حجاب؛ دستور صریح قرآن!
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (نور 31)
ترجمه آیه: و به زنان با ایمان بگو: از بعضى نگاههاى خود (نگاههاى غیر مجاز) چشمپوشى كنند و دامنهاى خود را حفظ نمایند و جز آنچه (به طور طبیعى) ظاهر است، زینتهاى خود را آشكار نكنند و باید روسرى خود را بر گردن خود بیفكنند (تا علاوه بر سر، گردن و سینهى آنان نیز پوشیده باشد) و زینت خود را ظاهر نكنند جز براى شوهر خود، یا پدر خود یا پدرشوهر خود، یا پسر خود، یا پسر شوهر خود (كه از همسر دیگر است) یا برادر خود، یا پسر برادر خود، یا پسر خواهر خود، یا زنان (همكیش) خود، یا آنچه را مالك شدهاند (از كنیز و برده)، یا مردان خدمتگزار كه تمایل جنسى ندارند، یا كودكانى كه (به سنّ تمییز نرسیده و) بر امور جنسى زنان آگاه نیستند. و نیز پاى خود را به گونهاى به زمین نكوبند كه آنچه از زیور مخفى دارند آشكار شود. اى مؤمنان! همگى به سوى خدا باز گردید و به درگاه خدا توبه كنید تا رستگار شوید.
نكتههایی از آیه
با اینكه خداوند در قرآن به عدد ركعتهاى نماز و طواف اشاره نكرده و بیان مقدار و نصاب زكات و بسیارى از مسائل دیگر را به عهدهى پیامبر اكرم (صلوات اللَّه علیه) گزارده، ولى در مسائل خانوادگى و تربیتى و مفاسد اخلاقى به ریزترین مسائل پرداخته است.
خداوند در این آیه بیست و پنج مرتبه با آوردن ضمیر مونث به زنان توجّه كرده است. (تفسیر قرطبى)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مراد از آیهى «یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» آن است كه حتّى زنان به عورت زنان نگاه نكنند و عورت خود را از نگاه دیگران حفظ نمایند. (تفسیر نور الثقلین)
كلمه «الْإِرْبَةِ» به معناى حاجت و نیاز است. مراد از «أُولِی الْإِرْبَةِ» خدمتگزاران و ملازمانى هستند كه تمایل به همسر ندارند.(كافى، ج 5، ص 523)
پیامبر (صلوات اللَّه علیه) در تفسیر جملهى «إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ» فرمود: خداوند آن دسته از زنان را كه صورت و موى خود را براى شوهر آرایش نكنند و یا تقاضاى شوهر را نپذیرند، لعنت كرده است. (تفسیر نور الثقلین)
توبه، گاهى پشیمانى از یك گناه فردى و گاهى براى تغییر دادن یك فرهنگ فاسد عمومى است، كه آیه ظاهراً دربارهى نوع دوّم است. زیرا در جاهلیت گردن و سینهى زنان باز بود. (تفسیر كبیر فخر رازى)
ثمرات حفظ حجاب
حفظ حجاب و ترك جلوهگرى ثمرات بسیارى دارد كه برخى از آنها عبارت است از:
آرامش روحى، استحكام پیوند خانواده، حفظ نسل، جلوگیرى از سوء قصد و تجاوز، پیشگیرى از امراض مقاربتى و روانى، پائین آمدن آمار طلاق، خودكشى، فرزندان نامشروع و سقط جنین، از بین رفتن رقابتهاى منفى، حفظ شخصیّت و انسانیّت زن، و نجات او از چشمها و دلهاى هوسبازى كه امروز دنیاى غرب و شرق را در لجن فرو برده است.
«خمر» جمع «خمار» یعنى روسرى و «جیوب» جمع «جیب» به معناى گردن و سینه است.
برداشتهایی از آیه
1ـ در لزوم عفّت و پاكدامنى و ترك نگاه حرام بین زن و مرد، فرقى نیست. «یَغُضُّوا یَغْضُضْنَ یَحْفَظُوا یَحْفَظْنَ»2ـ جلوهگرى زنان، در جامعه ممنوع است. «وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ»
3ـ ظاهر بودن قسمتهایى از بدن كه به طور طبیعى پیداست، (صورت، دست یا پا) مانعى ندارد. «إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها»
4ـ در میان انواع پوششها، نام مقنعه و روسرى بزرگ آمده و این دلیل بر اهمیّت حجاب است. «بِخُمُرِهِنَّ»
5ـ در قانون گزارى باید به ضرورتها، واقعیّتها و نیازها توجه شود. (اگر پوشاندن آن قسمت از بدن كه خود به خود آشكار است، واجب مىشد، زندگى براى عموم زنان مشكل بود) «إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها»
6ـ اسلام به نیازهاى فطرى و غریزى بشر پاسخ مثبت مىدهد. «إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ»
7ـ از بردگان و غلامان و افراد ملازمى كه نیازى به همسر ندارند، ستر و پوشاندن واجب نیست. «أَوْ ما مَلَكَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ»
8ـ هرگونه راهرفتنى كه سبب آشكار شدن زیورهاى مخفى زن شود ممنوع است. «وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ»
9ـ زن، حقّ مالكیّت دارد. «مَلَكَتْ أَیْمانُهُنَّ»
10ـ زن، زینت خود را تنها به زنان مسلمان مىتواند نشان دهد و نزد زنان كفّار باید خود را بپوشاند. «نِسائِهِنَّ» یعنى زنان خودى و مسلمان نه بیگانه.
11ـ پوشش زن با تمایلات جنسى مردان نامحرم كاملًا ارتباط دارد، براى «غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ» كه میلى به همسر ندارد پوشش لازم نیست.
12ـ حجاب و پوشش، واجب است، «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ» و هركارى كه زینت زن را آشكار كند یا دیگران را از آن آگاه كند ممنوع است. «لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ»
13ـ مقدار واجب براى پوشش سر و صورت، انداختن روسرى و مقنعهاى است كه گردن و سینه را بپوشاند. «بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ»
14ـ با حفظ حجاب، حضور زن در جامعه مانعى ندارد. «وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ» همانگونه كه شركت زن در نماز جماعت بلامانع است. «وَ ارْكَعِی مَعَ الرَّاكِعِینَ» (آل عمران، 43)
15ـ همه مردم نسبت به مسأله نگاه و حجاب مسئولند و براى نگاههاى حرام خود باید توبه كنند. «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ»
16ـ مقتضاى ایمان، توبه به درگاه خداوند است. «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ»
17ـ توبه، هم واجب است و هم كلید رستگارى است. «تُوبُوا ... تُفْلِحُونَ»
18ـ راه رستگارى، بازگشت از مسیرهاى انحرافى به راه خداست. «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ ... تُفْلِحُونَ»
نوشته آمنه اسفندیاری – بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور، ج 8
2- (تفسیر نور الثقلین)
3- (تفسیر كبیر فخر رازى)
4- كافى، ج 5
