اسلحه مؤمن چیست؟
كسى كه اهل دعا باشد، هلاك نمىشود!
قُلْ ما یَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَكُونُ لِزاماً (فرقان - 77)
بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگار من براى شما وزن و ارزشى قائل نیست (زیرا سابقهى خوبى ندارید). شما حقّ را تكذیب كردهاید و به زودى كیفر تكذیبتان دامن شما را خواهد گرفت.
این آیه كه آخرین آیه سوره فرقان است در حقیقت نتیجهاى براى تمام سوره است .
كلمهى «عبأ» به معناى وزن و سنگینى است و جملهى «ما یَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّی» یعنى خداوند براى شما وزن و ارزشى قائل نیست، مگر در سایه دعا و عبادت شما.
كلمهى «دُعاؤُكُمْ» دو نوع معنا شده است:
الف: دعا كردن شما به درگاه خداوند، كه همین نالهها و تضرّعها و دعاها سبب عنایت خداوند به شماست. چنان كه در حدیث مىخوانیم: كسى كه اهل دعا باشد، هلاك نمىشود. (كافى، ج 4، ص 228) بعد خداوند از گروه مقابل كه اهل دعا نیستند شكایت مىكند كه شما حقّ را تكذیب كردند و به جاى نیایش به سراغ بتها و هوسها و طاغوتها رفتید و حقّ را تكذیب نمودید كه كیفرتان را خواهید دید.
ب: دعوت خداوند از مردم، زیرا سنّت الهى دعوت از مردم براى پذیرفتن حقّ و اتمام حجّت بر آنان است و اگر این دعوت نباشد «لَوْ لا دُعاؤُكُمْ» مردم ارزشى ندارند. آنچه آنان را موجود برتر و ارزشمند مىكند، همان پذیرش دعوت خداوند مىباشد، ولى شما دعوت الهى را نپذیرفتید و تكذیب نمودید، پس امید خیرى در شما نیست و به كیفر عملتان مىرسید.
خداوند در یك جا مىفرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات، 56) بشر را براى عبادت آفریدم و در این آیه مىفرماید: اگر دعاى انسان نبود، او ارزشى نداشت، بنا بر این دعا روح و مغز عبادت است. چنان كه در روایت مىخوانیم: «الدعاء مخ العبادة» (غرر الحكم)
حدیثى از امام باقر (علیه السلام) نقل شده: از آن حضرت سؤال كردند: «كثرة القراءة افضل او كثرة الدعاء؟» " آیا بسیار تلاوت قرآن كردن افضل است یا بسیار دعا نمودن"؟
امام در پاسخ فرمود: «كثرة الدعا افضل و قرء هذه الایة»: " بسیار دعا كردن افضل است و سپس آیه فوق را تلاوت فرمودند." (تفسیر صافى)
برداشتهایی از آیه:
1ـ تكذیب دین، باعث سقوط ارزش انسان است. «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِكُمْ ... فَقَدْ كَذَّبْتُمْ»
2ـ دعا وسیلهى تحصیل ارزشهاست. «ما یَعْبَؤُا بِكُمْ ... لَوْ لا دُعاؤُكُمْ»
3ـ انسان منهاى هدایت و عبادت ناچیز است. «ما یَعْبَؤُا بِكُمْ ... لَوْ لا دُعاؤُكُمْ»
4ـ دعوت به حقّ، از شئون ربوبیّت خداوند است. «رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُكُمْ»
5ـ محور هستى معنویات است. «ما یَعْبَؤُا بِكُمْ ... لَوْ لا دُعاؤُكُمْ» زیرا هستى براى انسان آفریده شده است و انسان براى پذیرش حقّ و عبادت خداوند.
6ـ انسانِ منهاى هدایت و عبادت، در حقیقت انبیا و دستورات آنان را تكذیب نموده است. «لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ»
نكته آیه: دعا راه خودسازى و خداشناسى
مىدانیم در آیات قرآن و روایات اسلامى اهمیت زیادى به مساله دعا داده شده كه نمونه آن آیه (77 سوره فرقان) بوده ولى ممكن است قبول این امر براى بعضى در ابتدا سنگین باشد كه دعا كردن كار بسیار آسانى است و از همه كس ساخته است، و یا قدم را از این هم فراتر نهند و بگویند دعا كار افراد بیچاره است! این كه اهمیتى ندارد!
ولى اشتباه از اینجا ناشى مىشود كه دعا را خالى و برهنه از شرائطش مىنگرند در حالى كه اگر شرائط خاص دعا در نظر گرفته شود این حقیقت به وضوح ثابت مىشود كه دعا وسیله مؤثرى است براى خودسازى و پیوند نزدیكى است میان انسان و خدا.
شرط اول دعا شناخت كسى است كه انسان او را مىخواند.
شرط دوم، شستشوى قلب و دل، و آماده ساختن روح براى تقاضاى از او است، چرا كه انسان هنگامى كه به سراغ كسى مىرود باید آمادگى لقاى او را داشته باشد.
شرط سوم دعا جلب رضا و خشنودى كسى است كه انسان از او تقاضایى دارد چرا كه بدون آن احتمال تاثیر بسیار ناچیز است.
و بالآخره چهارمین شرط استجابت دعا آن است كه انسان تمام قدرت و نیرو و توان خویش را به كار گیرد و حداكثر تلاش و كوشش را انجام دهد، و نسبت به ماوراى آن دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق كند. زیرا در روایات اسلامى صریحا آمده است كارى را كه انسان خود مىتواند انجام دهد اگر كوتاهى كند و به دعا متوسل شود دعایش مستجاب نیست! به این ترتیب دعا وسیلهاى است براى شناخت پروردگار و صفات جمال و جلال او، و هم وسیلهاى است براى توبه از گناه و پاكسازى روح، و هم عاملى است براى انجام نیكىها، و هم سببى است براى جهاد و تلاش و كوشش بیشتر تا آخرین حد توان.
به همین دلیل تعبیرات مهمى درباره دعا دیده مىشود كه جز با آنچه گفتیم مفهوم نیست، مثلا: در روایتى از پیامبر(صلی الله علیه و آله) مىخوانیم: " الدعاء سلاح المؤمن، و عمود الدین، و نور السماوات و الارض" :" دعا اسلحه مؤمن، و ستون دین و نور آسمانها و زمین است.(اصول كافى، ج 2، ابواب الدعاء- باب ان الدعاء سلاح المؤمن)
دعا كلید پیروزى و مفتاح رستگارى است و بهترین دعا دعائى است كه از سینه پاك و قلب پرهیزگار برخیزد
در حدیث دیگرى از امیر مؤمنان على(علیه السلام) مىخوانیم:
«الدعاء مفاتیح النجاح، و مقالید الفلاح، و خیر الدعاء ما صدر عن صدر نقى و قلب تقى»:
"دعا كلید پیروزى و مفتاح رستگارى است و بهترین دعا دعایى است كه از سینه پاك و قلب پرهیزگار برخیزد." (اصول كافى، ج 2، ابواب الدعاء- باب ان الدعاء سلاح المؤمن)
و در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مىخوانیم: "الدعاء انفذ من السنان"، "دعا نافذتر از نوك نیزه است"! (اصول كافى، ج 2، ابواب الدعاء- باب ان الدعاء سلاح المؤمن)
گذشته از همه اینها اصولا در زندگى انسان حوادثى رخ مىدهد كه از نظر اسباب ظاهرى او را در یاس فرو مىبرد، دعا مىتواند دریچهاى باشد به سوى امید پیروزى، و وسیله مؤثرى براى مبارزه با یاس و نومیدى.
به همین دلیل دعا به هنگام حوادث سخت و طاقتفرسا به انسان قدرت و نیرو و امیدوارى و آرامش مىبخشد، و از نظر روانى اثر غیر قابل انكارى دارد.
خداوندا! درهاى دعا را به روى ما بگشا و آن را سبب ارزش وجود ما در پیشگاهت قرار ده.
خدایا! توفیق دعاهایى كه مطلوب درگاه تو است به ما مرحمت فرما و از اجابت آن ما را محروم مكن.
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور، ج 8
2- تفسیر نمونه، ج 15
3- اصول كافى، ج 2 و 4
4- تفسیر صافى
