زمین از آن مسلمین می شود!
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ. (نور - 55)
خداوند به كسانى از شما كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام دادهاند، وعده داده است كه حتماً آنان را در زمین جانشین قرار دهد، همان گونه كه كسانى پیش از ایشان را جانشین كرد، و قطعاً دینى را كه خداوند براى آنان پسندیده است، براى آنان استقرار و اقتدار می بخشد و از پى ترسشان امنیّت را جایگزین میكند، تا (تنها) مرا بپرستند و چیزى را شریك من نكنند، و هر كس بعد از این، كفر ورزد پس آنان همان فاسقانند.
از مجموع آیه چنین بر مىآید كه خداوند به گروهى از مسلمانان كه داراى این دو صفت هستند "ایمان" و "عمل صالح" سه نوید داده است:
1- استخلاف و حكومت روى زمین.
2- نشر آئین حق به طور اساسى و ریشهدار در همه جا (كه از كلمه "تمكین" استفاده مىشود).
3- از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنى.
و نتیجه این امور آن خواهد شد كه با نهایت آزادى خدا را بپرستند و فرمانهاى او را گردن نهند و هیچ شریك و شبیهى براى او قائل نشوند و توحید خالص را در همه جا بگسترانند.
در روایات بسیارى از امام سجاد و امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) مىخوانیم: مصداق كامل این آیه، روز حكومت حضرت مهدى (علیه السلام) است. (تفسیر نور الثقلین)
در تفسیر" روح المعانى" و بسیارى از تفاسیر شیعه از امام سجاد (علیه السلام) چنین نقل شده است كه در تفسیر آیه فرمود:
" آنها به خدا سوگند، شیعیان ما هستند، خداوند این كار را براى آنها به دست مردى از ما انجام مىدهد كه "مهدى" این امت است، زمین را پر از عدل و داد مىكند آن گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد، و هم او است كه پیامبر(صلی الله علیه و آله) در حق وى فرموده: اگر از عمر دنیا جز یك روز باقى نماند حكومت او برقرار خواهد شد."
این تفسیرها به معنى انحصار معنى آیه نیست، بلكه بیان مصداق كامل است، منتها چون بعضى از مفسران همچون "آلوسى" در روح المعانى به این نكته توجه نكردهاند این احادیث را مردود شناختهاند.
در قرآن، بارها به حكومت نهایى صالحان تصریح شده است، از جمله: سه مرتبه فرمود:
«لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ» (توبه، 33 فتح، 28 و صفّ، 9) یعنى اسلام بر همهى ادیان پیروز خواهد شد. در جاى دیگرى فرمود: «أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ» (انبیاء، 105) یعنى بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد و در جاى دیگرى از قرآن كریم مىخوانیم: «وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى» (طه، 132) یا مىفرماید: «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» (اعراف، 128) مراد از جانشینى مؤمنین در آیه، یا جانشینى از خداست و یا جانشینى از اقوام فاسد هلاك شده است.
"قرطبى" مفسر معروف اهل تسنن در تفسیر خود، دربارهى پیروزى كامل اسلام از" مقداد بن اسود" چنین نقل مىكند: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم كه فرمودند:
«ما على ظهر الارض بیت حجر و لا مدر الا ادخله اللَّه كلمة الاسلام»؛ "بر روى زمین خانهاى از سنگ یا گل باقى نمىماند مگر اینكه اسلام در آن وارد مىشود." (و ایمان و توحید در سر تا سر روى زمین نفوذ مىكند)(قرطبى جلد 7 صفحه 4292 )
پیامبر اكرم (صلوات اللَّه علیه) در آخرین حج خود در مسیر برگشت از مكه (روز هیجدهم ذى الحجه) در غدیر خم به فرمان خداوند حضرت على (علیه السلام) را جانشین خود قرار داد، آیه نازل شد امروز من اسلام را براى شما پسندیدم «رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً» (مائده، 3) در این آیه نیز مورد وعدهى خداوند پیروزى آن دینى است كه خدا پسندیده است «دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ» و دینى كه خدا پسندیده و اعلام كرده، همان مكتب غدیر خم است.
پس می توان از آیه نتیجه گرفت كه:
1ـ اسلام، دین آیندهى جهان است و آیندهى تاریخ به سود مؤمنان و شكست سلطهى كافران است. «وَعَدَ اللَّهُ ... لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ»
2ـ به محرومان مؤمن، امید دهید تا فشار و سختىها، آنها را مأیوس نكند. «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا»
3ـ كلید و رمز لیاقت براى بدست گرفتن حكومت گسترده حقّ، تنها ایمان و عمل صالح است. «الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» به كسانى كه اهل ایمان و عمل باشند وعدهى پیروزى داده شده، نه به آنان كه تنها اهل ایمان باشند.
4ـ دین، از سیاست جدا نیست، بلكه سیاست و حكومت براى حفظ دین است.
«لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ ... یَعْبُدُونَنِی»
5ـ در تبلیغ و ارشاد مردم، براى باور كردن آنان، بیان نمونههایى از تاریخ گذشته مفید است. «كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»
6ـ پیروزى نهایى اهل حقّ، یك سنّت الهى است. «كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»
7ـ هدف از پیروزى و حكومت اهل ایمان، استقرار دین الهى در زمین و رسیدن به توحید و امنیّت كامل است. «لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ لا یُشْرِكُونَ»
8ـ دست خدا را در تحولات تاریخ ببینیم. «وَعَدَ اللَّهُ ... لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ»
9ـ دین اسلام، تنها دین مورد رضایت الهى است. «دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ»
10ـ امنیّت واقعى، در سایهى حكومت دین است. «وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً»
11ـ امنیّت در جامعهى اسلامى، شرایط مناسبى براى عبادت فراهم مىسازد. «أَمْناً یَعْبُدُونَنِی» (هدف نهایى وعدههاى الهى، عبادت خالصانه خداوند است)
12ـ عبادت خدا، زمانى كامل است كه هیچ گونه شركى در كنار آن نباشد. «یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِكُونَ»
13ـ در حكومت صالحان نیز، گروهى انحراف خواهند داشت. «وَعَدَ اللَّهُ ... وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ»
در آخر ذكر این نكته نیز لازم است كه معنى حكومت صالحان و تمكین آئین حق و عبادت خالى از شرك این نیست كه در چنان جامعهاى هیچ گنهكار و منحرفى وجود نخواهد داشت، بلكه مفهومش این است كه نظام حكومت در دست مؤمنان صالح است، و چهره عمومى جامعه خالى از شرك، وگرنه مادام كه انسان داراى آزادى اراده است ممكن است در بهترین جوامع الهى و انسانى احیانا افراد منحرفى وجود داشته باشد (براى توضیح بیشتر پیرامون حكومت مهدى ع و مدارك مشروح و مستدل آن در كتب علماى سنت و شیعه به جلد 7 تفسیر نمونه صفحه 372 تا 389 ذیل آیه 33 سوره توبه مراجعه فرمائید).
آمنه اسفندیاری - بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور، ج 8
2- تفسیر نمونه، ج 14
3- تفسیر قرطبى، ج 7، ص 429
4- تفسیر نور الثقلین
