع از حیات، با این نیت انجام شود که «حیات امانت الهی است و تا آخرین لحظات باید از آن دفاع نمود، همه تلاش انسان در این راه، عبادت حساب شده و دلیل رشد و کمال انسان خواهد بود و او را شایسته دریافت الطاف خداوندی می نماید.

4- این ظلم وستم ها و تلاش انسان برای مبارزه  با آن، موجب گسترش و شکوفایی استعدادهای درونی انسان می شود. البته منظور این نیست که ظلم و ستم مطلوب است بلکه مبارزه با آن و نتیجه ای که از مقاومت در برابر ظلم عاید انسان می شود، مطلوب است.

5- اما ستمکاران که حیات انسان ها را به بازی گرفته اند، هرگز در درون قلب خویش، احساس شهرت و شادمانی نخواهد داشت و اگر غفلت آنها به حدی باشد که اقدام به بازگشت و توبه ننمایند، در گروه "أُوْلَـئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ" ⁴ وارد می شوند و عذاب الهی برای آنان قطعی خواهد بود. در واقع یکی از حکمت های مهلت دادن به آنان، این است که فرصتی برای توبه داشته باشند یا اگر توبه نمی کنند پرونده خویش را با ظلم و ستم مهر بزنند تا در قیامت هیچ عذر و بهانه ای نداشته باشند.

خداوند به مستضعفان وعده پیروزی داده است :

اما با وجود همه ظلم ها و زورگویی هایی که از سوی  جبّاران در دنیا وجود دارد، خداوند وعده داده است که این وضعیت، همیشگی نیست و روزی فرا خواهد رسید که ستمدیدگان و مظلومان، با صبر و توکل به خداوند، به پیروزی خواهند رسید و وارث نهایی زمین خواهد شد آنجا که خداوند می فرماید: «وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ .» ⁵ « و ما اراده کرده ایم به آنان که در زمین ضعیف واقع شده اند، احسان نموده و آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم.»

سختی های دنیا، کتاب عبرت و تجربه است

امیرالمومنین علیه السلام در ادامه خطبه هشتاد و هشتم می فرماید: «و فی دون ما استقبلتم من عقب و ما استدبرتم من خطب معتبر» « برای شما مردم، در مشقت و سختی  هایی که رو به سوی آنها می روید و در آن حوادث بزرگی که پشت سر گذاشته اند، عواملی برای عبرت و تجربه وجود دارد.»

 برای ما انسان ها، همه اتفاقات پیرامون و آزمون و خطاهایی که در زندگی داریم می تواند مایه کسب تجربه باشد و همچنین وسیله ای برای نزدیک شدن به درگاه خداوند. در این صورت اگر بار دیگر خودمان یا فرد دیگری را در آن موقعیت و تحت همان آزمایش دیدیم به راحتی می توانیم راه حل مناسبی برای آن پیدا کرده و رفتاری شایسته تر از  قبل بروز دهیم.

در بحران ها و سختی هایی که در زندگی هر فردی پیش می آید، روزنه هایی برای نجات و رستگاری آن فرد وجود دارد که باید دقت کند و آن روزنه ها را ببیند و مراقب باشد که با بی صبری و کم طاقتی آن دریچه ها را به روی خود نبندد تا زمینه ساز رشد شخصیت و شکوفایی استعدادهای درونی اش باشد.

پی نوشت ها:

1- سوره بقره  30.

2- بقره آیه 30

3- شرح نهج البلاغه، علامه جعفری. ص 7

4- سوره اعراف آیه 179

5- سوره قصص آیه 5

منابع:

1- قرآن کریم آیه 29 .

2- نهج البلاغه، مرحوم دشتی

3- شرح نهج البلاغه علامه محمدتقی جعفری. ج 15

4- روح مجرد، علامه سیدمحمدحسین حسینی طهرانی