نهج البلاغه؛ مجهولات معلوم!

انبیاء و اولیای الهی عموماً به زبانی ساده و قابل فهم برای همه مردم سخن می گویند، به طوری که همه افراد به تناسب میزان هوش و کمالات خود بتوانند از آن بهره مند شوند. نهج البلاغه مجموعه ای از سخنان و خطبه های امیرالمؤمنان است که در وجه تسمیه آن آمده است که «دریایی از بلاغت» می باشد. ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا امیرمؤمنان در خطبه ها و مواعظ خود به اصطلاح اهل علم و حکمت سخن فرموده اند نه به زبان عامه مردم و به زبانی ساده و عامیانه؟!

اقسام مجهولات

در جواب این سؤال باید گفت مجهولات بر دو قسم است: یک وقت حقیقت یک مطلبی بر شخصی مجهول است. یک وقت حقیقت مجهول نیست بلکه معلوم نیست اما اسم آن معلوم نیست. مثلاً نجّار و بنّای ماهر بین خودشان یک سری اصطلاحاتی دارند که شخص عادی متوجه آن نمی شود مثلاً اسم خاصی برای برخی از ابزارهایشان به کار می برند یا اصطلاحات مخصوصی برای بعضی از کارهای خود دارند. اینها مطالبی نیست که سایر مردم حقیقت معنای آنها را ندانند بلکه می دانند مثلاً اسم شئ خاصی است ولی نمی دانند این اسم خاص برای کدام ابزار به کار می رود.

پس همه افراد معنی را فهمیده اند فقط اسمش را نمی دانند.

این استدلال در زبانی بسیار ساده اما مطلبی بسیار عمیق و فلسفی را بیان می دارد. از این رو برای همه قابل فهم است گرچه به شیوه حکمی استدلال و برهان آورده است

سخنان حکمت آموز؛ مجهولات معلوم!

بسیاری از سخنان حکمت آمیز و مسائل در ظاهر پیچیده از نوع مجهولاتی است که حقیقت آن برای اکثر مردم مجهول نیست و آنها معنا و مفهوم آن مطالب را متوجه می شوند اما اسامی و اصطلاحات خاص حِکمی را نمی دانند. مثلاً اگر به یک جوانی بگویند موسیقی گوش نده! فوراً می پرسد چرا؟! این به معنای آن است که او حقیقت علت یابی را متوجه است اگرچه اسم خاصی برای آن نداند.

زبان همه فهم امیر مؤمنان (علیه السلام)

امیر مؤمنان اگرچه به روش حکماء استدلال می فرمایند و سخنانی را مطرح می نمایند که در نهایت عمق و عظمت است، اما به زبانی است که همه مردم چه حکیم و فیلسوف باشند و چه عامه مردم آن مطالب را می فهمند و از آنها استفاده می کنند؛ به طوری که در همان زمان ایراد و خطبه ها بسیاری از مردم آنها را می نوشته اند. ما امروزه اگر بخواهیم خطبه های حضرت را به فارسی بگوییم باید الفاظ حضرت را یکی یکی معنی کنیم و در آن صورت مشاهده می شود که به راحتی حقیقت آن قابل فهم است گرچه برخی اصطلاحات خاص آن را ندانیم.

چرا امیرالمؤمنان در خطبه ها و مواعظ خود به اصطلاح اهل علم و حکمت سخن فرموده اند نه به زبان عامّه مردم و به زبانی ساده و عامیانه؟!

استدلال حضرت در یگانگی خدا

مثلاً حضرت می فرمایند هر که چگونگی برای خدا قائل شود او را یگانه ندانسته است. مثلاً اگر گفت خدا فلان طور است او را به یگانگی نشناخته است. یعنی هر کس برای خدا صفاتی را ثابت کند او را از یگانگی خارج کرده است. مثل برخی از اعراب و هندوها که خدا را به صورت بتی توصیف می کردند که اینها یگانگی خدا زیر سؤال برده اند. این استدلال در زبانی بسیار ساده اما مطلبی بسیار عمیق و فلسفی را بیان می دارد. از این رو برای همه قابل فهم است گرچه به شیوه حکمی استدلال و برهان آورده است.

نتیجه گیری

نهج البلاغه امیر مؤمنان(علیه السلام) گرچه دریایی از سخنان حکمی و عمیق است، زبانی همه فهم برای مردم دارد و هر کس به تناسب معرفت و توان خود می تواند از آن بهره مند شود.

فهرست منابع و مآخذ

1- هزار و یک کلمه- حسن زاده آملی- ج4- ص168.

2- نهایه الحکمه- علامه طباطبایی

3- فضایل و سیره چهارده معصوم- عباس عزیزی

4- آیات الولایه- سیدکاظم ارفع

5- نهج البلاغه- شرح علامه جعفری

6- تاریخ از نگاه امیر مؤمنان(علیه السلام)- علامه جعفری