تبیان، دستیار زندگی
خداوند سوره طه را به تهدید پایان داد و این سوره را با ذكر قیامت آغاز كرده‏ است. سوره‏ى انبیا، مكّى است و یكصد و دوازده آیه دارد. در این سوره به داستان شانزده نفر از پیامبران كه مورد عنایت پروردگار واقع گردیده‏اند، اشاره شده است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

همنشین همه پیامبران در باغهای بهشت

سیماى سوره انبیا

قرآن

خداوند سوره طه را به تهدید پایان داد و این سوره را با ذكر قیامت آغاز كرده‏ است.

سوره‏ى انبیا، مكّى است و یكصد و دوازده آیه دارد. در این سوره به داستان شانزده نفر از پیامبران كه مورد عنایت پروردگار واقع گردیده‏اند، اشاره شده است.

این سوره آغازش لرزش درون است و پایانش درخشش امید. میان این آغاز و پایان، قرآن براى ما آیات هشدار دهنده را تلاوت مى‏كند تا غفلت و اعراض ما را علاج كند و لهو و بازیچه از دل ما و عمل ما بزداید و ما را از عاقبت كار كسانى كه رسالت محمدى را انكار مى‏كنند آگاه سازد.

همچنین در این سوره، وعید و انذار، بیش از وعده و بشارت بكار رفته است.

فضیلت سوره انبیاء

از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در فضیلت تلاوت این سوره چنین نقل شده:

من قرء سورة الانبیاء حاسبه اللَّه حسابا یسیرا، و صافحه و سلم علیه كل نبى ذكر اسمه فى القرآن: " هر كس سوره انبیاء را بخواند خداوند حساب او را آسان مى‏كند (و در محاسبه اعمالش روز قیامت سخت‏گیرى نخواهد كرد) و هر پیامبرى كه نام او در قرآن ذكر شده با او مصافحه كرده و سلام مى‏فرستد." (تفسیر نور الثقلین، ص 412)

و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده:

من قرء سورة الانبیاء حبا لها كان كمن رافق النبیین اجمعین فى جنات النعیم، و كان مهیبا فى اعین الناس حیاة الدنیا: "هر كس سوره انبیاء را از روى عشق و علاقه بخواند، با همه پیامبران در باغهاى پر نعمت بهشت، رفیق و همنشین مى‏گردد، و در زندگى دنیا نیز در چشم مردم پر ابهت خواهد بود." (تفسیر نور الثقلین، ص 412)

جمله "حبا لها" (از روى عشق و علاقه به این سوره) در واقع كلیدى است براى فهم معنى روایاتى كه در زمینه فضیلت سوره‏هاى قرآن به ما رسیده، یعنى هدف تنها تلاوت و خواندن الفاظ نیست، بلكه عشق به محتوا است و مسلما عشق به محتوا بدون عمل معنى ندارد و اگر كسى چنین ادعایى كند كه من عاشق فلان سوره‏ام، اما عملش بر ضد مفاهیم آن باشد دروغ مى‏گوید.

و بارها گفته‏ایم قرآن كتاب عقیده و عمل است و خواندن مقدمه‏اى است براى اندیشیدن، و اندیشیدن مقدمه‏اى است براى ایمان و عمل!

و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: من قرء سورة الانبیاء حبا لها كان كمن رافق النبیین اجمعین فى جنات النعیم، و كان مهیبا فى اعین الناس حیاة الدنیا: "هر كس سوره انبیاء را از روى عشق و علاقه بخواند، با همه پیامبران در باغهاى پر نعمت بهشت، رفیق و همنشین مى‏گردد، و در زندگى دنیا نیز در چشم مردم پر ابهت خواهد بود."

محتواى سوره‏

قرآن کریم

1- در سوره انبیا چنان كه از نامش پیدا است، سوره پیامبران است، چرا كه نام شانزده پیامبر، بعضى، با ذكر فرازهایى از حالاتشان و بعضى تنها به صورت اشاره در این سوره آمده است (موسى- هارون- ابراهیم- لوط- اسحاق- یعقوب- نوح- داود- سلیمان- ایوب- اسماعیل- ادریس- ذا الكفل- ذا النون (یونس)- زكریا و یحیى. بنا بر این تكیه بحثهاى مهم این سوره بر روى برنامه‏هاى انبیاء است.

علاوه بر اینها پیامبران دیگرى هستند كه نامشان صریحا در این سوره برده نشده ولى پیرامون آنها سخنى آمده است.(مانند پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت مسیح)

2- از این گذشته ویژگى سوره‏هاى "مكى" كه از عقائد دینى، مخصوصا از مبدا و معاد سخن مى‏گوید، كاملا در این سوره منعكس است.

3- در این سوره از وحدت خالق و اینكه جز او معبود و آفریدگارى نیست و نیز از آفرینش جهان بر اساس هدف و برنامه، و وحدت قوانین حاكم بر این عالم و همچنین وحدت سرچشمه حیات و هستى، و نیز وحدت موجودات در برنامه فنا و مرگ، بحث به میان آمده است.

4- بخش دیگرى از این سوره، از پیروزى حق بر باطل، توحید بر شرك و لشكریان عدل و داد بر جنود ابلیس، سخن گفته شده است.

5- جالب این كه این سوره با هشدارهاى شدید نسبت به مردم غافل و بیخبر از حساب و كتاب آغاز شده، و پایان آن نیز با هشدارهاى دیگرى در این زمینه تكمیل مى‏گردد. پیامبرانى كه نامشان در این سوره آمده بعضا بیان زندگى و برنامه‏هاى مشروحشان در سوره‏هاى دیگر ذكر شده است ولى در این سوره بیشتر روى این بخش از حالات انبیاء تكیه شده كه آنها هنگامى كه در تنگناهاى سخت گرفتار مى‏شدند چگونه دست توسل به دامان لطف حق مى‏زدند و چگونه خداوند این بن‏بستها را بر آنها مى‏گشود و از طوفان و گرداب نجاتشان مى‏بخشید:

" ابراهیم" به هنگامى كه در آتش نمرود گرفتار شد.

" یونس" هنگامى كه در شكم ماهى فرو رفت.

" زكریا" هنگامى كه آفتاب عمر خود را نزدیك به غروب دید ولى جانشینى نداشت كه برنامه‏هایش را تكمیل كند.

و همچنین سایر پیامبران به هنگام گرفتارى در طوفانهاى سخت.

اگر حساب نزدیك است پس غفلت چرا؟

اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ (انبیاء-1)

(زمان) حساب مردم نزدیك شده است، در حالى كه آنان در بى خبرى، (از آن) روى گردانند!

سؤال: با توجّه به اینكه معناى «غفلت» بى توجّهى نسبت به چیزى، و معناى «اعراض» روى‏گرداندن با توجّه از چیزى است، پس چگونه كه در آیه غفلت و اعراض در كنار هم مطرح شده‏اند؟

پاسخ: غفلت و بى توجّهى دو گونه است:

الف: غفلتى كه شخص با هشدار بیدار مى‏شود.

ب: غفلتى كه مقدّمه‏ى اعراض است، یعنى شخصِ غافل نمى‏خواهد بیدار شود. همچون كسى كه خودش را به خواب‏زده كه با صدا زدن نیز چشم خود را باز نمى‏كند.

از آنجا كه غالب مردم از معاد و حساب غافلند، خداوند این غفلت را به همه مردم نسبت داده است و گر نه همیشه گروهى از مردم، استثنا هستند. در آیه 97 همین سوره، به اقرار به غفلت از زبان خود مردم نیز اشاره شده است. «یا وَیْلَنا قَدْ كُنَّا فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا»

در سوره انبیا چنان كه از نامش پیدا است، سوره پیامبران است، چرا كه نام شانزده پیامبر، بعضى، با ذكر فرازهایى از حالاتشان و بعضى تنها به صورت اشاره در این سوره آمده است (موسى- هارون- ابراهیم- لوط- اسحاق- یعقوب- نوح- داود- سلیمان- ایوب- اسماعیل- ادریس- ذا الكفل- ذا النون (یونس)- زكریا و یحیى. بنا بر این تكیه بحثهاى مهم این سوره بر روى برنامه‏هاى انبیاء است

ـ نگاهى به مسئله حساب در روز قیامت‏

آنچه از آیات بدست مى‏آید این است كه:

قرآن

1ـ همه‏ى افراد مورد سؤال قرار مى‏گیرند. «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ» (اعراف، 16)

2ـ همه‏ى اعمال مورد محاسبه واقع مى‏شود. «لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (نحل، 93)

3ـ همه‏ى احوال مورد رسیدگى قرار مى‏گیرد. «إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ» (بقره، 284)

4ـ از همه‏ى اعضاى بدن انسان سؤال خواهد شد. «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ ... كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا» (اسراء، 36)

5ـ از نعمت‏هاى الهى سؤال مى‏شود. «لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» (تكاثر، 93)

6ـ همه كارها را در هر كجا و به هر اندازه كه باشد حاضر خواهند ساخت. «إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِی صَخْرَةٍ» (لقمان، 16)

در اوّلین سؤال، از نماز خواهند پرسید و به حساب امور مهمى چون، جوانى، عمر، راه كسب درآمد و هزینه‏ى آن و بویژه مسأله‏ى رهبرى و ولایت خواهند پرداخت و همین بس كه خداوند، خود، حسابرسى خواهد بود. «كَفى‏ بِنا حاسِبِینَ»  (انبیاء، 47)

پیام‏های آیه اول

1ـ حسابرسى مردم قطعى است. «اقْتَرَبَ» (بكار رفتن فعل ماضى به جاى مضارع، نشانه‏ى قطعى بودن است.)

2ـ قیامت و زمان حسابرسى را دور نپنداریم. «اقْتَرَبَ»

3ـ حساب، براى همه انسان‏هاست. «لِلنَّاسِ»

4ـ نظم و حساب، لازمه‏ى یك زندگى كامل است. «حِسابُهُمْ» (انسان، پدیده‏اى‏ تصادفى نیست، بلكه موجودى هدفدار و بر مبناى حساب و محاسبه است.)

5ـ گاهى باید براى جذب حواسها، سخن را كوبنده و هشدار دهنده آغاز كرد. سوره با جمله «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ» شروع شده است.

6ـ این حساب است كه به سراغ انسان‏ها مى‏آید، هر چند آنان از حساب، غافل باشند و یا از آن بگریزند. «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ» و نفرمود: «اقترب الناس الى حسابهم»

7ـ غفلت، زمانى خطرناك است كه بر اساس بى‏اعتنایى باشد. «غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ»

نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و  اندیشه تبیان


منابع:

1- تفسیر نور، ج 7

2- تفسیر نمونه، ج 13

3- تفسیر هدایت، ج 7

4- ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج 16